Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Raan, Van Esch en Vestering over de mogelijke bouw van huizen ten kosten van waardevolle natuur op Bonaire

Antwoord van Minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening), mede namens
de Minister voor Natuur en Stikstof en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat
(ontvangen 4 oktober 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022,
nr. 3088.

Vraag 1

Bent u bekend met het gebied Plantage Bolivia, dat 10% van Bonaire beslaat, het grootste
zeldzame tropisch droogbos van de Antillen herbergt (3.000 hectare) en als enige natuurcorridor
van het eiland fungeert?

Antwoord 1

Het bestaan van de plantage is mij bekend. Tijdens mijn werkbezoek aan Bonaire heb
ik een deel van de plantage bezocht. Overigens vormt het gebied niet de enige natuurcorridor
op het eiland: ten zuidwesten van Bolivia loopt een brede robuuste corridor van het
terrassenlandschap rond Rincon naar de zoutpannen in het zuiden.

Vraag 2

Bent u ermee bekend dat natuur en milieu bovenlokaal belang vertegenwoordigen?

Antwoord 2

In maart 2020 hebben de Ministers van LNV, IenW en BZK gezamenlijk het Natuur en Milieu
Beleidsplan Caribisch Nederland 2020–2030 (hierna: NMBP) vastgesteld. Het doel van
dit plan is om de natuur van Caribisch Nederland te behouden, te beschermen en op
duurzame wijze te benutten. Dit plan is destijds ook aan uw Kamer aangeboden. Het
NMBP-CN beoogt een integraal kader te bieden dat ingaat op de verantwoordelijkheden,
beleidsdoelstellingen en wettelijke verplichtingen die verband houden met het beheer
van de natuurlijke omgeving in Caribisch Nederland. In het verlengde daarvan hebben
de drie eilanden, met steun van de rijksoverheid, hun eigen specifieke uitvoeringsplannen
ontwikkeld. Deze fungeren op elk eiland als de actieplannen voor het lokale natuur-
en milieubeleid.

Vraag 3

Deelt u onze mening dat het uw verantwoordelijkheid is om erop toe te zien dat bij
het opstellen van het ruimtelijk ontwikkelingsplan voldoende natuur – en recreatieruimte
worden veiliggesteld in overeenstemming met de toekomstige woonbehoefte? Zo ja, kunt
u aangeven hoe u dit gaat bewerkstelligen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Het veiligstellen van voldoende natuur- en recreatieruimte in overeenstemming met
de toekomstige woonbehoefte is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van het
Openbaar Lichaam Bonaire (hierna: OLB) is. Het OLB heeft de taak om voor het eiland
één of meerdere ontwikkelingsplannen vast te stellen, waarin dit onderwerp wordt geregeld.

Voor de uitvoering van het NMBP is goed ruimtelijk beleid essentieel. Om ervoor te
zorgen dat het OLB dit beleid op de juiste manier vormgeeft, is het van belang dat
hiervoor vanuit het Rijk kaders worden gesteld. Deze kaders bevatten onder meer een
ruimtelijke vertaling van de doelstellingen uit het NMBP. Ik heb voor de zomer et
isHet een verkenning uitgevoerd als voorbereiding op het vaststellen van een ruimtelijk
ontwikkelingsprogramma voor de openbare lichamen van Bonaire, Sint- Eustatius en Saba.
Dit najaar zal worden begonnen met het opstellen van het ontwikkelingsprogramma, dat
in de eerste helft van 2023 zal worden vastgesteld. Het programma zal kaders bevatten
voor het ruimtelijk beleid op de eilanden. Overeenkomstig hetgeen hierover is opgenomen
in de Wgro BES zullen deze kaders ook betrekking hebben op het «veiligstellen van
natuur- en recreatieruimte in overeenstemming met de toekomstige omvang van de bevolking».

Vraag 4

Bent u ermee bekend dat Bonaire Properties NV voornemens is de komende decennia bijna
2.000 woningen en de daarvoor benodigde infrastructuur wil bouwen in het kwetsbare
natuurgebied Plantage Bolivia? Zo ja, wat is uw oordeel over dit voornemen?

Antwoord 4

Het is mij bekend dat er plannen zijn voor woningbouw op de voormalige plantage. Hoeveel
woningen er exact zullen worden gebouwd is mij niet bekend. De plannen zijn nog in
ontwikkeling.

Ten behoeve van de uitvoering van het NMBP is er een stuurgroep Land en Water ingesteld
met betrokkenheid van het Rijk (LNV, IenW, VRO en BZK) en het OLB. Zowel in deze stuurgroep,
als daarbuiten laat het Rijk zich regelmatig informeren over de plannen voor Bolivia.
Op dit moment is er een ontwikkelingsplan in voorbereiding. Zodra daarvan een (voor)ontwerp
beschikbaar is, is het in eerste instantie aan het OLB om te beoordelen of dit met
de buitenwereld kan worden gedeeld.

Nadat het (voor)ontwerp is vrijgegeven, zal dit door het Rijk worden beoordeeld en
zal daarop worden gereageerd. Gezien de goede verstandhouding met het OLB verwacht
ik dat eventuele bezwaren van onze kant zullen leiden tot aanpassing van het plan.
Als dat onverhoopt niet het geval zou zijn, zal ik mij beraden op vervolgstappen.
De Wet grondslagen ruimtelijke ontwikkelingsplanning BES (Wgro BES) biedt daartoe
bijvoorbeeld de mogelijkheid tot het geven van een (reactieve) aanwijzing.

Vraag 5

Bent u bereid om in overleg met het Openbaar Lichaam Bonaire te voorkomen dat er schade
wordt toegebracht aan de natuur in het gebied Plantage Bolivia, dan wel dat er natuur
wordt verloren?

Antwoord 5

Tijdens mijn bezoek aan Bonaire heb ik de plannen voor de ontwikkeling van de voormalige
plantage besproken met gedeputeerde Kroon, verantwoordelijk voor ruimtelijke ontwikkeling.
De gedeputeerde gaf aan dat hij in afwachting is van het (voor)ontwerpontwikkelingsplan.
Op het moment dat dit is vrijgegeven, zal ik hierover het gesprek aangaan.

Vraag 6

Deelt u de mening dat bouwen op de locaties, zoals voorgeschreven in het ruimtelijke
ontwikkelingsplan, de voorkeur heeft daar waar de infrastructuur aanwezig is en dit
de minste impact heeft op de natuur? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Ja. Er zijn evenwel meerdere zaken waarop een plan beoordeeld moet worden. De beoordeling
vindt plaats nadat het voorontwerp gereed is.

Vraag 7

Bent u bereid, indien noodzakelijk, van uw wettelijke bevoegdheid gebruik te maken
om een aanwijzing (met voorschriften) te geven inzake de inhoud van het vast te stellen
ruimtelijk ontwikkelingsplan? Zo ja, hoe zouden de voorschriften omtrent de inhoud
van het ruimtelijk ontwikkelingsplan eruit kunnen zien zodanig dat Plantage Bolivia
beschermd wordt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

In het vigerende ontwikkelingsplan heeft de Plantage Bolivia de bestemming «open landschap».
Binnen deze bestemming is woningbouw niet of zeer beperkt toegestaan en worden de
in het gebied aanwezige natuurwaarden afdoende beschermd. Op dit moment zie ik daarom
geen reden tot het geven van een (proactieve) aanwijzing, zoals bedoeld in artikel
17a van de Wgro BES.

Op dit moment is er een ontwikkelingsplan voor de voormalige plantage in voorbereiding.
Zodra daarvan een (voor)ontwerp beschikbaar is, zal dit door het Rijk worden beoordeeld
en zal daarop worden gereageerd. Indien de natuurwaarden op Bolivia in het ontwerpontwikkelingsplan
onvoldoende worden beschermd, biedt de Wgro BES de mogelijkheid om een zienswijze
in te dienen. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het OLB bij het opstellen van
ontwikkelingsplannen een behoorlijke mate van beleidsvrijheid toekomt. Indien wordt
besloten tot het indienen van een zienswijze en deze niet (geheel) wordt overgenomen,
kan er een reactieve aanwijzing worden gegeven. Het gebruik van dat instrument verdient
de voorkeur boven het geven van een proactieve aanwijzing, omdat een reactieve aanwijzing
tot gevolg heeft dat het (nieuwe) ontwikkelingsplan deels of geheel niet in werking
treedt. In dat geval herleeft de huidige bestemming, waarin de natuurwaarden afdoende
zijn beschermd.

Vraag 8

Is het u bekend dat wetenschappelijke onderzoeksrapporten stellen dat Plantage Bonaire
onvervangbaar is en dat het moet worden beschermd? Zo ja, deelt u de mening dat dit
gebied, gezien haar ecologische en culturele waarde, in het ruimtelijke ontwikkelingsplan
de bestemming natuur zou moeten krijgen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

In «De Staat van Natuur Caribisch Nederland» (2017) wordt specifiek ingegaan op het
habitattype «droog bos», het (belangrijkste) habitattype op Bolivia. Eén van de belangrijkste
(en in dit geval meest relevante) bedreigingen die wordt genoemd is verstedelijking.
Acties om die bedreiging te mitigeren zijn duurzaam bouwen, onder andere door te zorgen
voor ecologische corridors en beplanting met inheemse bomen en struiken die een habitat
vormen voor inheemse soorten fauna en het verbeteren van de kwaliteit van het droog
tropisch bos ter compensatie van het (kwantitatieve) verlies aan bosareaal.

De Strategische Milieubeoordeling ten tijde van de vaststelling van het vigerende
ruimtelijk ontwikkelingsplan (2010) oordeelt dat de natuurwaarden van Bolivia (en
Lima ten zuiden van het vliegveld) relatief beperkt zijn, onder meer door intensieve
begrazing door geiten en ezels. Als zodanig, en als stiltegebied met weinig licht
vertegenwoordigt het echter zeker een grote waarde. De potentiële natuurwaarde, met
goed actief beheer is nog veel groter. Het is de afgelopen decennia echter flink verwaarloosd.

Vraag 9

Bent u ermee bekend dat het Openbaar Lichaam Bonaire op 26 januari 2022 een intentieovereenkomst
met Bonaire Properties NV heeft gesloten over de ontwikkeling van plantage Bolivia?
Kunt u de intentieovereenkomst delen met de Kamer?

Antwoord 9

Het is mij bekend dat genoemde partijen een intentieovereenkomst hebben gesloten.
De inhoud van de overeenkomst ken ik niet. Het is niet aan mij om deze met uw Kamer
te delen.

Vraag 10

Kunt u aangeven hoe het proces en de tijdslijn na de intentieovereenkomst eruit ziet?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Momenteel werkt het bureau Metafoor Ruimtelijke Ontwikkeling aan een herziening van
het ontwikkelingsplan voor de voormalige plantage. Wanneer dit gereed is en door het
OLB in orde wordt bevonden, zal de herziening in procedure worden gebracht. Het tijdpad
voor dit proces ken ik niet.

Vraag 11

Is er al een projectplan ingediend en/of is er al duidelijkheid over mogelijke vergunningen,
zoals bijvoorbeeld een kapvergunning voor (een deel van) het tropisch droogbos? Zo
ja, kunt u dit met de Kamer delen?

Antwoord 11

Nee, er is nog geen projectplan ingediend. Tijdens mijn bezoek aan Bolivia is mij
verteld dat er geen droog tropisch bos zal worden gekapt.

Vraag 12

Wat zullen de gevolgen zijn van de bouw van 2.000 woningen op de natuurwaarden en
-functie van de corridor, en hoe is dit meegenomen in de intentieovereenkomst?

Antwoord 12

Ik ken de inhoud van de intentieovereenkomst niet.

Bonaire Properties NV heeft de natuurwaarden in het gebied laten onderzoeken door
de bureaus Carmabi en WildConscience. Daarbij zijn alle waardevolle delen van Bolivia
in kaart gebracht. In de nu bekende plannen zullen er geen ontwikkelingsactiviteiten
in waardevolle gebieden plaatsvinden. Daarbij zal er nog voordat er een mogelijke
bestemmingswijziging gaat plaatsvinden een MER worden uitgevoerd.

Vraag 13

Klopt het dat Plantage Bolivia onderdeel is van Washikemba-Fontein-Onima, dat aangewezen
is als een IBA (Important Bird Area), maar niet als zodanig wordt beschermd? Zo ja,
waarom wordt dit gebied niet beschermd? Bent u bereid deze bescherming alsnog op korte
termijn te realiseren?

Antwoord 13

Het klopt dat een gedeelte van de plantage Bolivia is gelegen in de IBA Washikemba-Fontein-Onima.
Alhoewel het niet actief als zodanig wordt beheerd, mogen er geen activiteiten plaatsvinden
die het gebied als IBA nadelig beïnvloeden, dit conform eilandelijke natuurwetgeving
en -beleid. Zo geniet het gebied vanuit het huidige ontwikkelingsplan bescherming
via de bestemming «open landschap».

Overigens is de status «Belangrijk Vogel Gebied» (Important Bird Area; IBA) toegekend
in een programma van non-gouvernementele organisatie(s). Deze status heeft geen wettelijke
grondslag in Caribisch Nederland.

Vraag 14

Bent u het ermee eens dat mogelijke bouwplannen op Plantage Bolivia de aangrenzende
kustlijn, bestaande uit vijftien kilometer koraal, zal aantasten? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 14

Bescherming en instandhouding van het koraal zijn belangrijke doelstellingen van het
NMBP. Bij een eventuele ontwikkeling van Bolivia zullen de gevolgen van de bouwplannen
voor het koraal dan ook een belangrijk aandachtspunt zijn. Op dit moment is echter
nog niet bekend of, waar en hoe er zal worden gebouwd. Er wordt nog onderzocht welke
gevolgen woningbouw voor de natuurwaarden in de omgeving zullen hebben. Zolang de
resultaten van deze onderzoeken nog niet bekend zijn, vind ik het niet verstandig
om hierover te speculeren.

Vraag 15

Kunt u aangeven wat het specifieke beschermingsregime is voor de aanwezige grotten
met rotstekeningen, gemaakt door de Caiquetío rond 1.000 v.Chr.? Is woningbouw daar
toegestaan?

Antwoord 15

Zoals ik in het antwoord op vraag 10 heb aangegeven, wordt er momenteel gewerkt aan
een herziening van het ontwikkelingsplan voor de voormalige plantage. De inhoud van
deze herziening en de daarin opgenomen (beschermings)regelingen zijn nog niet openbaar.
Overigens heb ik vernomen dat eventuele bebouwing op ruime afstand van de grotten
zal plaatsvinden. Dit om de rotstekeningen te beschermen, maar ook omdat de grond
in de omgeving van de grotten instabiel is. Daarnaast is bouwen aan de noord- en oostkust
zeer lastig en kostbaar vanwege het hoge zoutgehalte in de lucht.

Vraag 16

Bent u ermee bekend dat er aanwijzingen zijn dat er meer archeologisch erfgoed te
vinden is op Plantage Bolivia? Zo ja, deelt u de mening dat mede in het kader van
het Verdrag van Malta er onderzoek naar gedaan moet worden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 16

Hierover is mij geen informatie bekend. In het kader van de herziening van het ontwikkelingsplan
wordt onderzoek gedaan naar de in het gebied aanwezige archeologische waarden. Afhankelijk
van de resultaten hiervan kan nader onderzoek gewenst zijn.

Vraag 17

Wie waren de originele bewoners van het gebied, voordat Plantage Bolivia na afschaffing
van de slavernij in privé handen kwam?

Antwoord 17

Op basis van de cultuurhistorische waardenkaart/ archeologische verwachtingenkaart
lijkt het erop dat dit gebied niet permanent bewoond werd door de Caquetio-indianen.
Verder is mij hierover geen informatie bekend.

Vraag 18

Is er nog getracht om de rechten van de originele bewoners te onderzoeken en herstellen,
en om schadevergoeding te betalen zoals bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland in de jaren «80
heeft gedaan?

Antwoord 18

Nee, hiertoe zijn geen pogingen ondernomen.

Vraag 19

Vindt u dat het gerechtvaardigd is dat in deze tijd één eigenaar zo’n groot deel van
een (ei)land in handen heeft? Zo ja, waarom wel? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 19

Het gebied is altijd in handen van één eigenaar geweest. Aanvankelijk was dat de Staat
der Nederlanden (via de WIC). Vervolgens was de plantage het bezit van een lokale
familie. In de jaren ’80 van de vorige eeuw heeft deze familie de plantage ingebracht
in de firma Bonaire Properties NV waarin een aantal Amerikaanse investeerders de meerderheid
had. In 2019 is het deel van de Amerikaanse investeerder overgenomen door een Nederlandse
investeerder.

Vraag 20

Bent u ermee bekend dat het de bestemming van Plantage Bolivia is om het open landschap,
de landschappelijke – en natuurwaarden te behouden, conform het sinds 2010 vigerende
bestemmingsplan, en dat er geen (woning)bouwactiviteiten zijn toegestaan? Zo ja, hoe
gaat u dit waarborgen?

Antwoord 20

Het is mij bekend dat de plantage in het vigerende ontwikkelingsplan de bestemming
«open landschap» heeft. Het is niet aan mij om deze bestemming te waarborgen. Het
toekennen en eventueel wijzigen van een bestemming is de bevoegdheid van het OLB.

Vraag 21

Deelt u de mening dat de eigenaar ten tijde van de aankoop geacht kan worden bekend
te zijn geweest met de bestemming van Plantage Bolivia? Zo ja, deelt u de mening dat
de eigenaar er niet vanuit kan gaan dat de bestemming zomaar gewijzigd zal worden
in «wonen» ten koste van «open landschap»?

Antwoord 21

Ik zou iedereen die een onroerende zaak verwerft, willen adviseren om zich rekenschap
te geven van de bestemming en de daarbij behorende bouw- en gebruiksmogelijkheden.
Ik ga ervan uit dat de eigenaar van de plantage dit ook heeft gedaan voor hij tot
aankoop overging.

Het feit dat een onroerende zaak een bepaalde bestemming heeft, hoeft echter niet
te betekenen dat die bestemming tot het einde der tijden ongewijzigd zal blijven.
Zoals hiervoor is aangegeven, is het toekennen en wijzigen van bestemmingen de bevoegdheid
van het OLB.

Vraag 22

Deelt u de mening dat het belangrijk is een goed ruimtelijk plan en procedurele zaken
helder te hebben voordat invulling wordt gegeven aan projecten? Zo ja, hoe gaat u
daar invulling aangeven? Zo nee, waarom niet gezien de recente voorbeelden Ocean Oasis
en Chogogo?

Antwoord 22

Ik hecht erg aan het voeren en volgen van de juiste procedures. Voor zover mij bekend
zal dat bij de voorgenomen ontwikkeling van de Plantage Bolivia ook gebeuren. Er wordt
momenteel gewerkt aan een wijziging van het ontwikkelingsplan voor de plantage. Deze
wijziging zal door het OLB in procedure worden gebracht. Nadat het plan is vastgesteld
en eventuele beroepen tegen het vaststellingsbesluit zijn afgehandeld, kunnen de vergunningen
worden verleend. Als het plan de eindstreep, geheel of gedeeltelijk, niet haalt, zal
het project niet (geheel) ten uitvoer kunnen worden gebracht.

Vraag 23

Deelt u de mening dat, mede gelet op het feit dat er in het (concept) ruimtelijk ontwikkelingsplan
voldoende woningbouwlocaties zijn aangewezen om huizen te bouwen en daarmee te kunnen
voorzien in de woningbehoefte rekening houdend met de bevolkingsgroei tot 2050, er
niet één huis gebouwd hoeft te worden op Plantage Bolivia? Zo nee, waarom niet? Zo
ja, hoe gaat u voorkomen dat er gebouwd zal worden op Plantage Bolivia?

Antwoord 23

Ik weet niet in hoeverre het in voorbereiding zijnde ruimtelijk ontwikkelingsplan
voldoende ruimte biedt om te voorzien in de woning(bouw)behoefte tot 2050. Het is
namelijk niet duidelijk hoeveel woningen er tot die tijd zullen moeten worden gebouwd.
Tijdens mijn bezoek aan Bonaire heb ik daarom met het OLB afgesproken dat er een woonvisie
zal worden opgesteld.

Daarnaast is het zo dat niet alle locaties die in het ROB 2010 als (potentieel) woongebied
zijn aangewezen 12 jaar later nog steeds als geschikt voor woningbouw kunnen worden
beschouwd. Daarbij spelen ook andere ruimtelijke overwegingen een rol: als alle «lege
plekken» in Kralendijk worden ingevuld, komt dit de leefbaarheid in het centrum niet
ten goede en bestaat er een groot risico op verkeerscongestie. Verder lijkt een deel
van de zoeklocaties voor woningbouw (met name langs Kaminda Lagun) zeer geschikt voor
landbouw. Om de kosten van levensonderhoud en de afhankelijkheid van import) te verlagen
en om nieuwe vormen van werkgelegenheid te creëren wordt onderzocht hoe landbouwactiviteiten
daar een impuls kunnen krijgen. Dit zou kunnen betekenen dat deze gronden niet langer
voor woningbouw kunnen worden aangewend.

Vraag 24

Kunt u gezien de urgentie van de bouwplannen deze vragen zo spoedig mogelijk en ten
minste binnen de daarvoor gestelde termijn beantwoorden?

Antwoord 24

Aangezien mijn bezoek aan Bonaire en de plantage Bolivia al waren gepland toen ik
de vragen ontving, leek het mij beter om de situatie eerst zelf in ogenschouw te nemen
alvorens de vragen te beantwoorden.