Verslag van een bijeenkomst : Afsprakenlijst van het Interparlementair Koninkrijksoverleg (IPKO) september 2022

AI/ Nr. 47 AFSPRAKENLIJST INTERPARLEMENTAIR KONINKRIJKSOVERLEG SEPTEMBER 2022

Den Haag, Nederland 27-30 september 2022

In het Presidiumoverleg van 30 september 2022 zijn de onderstaande afspraken herbevestigd,
dan wel gemaakt:

– dat het Presidium bestaat uit de voorzitters van de parlementen (behalve van Nederland),
de voorzitters van de commissies en de griffiers;

– dat de Statenvoorzitters van Aruba, Curaçao en Sint Maarten en de commissievoorzitters
van Nederland de delegatieleiders zijn en de afsprakenlijst ondertekenen;

– dat de commissievoorzitters woordvoerders van de delegaties zijn, maar tijdens discussies
meerdere leden van de delegaties het woord kunnen voeren;

– dat de commissievoorzitters en de Statenvoorzitters deelnemen aan de persconferentie;

– dat indien een delegatie een afwijkend standpunt heeft, dit vermeld wordt in de afsprakenlijst.
Daarbij wordt verwezen naar de toelichting op dit standpunt, die wordt opgenomen in
een bijlage die formeel geen onderdeel uitmaakt van de afsprakenlijst. Afwijkende
standpunten worden voorafgaand aan de persconferentie schriftelijk gedeeld met de
andere delegaties. Van een afwijkend standpunt van een deel van een delegatie wordt
geen aantekening opgenomen;

– dat alle delegaties kunnen deelnemen aan een werkgroep. Nederland is trekker van een
werkgroep indien het een specifiek onderwerp met betrekking tot Caribisch Nederland
(BES-eilanden) betreft;

– dat de delegaties maximaal 15 minuten de tijd krijgen om intern beraad te plegen;

– dat het Reglement van Orde van het gastland geldt, bijvoorbeeld met betrekking tot
interruptie van sprekers en persoonlijke feiten;

– dat de Voorzitter van het IPKO de tijd in de gaten houdt, opdat elke delegatie evenveel
tijd krijgt om haar standpunten naar voren te brengen;

– dat het organiserende land de werkbezoeken in het IPKO vaststelt en regelt, waarbij
de gastdelegaties tijdig gevraagd wordt suggesties te doen;

– dat schriftelijke standpunten van individuele leden en/of fracties niet formeel tijdens
het IPKO zullen worden ingebracht;

– dat de beraadslagingen van het IPKO in beginsel openbaar zijn en dat wordt gezorgd
voor een uitzending via internet. De werkbezoeken en de Presidiumvergaderingen zijn
in beginsel besloten;

– dat het programma van het IPKO wordt vastgesteld door het Presidium. Wijzigingen in
of aanvullingen op het programma dienen eerst te worden goedgekeurd door het Presidium;

– dat de voertaal van het IPKO Nederlands is, waarbij iedere delegatie indien noodzakelijk
zelf zorgdraagt voor de vertaling, zonder dat dit een levendige gedachtewisseling
in de weg staat.

Openingsspeech en presentatie recente ontwikkelingen per land

De Voorzitter van de vaste commissie voor Koninkrijksrelaties van de Tweede Kamer,
mw. Paul, opende het IPKO in Den Haag en heette alle deelnemers van harte welkom,
alsmede allen op de publieke tribune, in het bijzonder de Gevolmachtigde Ministers
van Aruba, Curaçao en Sint Maarten en zij die via de livestream de bijeenkomst volgen.

De delegaties namen met belangstelling kennis van de openingsspeeches van de voorzitter
van de Staten van Aruba, dhr. Vrolijk, de voorzitter van de Staten van Curaçao, mw.
America-Francisca, en de Voorzitter van de Staten van Sint Maarten, mw. Heyliger-Marten.
De actuele ontwikkelingen in het land Aruba werden toegelicht door mw. Tromp-Lee,
voorzitter van de commissie Koninkrijksaangelegenheden en Buitenlandse Betrekkingen
van de Staten van Aruba, die betreffende het land Curaçao door dhr. Thodé, voorzitter
van de commissie Rijksaangelegenheden, Interparlementaire Relaties en Buitenlandse
Betrekkingen van de Staten van Curaçao, die betreffende het land Sint Maarten door
dhr. Brison, vicevoorzitter van de commissie voor Koninkrijksaangelegenheden en Interparlementaire
Relaties van de Staten van Sint Maarten, en ten slotte die betreffende Europees en
Caribisch Nederland door de leider van de Staten-Generaaldelegatie en voorzitter van
de Eerste Kamercommissie voor Koninkrijksrelaties, dhr. Rosenmöller.1

Presentatie en bespreking ongevraagd advies Raad van State van het Koninkrijk over
het Koninkrijk, verdragen en het Unierecht

De delegaties hebben een presentatie ontvangen van Staatsraden Mr. dr. N.J. Schrijver
en P.R.J. Comenencia MA over het ongevraagd advies van de Raad van State van het Koninkrijk
over het Koninkrijk, verdragen en het Unierecht. Het advies bestaat uit drie onderdelen.
In de eerste plaats beschrijft het wat er in het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
(hierna Statuut) is vastgelegd over verdragen en hoe dat in de praktijk uitwerkt.
In de tweede plaats geeft het uitleg over wat verdragen zijn, hoe ze tot stand komen
en hoe ze ten uitvoer gelegd moeten worden, toegespitst op hoe dit werkt voor de Caribische
landen in de dagelijkse praktijk. Ten derde gaat het advies in op het recht van de
Europese Unie, en op de verdragen die door de EU worden gesloten, de ratificatie door
de lidstaten daarvan en de betrokkenheid van de Caribische landen bij deze verdragen.

Uit het advies volgen tien aanbevelingen, die raken aan de capaciteit van de landen
voor behandeling en uitvoering van verdragen; het beter inzichtelijk maken en meer
zorgvuldig behandelen van de medegeldingsvraag en/of het «anderszins geraakt» worden
van de Caribische Landen; de waarborgfunctie en hoe die zich verhoudt tot verdragen
en verdragsonderhandelingen; de procedures omtrent betrokkenheid van de Caribische
Landen bij totstandkoming en goedkeuring van verdragen; en de speciale positie van
EU-recht en -verdragen in relatie tot de Caribische Landen en Caribisch Nederland.

Aansluitend vond er een gedachtewisseling plaats, waarbij de Staatsraden tevens vragen
beantwoorden vanuit de vier delegaties. Hierbij is onder andere aandacht besteed aan
de benodigde capaciteit in de Caribische landen voor dit onderwerp; het tijdig betrekken
van de Landen bij de onderhandelingen; het proces van informatievoorziening over lopende
onderhandelingen; de status van de Caribische landen in de EU en het gevolg voor de
geldigheid van EU-wetgeving en richtlijnen; de werking en gelding van art. 11 van
het Statuut; en art. 43(2) van het Statuut, waaronder de benodigde wilsovereenstemming
van alle vier de landen en de benodigde samenwerking tussen de landen voor de uitvoering
van het artikel.

Bespreking consensusrijkswetten

De vier delegaties spraken in deelgroepen over consensusrijkswetten op basis van artikel
38 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden aan de hand van de zes aandachtspunten,
geformuleerd tijdens het in Sint Maarten gehouden IPKO van 4-6 mei 2022. De aldaar
geformuleerde aandachtspunten waren:

1) de vrije keuze van landen voor het aangaan van onderlinge regelingen en de te kiezen
vorm, temeer daar het in beginsel autonome landsaangelegenheden betreft;

2) de positie en rol van de Staten en de Staten-Generaal bij de totstandkoming van consensusrijkswetten;

3) het verschil in rechtsgrondslag tussen consensusrijkswetten en overige rijkswetten
en onderlinge regelingen;

4) dialoog, onderlinge afstemming en een open en respectvolle verstandhouding dienen
voorop te staan bij het verkrijgen en behouden van consensus;

5) het vaststellen van de termijn genoemd in artikel 16 van het Statuut voor het Koninkrijk
der Nederlanden voor het uitbrengen van schriftelijk verslag door het vertegenwoordigende
lichaam van het land, waarin de regeling zal gelden;

6) het belang van onderlinge afstemming en dialoog tussen volksvertegenwoordigers voorafgaand
aan en tijdens de formele wetsbehandeling in de Staten-Generaal.

De gesprekken in deelgroepen gingen deels over de recente ervaringen bij de totstandkoming
van het (consensus)rijkswetsvoorstel Caribisch orgaan voor hervorming en ontwikkeling
(COHO). In alle vier deelgroepen werd – ook los van de casus van COHO – gediscussieerd
over de vraag wanneer gesproken kan worden over «consensus» (en omgekeerd: wanneer
dus geen sprake is van «consensus») en wie daar in welke fase bij betrokken is of
zou moeten zijn. Wanneer de verslagen uit de vier deelgroepen in ogenschouw worden
genomen, kunnen drie conclusies worden getrokken:

1. De regeringen van de Caribische landen zouden met inachtneming van het dualisme vooraf
en in het hele vervolgproces moeten nagaan of er voldoende steun in hun parlementen
bestaat om te komen tot een consensusrijkswet. Over de aan- of afwezigheid van voldoende
steun zouden Nederlandse parlementariërs en Statenleden elkaar in iedere fase van
het totale wetgevingsproces actief kunnen informeren.

2. Een preciezere en vollediger procesbeschrijving voor de totstandkoming van consensusrijkwetgeving
moet aan alle betrokkenen duidelijkheid verschaffen over hun rol en bevoegdheden.
Deze procesbeschrijving adresseert de zes hierboven genoemde aandachtspunten. Aldus
moet duidelijk worden wie wat doet op welk moment en aan wie welke – eventueel gedeelde
– bevoegdheid toekomt.

3. Eerlijke en open onderhandelingen, alsmede transparantie, dialoog en continuïteit
in de informatievoorziening zijn belangrijk gedurende het hele proces, in het bijzonder
wanneer een mogelijk beroep op de waarborgfunctie ex artikel 43, lid 2, Statuut aan
de orde zou kunnen komen.

Presentatie en bespreking samenwerking / democratisch deficit in het Koninkrijk

De delegaties hebben een presentatie ontvangen van prof. dr. G.J. Oostindie en dr.
W.P. Veenendaal over samenwerking en het democratisch tekort in het Koninkrijk. Daarbij
gaven zij een samenvatting van hun recent verschenen studie getiteld Ongemak, over de relaties tussen de zes Caribische eilanden en Nederland, waar het ongemak
en de knelpunten in de relatie zitten en hoe het beter zou kunnen. Hierbij werd speciale
aandacht gegeven aan het democratisch tekort in het Koninkrijk, en verschillende opties
om het democratisch tekort te verhelpen.

Aansluitend vond er een gedachtewisseling plaats, waarbij de sprekers tevens vragen
beantwoorden vanuit de delegaties. De vraag die daarbij centraal kwam te staan is
of de oplossing van het democratische tekort gezocht moet worden in aanpassingen aan
de structuur van het Koninkrijk (Statuut) of dat binnen de bestaande structuur voldoende
mogelijkheden bestaan om concrete problemen op te lossen.

Met betrekking tot eventuele structuurwijzigingen hebben de delegaties met elkaar
van gedachten gewisseld over de verschillende alternatieven voor het verminderen van
het democratisch tekort – zoals het Deens model, rechtstreeks kiesrecht in de Landen
voor de verkiezingen van Eerste en Tweede Kamer of een apart Koninkrijksparlement –
en de voor- en nadelen van de verschillende alternatieven. Hierbij spelen de staatkundige
structuur en verschillende andere factoren mee, zoals de geografische afstand tussen
de landen in het Koninkrijk, de verschillende type uitdagingen waar de landen voor
staan, de verschillen in bevolkingsomvang, en de rol die taal speelt binnen het Koninkrijk.
De parlementen dringen er bij de regeringen op aan om te komen tot een mogelijke oplossing
van het democratisch tekort.

Presentatie en bespreking kolonialisme en slavernijverleden

Het brede thema «kolonialisme en slavernijverleden» stond voor het eerst op de agenda
van het IPKO. Ten einde stof tot nadenken te geven ten behoeve van de gedachtewisseling
van de parlementariërs uit de vier landen onderling in de deelgroepen, gaven drie
inleiders een korte presentatie over hoe zij met dit onderwerp aan de slag zijn gegaan.

Dr. V.T. Smeulders, hoofd van de Afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum, vertelde
hoe in het Rijksmuseum is gewerkt aan de totstandkoming van de tentoonstelling Slavernij,
waarbij zowel materieel als immaterieel erfgoed werd gepresenteerd. Rode draad van
de tentoonstelling was de persoonlijke geschiedenis van tien historische figuren van
Tula en Lohkay tot Oopjen en Paulus, steeds verteld door mensen uit deze tijd. De
tentoonstelling trok bij de opening in COVID-tijden 1,2 miljoen digitale kijkers,
alle nationale kranten gaven goede recensies en ook wereldwijd was er veel aandacht,
niet in de laatste plaats vanuit de Verenigde Naties, die ook een follow-up maakten.

Dhr. M. Bindraban, projectleider Dialoog & Educatie van het Stadsprogramma Koloniaal
en Slavernijverleden van de gemeente Rotterdam, schetste een beeld van de Rotterdamse
aanpak. Rotterdam is een stad met maar liefst 170 verschillende nationaliteiten. Het
programma Koloniaal en Slavernijverleden werd opgezet omdat de negatieve effecten
van dit koloniale en slavernijverleden nog steeds zichtbaar zijn in het heden. Niet
alleen werd Rotterdams rol in het koloniale en slavernijverleden onderzocht en gedocumenteerd,
tevens werd de dialoog met de verschillende gemeenschappen in de stad over dit onderwerp
gestimuleerd. De dialoog over en de verwerking van dit verleden werd verder geconcretiseerd
door de excuses die de burgemeester van de stad aanbood op 10 december 2021 voor Rotterdams
rol in het systeem van kolonialisme en slavernij vanaf 1600. Daarnaast is een gemeentelijke
subsidieregeling in het leven geroepen voor de empowerment van de verschillende gemeenschappen
in de stad, en is een zogenaamde heritage desk opgericht voor diegenen die meer te weten willen komen over hun voorouders (roots).
Bindraban benadrukte het belang van woorden, maar betoogde tevens dat dat woorden
moeten worden gesubstantieerd door daden, willen we in de verwerking van dit koloniale
en slavernijverleden met elkaar verder komen.

Dhr. G.F. Bacilio, coördinator dialoogtafels slavernij en doorwerking slavernijverleden
op Curaçao, en tevens dichter, hield het IPKO voor dat het koloniale en slavernijverleden
doorwerkt in het heden en onder andere zichtbaar tot uitdrukking komt in armoede,
onwetendheid, ongelijkheid, kansloosheid en gebrekkig onderwijs. Hij stelde dat de
Nederlandse staat nu aan zet is. Er is behoefte aan erkenning, excuses, heling en
herstel. Het een kan niet zonder het ander, omdat anders woorden betekenisloos blijven.
Hij sprak de hoop uit dat het IPKO hieraan een bijdrage kan leveren. Ook onderstreepte
hij het belang van betrokkenheid en inbreng vanuit het Platforma Sklabitut i Herensha
di Sklabitut (PSHS) bij het vormgeven en het zetten van concrete stappen in dit proces.

Na afloop van deze presentaties volgde een korte, informatieve vragenronde. Daarna
gingen de deelnemers in twee groepen uiteen om daar verder te praten over de persoonlijke
ervaringen, beelden, ideeën en opvattingen die bij ieder van de IPKO-deelnemers bij
dit onderwerp opkomen, en met name ook hoe deze doorwerken in de afzonderlijke landen
en in de relaties binnen het Koninkrijk. Deze eerste gedachtewisseling is bedoeld
om dit beter te begrijpen en de parlementen zullen deze gedachtewisseling ook in IPKO-verband
voortzetten.

Werkbezoeken

Op donderdag hebben de delegaties een werkbezoek gebracht aan de Floriade in Almere.
In de ochtend bezochten de delegaties de hogeschool Aeres, waar zij van lector dr.
E.C. de Bruin een presentatie hebben gekregen over circulaire economie. De Life Cycle Assesment, waarvan grondstoffen, verwerking, productie, verspreiding, gebruik en end of life deel uitmaken, werd toegelicht. Ook is tijd besteed aan zoutwater aquaponics, insect
gebaseerde bioconversie en de manier waarop van restafval proteïne kan worden gemaakt.

Aansluitend gaf lector dr. E.J. Veen vanuit een meer sociologisch perspectief een
presentatie over de samenstelling van de bevolking van Almere en hoe deze de lokale
productie en consumptie beïnvloedt. Tevens gaf zij aan op welke wijze de wetenschap
en lokale partijen voornoemde consumptiepatronen trachten te beïnvloeden, met een
beperkt resultaat als gevolg van de cost of doing business.

Na de lunch ontvingen de delegaties een rondleiding over het terrein van de Floriade,
waarbij een bezoek is gebracht aan de Grote Kas, het paviljoen van Suriname (in aanwezigheid
van de ambassadeur van Suriname in Nederland), de Dutch Innovation Experience en Circuloco,
waar makers, kunstenaars en bedrijven samenwerken aan circulariteit.

In de middag hebben de delegaties presentaties ontvangen van H.J. Hulsman en dr. A.M.
Contreras van Wageningen University and Research. Mw. Hulsman informeerde de delegaties
over de verschillende programma’s en projecten van de WUR in Zuid-Amerika en het Caribisch
gebied, en de samenwerking van de universiteit met onderwijs- en onderzoeksinstellingen
aldaar, zoals de lighthouse farms op Cuba, de ondersteuning van kleine fruittelers op Haïti of het herstel van het
koraal in Caribisch Nederland. De WUR verwacht begin 2023 een strategie te kunnen
presenteren voor hun werk op het gebied van specifieke uitdagingen waar small island developing states mee te maken hebben.

Dr. A.M. Contreras informeerde de IPKO-deelnemers over de Sargassum-problematiek waarmee
de Caribische eilanden worden geconfronteerd. Het betreft een wereldwijde problematiek
van grote oppervlakten drijvend zeewier die internationaal moet worden aangepakt.
Om de socio-ecologische impact van Sargassum te beperken, moet verhinderd worden dat
het aan de kust spoelt en zal het bij voorkeur dicht bij de kust moeten worden bestreden.
Momenteel wordt ook onderzoek gedaan naar hoe Sargassum nuttig gebruikt kan worden,
wat de risico’s daarbij zijn en wat de mogelijkheden en de maatschappelijke baten
(bijvoorbeeld in termen van werkgelegenheid) kunnen zijn.

Dankwoord

Het IPKO dankt alle inleiders, sprekers en gastgevers voor hun bereidwillige medewerking
en informatieve bijdrage aan het programma.

Agendapunten volgend IPKO

Het Presidium beraadt zich op agendapunten voor het volgende IPKO. In een videoconferentie
ter voorbereiding op het komende IPKO wordt definitief over de agenda besloten. Het
volgende IPKO zal plaatsvinden van 28 februari t/m 3 maart in Curaçao.

Den Haag, Nederland 30 september 2022

Edgard Vrolijk (Voorzitter Staten van Aruba)

Charetti America-Francisca (Voorzitter Staten van Curaçao)

Grisha Heyliger-Marten (Voorzitter Staten van Sint Maarten)

Paul Rosenmöller (Staten-Generaal Nederland)

BIJLAGE I

LEDEN VAN DE DEELNEMENDE DELEGATIES

DELEGATIE STATEN VAN ARUBA

E.G.A. Vrolijk (delegatieleider)

S.M. Tromp-Lee

H.W.G. Tevreden

L.J. Christiaans-Yarzagaray

A.S.C. Molina

R.M.J. Raymond

A.L. Dowers

R.R. Santos do Nascimento

G.J. Croes

M.J. Lopez-Tromp

M.J. Mansur

H.Ch.J. Hek (griffier)

DELEGATIE STATEN VAN CURACAO

C.M. America-Francisca (delegatieleider)

A.C.M. Thodé

S.P. Osepa

Q.C.O. Girigorie

G.M. Mc William

R.F. Calmes

M.G. Martines

S.R. Cijntje (griffier)

G.S.A. Maduro (jurist)

DELEGATIE STATEN VAN SINT MAARTEN

G.S. Heyliger-Marten (delegatieleider)

R. Brison

G.C. Pantophlet

M.D. Gumbs

S.A. Wescot-Williams

C.E. Brownbill

C.T. Emmanuel

A.E. Arrindell

S.L. Duncan

L.N.L. de Weever

G.J. Richardson (griffier)

NEDERLANDSE DELEGATIE

Tweede Kamer

M. Paul (voorzitter IPKO)

R.J. Kamminga

J. Wuite

J.A.M.J. van den Berg

K. Bouchallikh

D.G.M. Ceder

S.H. Simons

N.L. den Haan

E.A.M. Meijers (griffier)

Eerste Kamer

P. Rosenmöller (delegatieleider)

A.J.A. Beukering

A. Jorritsma

J.E.E. Keunen

M.G.H.C. Oomen-Ruijten

J.J. Atsma

B.O. Dittrich

J. Recourt

A.M.V. Gerkens

P. Nicolaï

F.J. Bergman (griffier)

BIJLAGE II PROGRAMMA INTERPARLEMENTAIR KONINKRIJKSOVERLEG 27–30 SEPTEMBER 2022

DINSDAG 27 SEPTEMBER 2022

09.00–09.45 uur

Inloop

09.15–09.30 uur

Begroeting Presidiumleden door Voorzitter Eerste Kamer

09.30–10.00 uur

Presidium

10.00–10.05 uur

Opening door Voorzitter IPKO

10.05–10.20 uur

Openingsspeeches delegatieleiders

10.20–11.00 uur

Presentaties per land Aruba en Curaçao

11.00–11.20 uur

Groepsfoto

11.20–12.00 uur

Presentaties per land Sint Maarten en Nederland

12.00–12.30 uur

Verplaatsing naar Tweede Kamer

12.30–14.00 uur

Lunch aangeboden door Voorzitter Tweede Kamer

14.00–15.30 uur

Presentatie Staatsraden mr.dr. N.J. Schrijver en P.R.J. Comenencia MA over ongevraagd
advies Raad van State Koninkrijk, verdragen en het Unierecht, aansluitend gedachtewisseling

15.45–16.45 uur

Bespreking consensusrijkswetten in deelgroepen

16.45–17.00 uur

Plenaire terugkoppeling bespreking consensusrijkswetten

 
 

WOENSDAG 28 SEPTEMBER 2022

10.45–11.00 uur

Inloop

11.00–12.30 uur

Presentatie samenwerking/democratisch tekort binnen het Koninkrijk door prof. dr.
G.J. Oostindie en dr. W.P. Veenendaal, aansluitend gedachtewisseling

12.30–14.00 uur

Lunch

14.00–15.45 uur

Presentaties over kolonialisme en slavernijverleden door dr. V.T. Smeulders, M. Bindraban
en G. Bacilio, aansluitend Q&A

16.00–17.00 uur

Bespreking kolonialisme en slavernijverleden in deelgroepen

 
 

DONDERDAG 29 SEPTEMBER 2022

08.30 uur

Vertrek vanuit Den Haag naar Floriade

10.15–12.00 uur

Aeres – presentaties door hoogleraren dr. E.C. de Bruin en dr. E.J. Veen

12.00–13.00 uur

Lunch

13.00–14.30 uur

Rondleiding Floriade

15.00–17.00 uur

Wageningen University and Research – presentaties door H.J. Hulsman en dr. A.M. Contreras

18.30–21.00 uur

Diner aangeboden door Voorzitter Eerste Kamer

 
 

VRIJDAG 30 SEPTEMBER 2022

09.30–10.00 uur

Delegatieoverleggen

10.00–10.30 uur

Presidium

10.45–11.45 uur

Vaststellen afsprakenlijst

12.00–13.30 uur

Lunch

14.00–15.00 uur

Ondertekening afsprakenlijst en persconferentie