Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Omtzigt over de nieuwe scenarioset in de pensioenwet, waarop zeer veel besluiten gebaseerd zijn, maar die nog steeds niet gepubliceerd is

Antwoord van Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) (ontvangen
6 september 2022).

Vraag 1

Herinnert u zich dat op 2 februari 2022 het besluit benoemingen commissie parameters
genomen heeft en daarmee voor de periode tot en met 31 augustus 2022 een commissie
benoemd heeft die twee types scenariosets voor het nieuwe pensioenstelsel moet opleveren,
namelijk P-scenario’s en Q-scenario’s? Herinnert u zich dat u het advies graag op
3 juni wilde ontvangen?1

Antwoord 1

Ja. De commissie Parameters is gevraagd om met het oog op het nieuwe pensioenstelsel
en de transitie daarnaartoe, een oordeel uit te brengen over zowel economische als
risico-neutrale scenario’s. De zogenaamde economische scenario’s worden ook wel de
P-scenario’s genoemd. Deze scenario’s kennen in het huidige stelsel reeds belangrijke
toepassingen. De risico-neutrale scenario’s worden ook wel Q-scenario’s genoemd. Deze
zijn nieuw en kennen straks toepassingen met betrekking tot de transitie naar het
nieuwe stelsel. De commissie is ook gevraagd om te bezien of er, met het oog op het
nieuwe pensioenstelsel, aanleiding is om het advies uit 2019 over de parameters, zoals
maximale rendementsverwachtingen, en de UFR-methode aan te passen.2 Deze zijn ook in het huidige stelsel van belang.

In de vragen die het lid Omtzigt stelt worden een aantal termen door elkaar gebruikt,
bijvoorbeeld «nieuwe parameters» en «P-scenario’s». Voor de volledigheid wordt hier
opgemerkt dat in alle gevallen is aangenomen dat het lid Omtzigt doelt op het geheel
van het advies van de commissie Parameters.

Vraag 2

Herinnert u zich dat u expliciet aangaf dat deze P-scenario’s in het nieuwe stelsel
veel belangrijker zijn dan in het oude stelsel, toen u schreef: «Deze P-scenario’s
worden in het huidige pensioenstelsel gebruikt voor communicatie richting de deelnemers
van de (te verwachten) pensioenuitkeringen in verschillende scenario’s en bij de haalbaarheidstoets.
In het nieuwe pensioenstelsel zijn deze P-scenario’s voor meer wettelijke toepassingen
noodzakelijk. Naast bovengenoemde toepassingen worden de P-scenario’s gebruikt voor
de bepaling van de fiscale premiegrens, voor het in beeld brengen van de balans tussen
de doelstelling en de premie en voor het vaststellen van de risicohouding van de deelnemers
en het toetsen van de aansluiting van het beleggingsbeleid en de toedeelregels op
de vastgestelde risicohouding.»?

Antwoord 2

In de geciteerde tekst heb ik aangegeven dat de economische scenario’s (de zogenoemde
P-scenario’s) meer toepassingen krijgen in het nieuwe stelsel. In het huidige stelsel
hebben zij al een belangrijke rol, namelijk in de communicatie richting deelnemers
over te verwachte pensioenuitkeringen in verschillende scenario’s. Daarnaast wordt
de P-scenario’s gebruikt voor de haalbaarheidstoets die pensioenfondsen in het huidige
stelsel jaarlijks moeten uitvoeren. Naast deze toepassingen krijgt de P-scenario’s
in het nieuwe stelsel de genoemde aanvullende toepassingen (zie ook een uitgebreidere
toelichting in antwoord op vraag3. Ik heb niet aangegeven dat de P-scenario’s in het nieuwe stelsel veel belangrijker
zal zijn dan in het oude stelsel, enkel dat deze meer toepassingen zal kennen.

Vraag 3

Herinnert u zich dat u ook opdracht gaf om Q-scenarios te ontwikkelen, toen u schreef:
«Tevens zijn voor de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel risico-neutrale economische
scenario’s nodig, de zogenoemde Q-scenario’s. Deze Q-scenario’s zijn nodig voor het
berekenen van netto profijt effecten en voor het invaren van opgebouwde pensioenaanspraken
en -rechten met de value-based ALM methode.»?

Antwoord 3

Ja.

Vraag 4

Bent u voornemens het mandaat van de commissie op 31 augustus te laten vervallen of
gaat u het mandaat verlengen? Zo ja, tot wanneer wilt u het mandaat verlengen?

Antwoord 4

De commissie heeft mij medegedeeld dat zij meer tijd nodig heeft voor het onderzoek
dan voorzien in het Besluit benoemingen commissie Parameters.4 De commissie geeft aan dat zij het haalbaar acht om in het vierde kwartaal van 2022
een advies uit te brengen. Ik heb in dat kader het mandaat reeds verlengd tot 30 november
2022.5

Vraag 5

Bent u ervan op de hoogte dan de huidige scenariosets totaal achterhaald zijn en dat
zij voorzien in een inflatie die in geen van de scenario’s ooit boven de 6% uitkomt
bijvoorbeeld?

Antwoord 5

Zoals ik eerder heb aangegeven in de beantwoording van uw vragen over inflatie6, ben ik me ervan bewust dat in de huidige economische scenario’s waar de pensioenuitvoerders
mee moeten rekenen in geen van de scenario’s de verwachte inflatie boven de 6% uitkomt.
De scenarioset wordt door onafhankelijke deskundigen geadviseerd en bevat op dat moment
de meest actuele inzichten. Tegelijkertijd is er ook geen scenarioset denkbaar die
de toekomst echt kan voorspellen, het zal altijd een momentopname betreffen waar bepaalde
mate van onzekerheid inherent aan is. De wet eist daarom dat uiterlijk elke vijf jaar
de parameters en scenario’s opnieuw worden getoetst.

Vraag 6

Wat is volgens u het maximum dat de inflatie zou kunnen bereiken de komende drie jaar?

Antwoord 6

Niemand weet wat de maximale inflatie de komende drie jaar kan bereiken, dat hangt
af van een veelheid van economische en politieke factoren, die zich niet altijd laten
voorspellen. Het CPB geeft in het meest recente cMEV aan dat zij voor volgend jaar
een inflatie verwachten van 4,3%. De ECB heeft daarnaast aangegeven dat zij zal blijven
bijsturen tot de inflatie weer onder controle is (op het middellange termijn doel
van 2%). De commissie Parameters buigt zich momenteel over de parameters en economische
scenario’s die bij een aantal wettelijke toepassingen gehanteerd moeten worden. Hiermee
zal ook inzage worden geboden in wat de (maximale) verwachting is volgens die nieuwe
scenario’s voor de parameter prijsinflatie. Ook daarvoor geldt dat de werkelijkheid
weerbarstiger kan blijken dan op dit moment wordt verwacht, niemand kan immers de
toekomst voorspellen. De wet eist daarom dat minimaal elke vijf jaar de parameters
en economische scenario’s opnieuw worden beoordeeld door een onafhankelijke commissie.

Vraag 7

Klopt het dus dat de scenarioset gebruikt worden voor minstens 8 wettelijke toepassingen,
namelijk7:

1: communicatie van de verwachte pensioenuitkeringen in scenario’s: om deelnemers een beeld te geven van het te verwachten pensioen wordt dit berekend
in drie scenario’s: een optimistisch, verwacht en pessimistisch scenario. Voor deze
informatie is een berekening op basis van de uniforme scenario set voorgeschreven;

2: de fiscale premiegrens: de fiscale premiegrens wordt bepaald met behulp van de scenario set. Hiertoe wordt
het verwachte meetkundig gemiddelde reële rendement over de periode die de scenario’s
beschrijven berekend. Op basis van dit gemiddeld reële rendement wordt de fiscale
premiegrens vastgesteld, zodanig dat ten hoogste een pensioenambitie van 75% middelloon
in 40 opbouwjaren fiscaal wordt gefaciliteerd;

3: de balans tussen doelstelling en premie: De scenario set speelt een rol bij het bepalen van de balans tussen pensioendoelstelling
en de premie. Het pensioenfonds moet sociale partners, op basis van de voorgeschreven
scenario set, informeren over de kans dat de door sociale partners beoogde pensioendoelstelling
met de door sociale partners gewenste premie wordt behaald;

4: het toetsen en vaststellen van de risicohouding: bij zowel de vaststelling van de risicohouding (hoeveel risico deelnemers kunnen
en willen dragen om de doelstelling te behalen) als de toetsing of het beleggingsbeleid
binnen de risicohouding past, is een berekening op basis van de economische scenario
set voorgeschreven;

5: het berekenen van de inclusieve marktwaarden ten behoeve van invaren met de VBA methode
(risico-neutrale scenario’s): bij de VBA invaar methode moeten berekeningen gemaakt worden op basis van de (risiconeutrale
variant van de) scenario set. Hiermee berekenen pensioenuitvoerders de inclusieve
marktwaarde van pensioen in een uitkeringsovereenkomst: de waarde van opgebouwde aanspraken
en rechten inclusief eventuele toekomstige toeslagen en kortingen. Dit is de waarde
die minimaal meegegeven moet worden aan alle leeftijdscohorten en deelnemersgroepen
bij invaren. De uitkomsten zijn erg gevoelig voor aannames in de scenarioset;

6: verandering in netto profijt (risico-neutrale scenario’s): het netto profijt is het verschil tussen de marktwaarde van de toekomstige pensioenuitkeringen
(zowel op basis van bestaande als toekomstige opbouw) en de marktwaarde van de toekomstige
premie-inleg. De verandering in netto-profijt wordt gebruikt om herverdelingseffecten
(tussen deelnemersgroepen) die optreden door de transitie in kaart te brengen. Dit
gebeurt door het netto profijt van de situatie dat er overgestapt wordt naar een nieuwe
pensioenregeling (inclusief het afschaffen van de doorsneesystematiek en eventuele
compensatie) af te zetten tegen het netto profijt van de situatie dat de huidige pensioenregeling
ongewijzigd wordt voortgezet onder het huidig financiële toetsingskader. Het wetsvoorstel
vereist dat deze effecten inzichtelijk gemaakt worden ten behoeve van de besluitvorming
over de transitie. Netto profijt wordt net als de inclusieve marktwaarde berekend
met behulp van value-based ALM berekeningen, daarom zijn ook voor deze berekeningen
risico-neutrale scenario sets nodig;

7: haalbaarheidstoets: pensioenfondsen met uitkeringsovereenkomsten (bijvoorbeeld gesloten fondsen, of
pensioenfondsen met een flexibele premieregeling met een vaste uitkering in de uitkeringsfase)
maken een aanvangshaalbaarheidstoets en daarna jaarlijks een «jaarlijkse haalbaarheidstoets»
om te toetsen of het beleid nog binnen de afgesproken ondergrenzen voor de risicohouding
valt. Deze haalbaarheidstoets berekening gebeurt ook op de scenario set;

8: keuze tussen een vaste en variabele uitkering via standaardmodel: In de verbeterde premieregeling en straks de flexibele premieregeling hebben deelnemers
een keuze tussen een vaste en een variabele uitkering. Om de keuze tussen een vaste
en variabele uitkering te maken, krijgen deelnemers een standaardmodel8 voorgelegd. Hiertoe worden ook op basis van de scenario set het verwachte pensioen,
pensioen in slecht weer en in goed weer over een horizon van 20 jaar getoond en de
volatiliteit van de uitkering van jaar op jaar berekend voor de «schommelingenmeter»?

Antwoord 7

De toepassingen die de economische scenariosets en de risico-neutrale scenariosets
kennen in de transitie en in het nieuwe stelsel zijn al aangekondigd bij de internetconsultatie
van het wetsvoorstel toekomst pensioenen. De voorgestelde toepassingen zijn sindsdien
niet meer gewijzigd.

De economische scenariosets kennen de volgende toepassingen, waarbij geldt dat de
laatste twee toepassingen ook in het huidige stelsel reeds gelden:

Voor de balans tussen de premie en de pensioendoelstelling. Dit is een nieuwe toepassing
die wettelijk wordt vereist voor de solidaire premieregeling. De pensioenuitvoerder
berekent de kans dat met de premie de beoogde pensioendoelstelling wordt behaald.
Deze berekening wordt bij de opdrachtaanvaarding en periodiek, uiterlijk iedere vijf
jaar, gedaan aan de hand van een uniforme scenario-analyse.

Voor het vaststellen van de risicohouding en het toetsen van de risicohouding aan
het beleggingsbeleid. Het gaat hierbij om het toetsen of het beleggingsbeleid past
bij de vastgestelde risicohoudingen in de nieuwe pensioencontracten. Dit is een nieuwe
toepassing die vanaf de werking van een nieuw pensioencontract dient te gelden (dus
na het invaren).

Voor de fiscale premiegrens. De premiegrens is in beginsel gedurende de compensatieperiode
tot 2037 vastgezet; alleen bij een aanpassing van meer dan 5%-punt als gevolg van
wijzigende rendementsverwachtingen zal de premiegrens in deze periode worden aangepast.

Voor de communicatie van de verwachte pensioenuitkeringen in scenario’s aan deelnemers
(dit is ook van toepassing in het huidige pensioenstelsel). De door de vraagsteller
genoemde toepassing voor de keuze tussen een vaste en variabele uitkering valt onder
deze toepassing en is op zichzelf geen aparte toepassing, dit wordt reeds toegepast
bij de voorloper van de flexibele premieregeling (de verbeterde premieregeling).

Voor de haalbaarheidstoets. Zoals in de vraag aangegeven blijft dit alleen van toepassing
voor pensioenaanspraken die niet worden ingevaren naar het nieuwe stelsel.

De risico-neutrale scenario’s worden enkel toegepast tijdens de transitie en zijn
benodigd voor het inzichtelijk maken van (wettelijk voorgeschreven) netto profijteffecten
en voor het invaren met de vba-methode. Het is aan het pensioenfonds om te bepalen
welke rekenmethode wordt gehanteerd bij het omzetten van pensioenaanspraken naar pensioenvermogens.

Vraag 8

Bent u ervan op de hoogte dat relatief kleine veranderingen in de parameters kunnen
leiden tot enorme wijzigingen in al deze processen en bijvoorbeeld tot een totaal
andere herverdeling van de beschikbare pensioengelden?

Antwoord 8

Voor de toepassingen zoals genoemd in het antwoord op vraag 7 kan het advies van de
commissie Parameters invloed hebben. Tegelijkertijd merk ik op dat die invloed daarop,
geen invloed heeft op het voorgesteld wettelijk kader. Ik licht dit toe.

De uitkomst van het advies van de commissie Parameters heeft bijvoorbeeld consequenties
voor met welke premie welke pensioendoelstelling gehaald zou kunnen worden. Voor sociale
partners is dit belangrijke informatie. Zodra dit bekend is, en het wettelijk kader
vastgesteld is, kunnen zij afspraken maken over de beoogde premie en pensioendoelstelling.
De uitkomst van het advies kan er bijvoorbeeld toe leiden dat voor een bepaalde pensioendoelstelling
een andere premie benodigd is, dit kan zowel hoger als lager liggen dan de huidige
scenariosets berekenen. Dit heeft echter geen impact op het voorgestelde wettelijk
kader. Het wettelijk kader schrijft aan sociale partners niet voor welke minimumpremie
of doelstelling voorgeschreven wordt. Dit is een arbeidsvoorwaardelijke aangelegenheid.

Voor het vaststellen van de risicohouding en het toetsen van de risicohouding aan
het beleggingsbeleid zijn, zijn de P-scenario’s benodigd. Tegelijkertijd wordt wettelijk
niet voorgeschreven welke risicohouding vereist is of welk beleggingsbeleid gevoerd
moet worden. In het wetsvoorstel toekomst pensioenen en in het besluit toekomst pensioenen
worden kaders geschetst voor het vaststellen van de risicohouding en wordt voorgeschreven
op welke wijze dit getoetst moet worden aan het beleggingsbeleid (en hoe vaak dit
getoetst moet worden). De daadwerkelijke risicohouding en het beleggingsbeleid is
verantwoordelijkheid van pensioenuitvoerders. De uitkomst van het advies van de commissie
Parameters heeft daarom geen invloed op het wettelijk kader.

In het wetsvoorstel toekomst pensioenen is verder opgenomen dat in het nieuwe stelsel
het fiscale kader wordt begrensd op de premie. Hierbij is het uitgangspunt dat met
de beschikbare premie een adequaat pensioen kan worden opgebouwd. Op basis van de
huidige rendementsverwachtingen wordt de premiegrens vastgesteld op 30%. Hierbij is
ook een aanpassingsmechanisme in het wetsvoorstel opgenomen, zodat er een koppeling
blijft bestaan tussen de rendementsverwachtingen en de premieruimte. Wel is daarbij
vastgelegd dat de premiegrens in beginsel tot 2037 vaststaat, tenzij aangepaste rendementsverwachtingen
leiden tot een aanpassing van meer dan 5%-punt.

De risico-neutrale scenario’s (ook wel Q-scenario’s) zijn benodigd voor het inzichtelijk
maken van netto profijteffecten en voor het invaren met de vba-methode. In het wetsvoorstel
toekomst pensioenen is voorgeschreven dat pensioenfondsen bij het invaren verplicht
zijn de netto profijteffecten inzichtelijk te maken. In het wetsvoorstel worden echter
geen voorschriften voorgesteld aan de uitkomsten van het netto profijt. Sociale partners
en pensioenfondsen gebruiken dit voor het onderbouwen van de evenwichtigheid van de
transitie, zij mogen daarnaast ook andere maatstaven gebruiken, zoals de verwachte
pensioenuitkeringen. Voor het invaren met de vba-methode wordt ook wettelijk niet
voorgeschreven welke uitkomsten (on)acceptabel zijn. Sociale partners en pensioenfondsen
zijn gehouden aan dat de gehele transitie evenwichtig dient uit te pakken.

De uitkomsten van het advies van de commissie Parameters zullen naar mijn verwachting
in beginsel niet leiden tot wijzigingen in de processen waarvoor de scenariosets,
de parameters en de UFR wettelijk zijn voorgeschreven. De uitkomst van het advies
van de commissie Parameters is voor sociale partners en pensioenfondsen een extern
gegeven waarmee zij rekening moeten houden bij hun decentrale besluitvorming. Dit
zijn echter niet de enige factoren die van invloed zijn op de daadwerkelijke uitwerking
van de transitie. Andere factoren zoals de financiële positie van het fonds op het
moment van invaren, fondsspecifieke aspecten (zoals de samenstelling van het deelnemersbestand)
en de afspraken die op fondsniveau worden gemaakt omtrent de invaardoelstellingen,
zijn van groot belang voor de daadwerkelijke uitwerking van de transitie. Vanwege
deze fondsspecifieke factoren, die in de toekomst kunnen variëren, zijn de uiteindelijke
transitie-effecten op het moment van het vaststellen van wet- en regelgeving inherent
onzeker.

Het wettelijk kader moet zo zijn ingericht dat de fondsen – bij welk scenarioset dan
ook – komen tot evenwichtige besluiten en evenwichtige belangenafweging. Ik ben van
mening dat het wetsvoorstel toekomst pensioenen hiervoor voldoende waarborgen bevat.

De uitkomsten van het advies van de commissie hebben wel invloed op de verdeling van
het collectieve vermogen bij het invaren met de vba-methode. Tegelijkertijd hangt
de invloed van de methode ook af van de decentrale besluitvorming die sociale partners
en fondsen maken. De transitie dient daarom ook als geheel beoordeeld te worden. Als
de uitkomsten van de scenariosets anders uitpakken dan vooraf beoogd door sociale
partners en pensioenfondsen hebben zij binnen de vba-methode ruimte om tot evenwichtige
uitkomsten te komen. Andere scenariosets neemt niet weg dat sociale partners en pensioenfondsen
tot een evenwichtige transitie moeten komen.

Vraag 9

Klopt het dat de nieuwe parameters kunnen leiden tot het anders toedelen van honderden
miljarden euro’s (geen spelfout) tussen generaties?

Antwoord 9

Het advies van de commissie Parameters gaat op zichzelf niet leiden tot andere verdeelregels
binnen de standaardmethode.

Binnen de vba-methode kunnen andere Q-scenario’s ertoe leiden dat een andere verdeling
mogelijk is. Wat die andere verdeling exact is, valt niet op voorhand te zeggen. Daarnaast
geldt dat er binnen de vba-methode bestuurlijke ruimte is om het zogenoemde onverdeeld
vermogen in te zetten. Sociale partners en pensioenfondsen hebben zodoende ruimte
om te sturen op bepaalde doelstellingen. Bijvoorbeeld om pensioenuitkeringen constant
te houden, om reserves te vullen en/of om de netto-profijteffecten te minimaliseren.
Op voorhand is dus niet te zeggen dat het nieuwe advies van de commissie Parameters
zal leiden tot het anders verdelen van het collectief vermogen, juist ook omdat sociale
partners en pensioenfondsen bestuurlijke ruimte hebben om tot een evenwichtige transitie
te komen, ongeacht de uitkomst van het advies van de commissie.

Vraag 10

Klopt het dat de nieuwe parameters kunnen leiden tot tientallen procenten verschil
in de verwachte pensioenuitkeringen?

Antwoord 10

Voor de communicatie van de verwachte pensioenuitkeringen in scenario’s aan deelnemers
wordt gebruik gemaakt van de economische scenario’s. Deze economische scenario’s moeten
gebaseerd zijn op wetenschappelijke en onafhankelijke inzichten en dienen daarom uiterlijk
vijfjaarlijks te worden getoetst. Door in de communicatie aan te sluiten bij de meest
actuele (en realistische) rendementsverwachtingen wordt gepoogd deelnemers zo goed
mogelijk te informeren over de verwachte pensioenuitkering. Indien de rendementsverwachtingen
significant worden bijgesteld, zal dat ook zijn weerslag hebben op de gecommuniceerde
pensioenverwachtingen. Nogmaals merk ik hierbij op dat – zowel in het nieuwe als in
het oude stelsel – de werkelijke pensioenuitkering uiteindelijk afhankelijk is van
de ingelegde premie en de werkelijk behaalde rendementen.

Vraag 11

Herinnert u zich dat de relatief kleine veranderingen in de scenarioset van 2020 (naar
aanleiding van de Commissie Parameters 2019) en de daarop volgende wijziging in de
scenario set door De Nederlansche Bank (DNB) per 2021 geleid hebben tot een stijging
in de verwachte pensioenbedragen in de communicatie naar deelnemers van eerst met
tot wel 5%9 en daling van een jaar daarna met wel 10% tot 15%10?

Antwoord 11

DNB heeft op basis van eigen en ingewonnen commentaar uit de wetenschap met ingang
van 1 januari 2021 modelparameters van de uniforme scenarioset aangepast ten opzichte
van het advies van de commissie Parameters 2019. Aanleiding hiervoor waren signalen
van pensioenuitvoerders dat de (gemiddelde) rente op lange termijn in de scenarioset
te hoog lag, met te optimistische verwachte pensioenuitkomsten als gevolg. Mijn ambtsvoorganger
heeft DNB naar aanleiding van deze signalen verzocht om zo nodig maatregelen te nemen.
Door de aanpassing die destijds is doorgevoerd valt de (gemiddelde) rente op lange
termijn in de scenarioset lager uit. Daarmee sluit de scenarioset beter aan bij de
marktomstandigheden. De aangepaste uniforme scenarioset draagt bij aan een realistischere
voorlichting aan deelnemers over de verwachte uitkomsten van hun pensioen en aan representatievere
uitkomsten van de haalbaarheidstoets.

Vraag 12

Bent u ervan de hoogte dat de nieuwe scenarioset veel grotere wijzigingen zal bevatten
en dus ook tot wijzigingen van vele tientallen procenten kan leiden in de verwachte
pensioenen, van zowel jongeren als gepensioneerden?

Antwoord 12

Hoe de nieuwe scenario’s eruit komen te zien is afhankelijk van het advies van de
onafhankelijke commissie Parameters. Op dit moment heb ik geen inzage in hoe de nieuwe
scenario’s eruit zullen zien, ik kan daarom ook niet beoordelen of deze veel grotere
wijzigingen zal bevatten.

In het antwoord op vraag 8 heb ik toegelicht welke factoren invloed kunnen hebben
op de verdeling van het collectieve vermogen tijdens invaren.

In het antwoord op vraag 10 heb ik toegelicht welke invloed het advies van de commissie
kan hebben op de verwachte pensioenuitkeringen. Zowel in het nieuwe als in het oude
stelsel is de verwachte pensioenuitkering afhankelijk van het advies van de commissie
Parameters.

Vraag 13

Bent u bekend met het feit dat in het rapport van de Technische werkgroep economische
scenario’s de inclusieve marktwaarde van de uitkering van een 27-jarige bijvoorbeeld
maar 47% van de voorziening kunnen zijn van wat nu volgens het financieel toetsingskader
(FTK) moet worden aanhouden?

Antwoord 13

Ja, ik ben bekend met dit rapport en deze rekenvoorbeelden.

Vraag 14

Bent u ervan op de hoogte dat doorrekening met een iets andere scenarioset zonder
Ultimate Forward Rate (UFR) of gekalibeerd op andere marktdata deze cijfers al enorm
veranderen en dat de 27-jarige dan ineens minimaal 55% in plaats van 47% van de voorziening
meekrijgt, ofwel dat door een wijziging in de scenario set een 27-jarige ineens minimaal
17% meer vermogen kan meekrijgen bij invaren?

Antwoord 14

Ja, ik ben bekend met deze rekenvoorbeelden uit het rapport van de technische werkgroep.
De uiteindelijke Q-scenario’s hebben invloed op hoe invaren met de vba-methode zal
uitpakken, tegelijkertijd is dit niet het enige wat van invloed is. Zoals eerder toegelicht
hangen de daadwerkelijke uitkomsten van de transitie af van een aantal factoren, zoals
de financiële positie van het fonds op het moment van invaren, fondsspecifieke aspecten
(zoals de samenstelling van het deelnemersbestand) en de afspraken die op fondsniveau
worden gemaakt omtrent de invaardoelstellingen. Dit zijn allemaal elementen die van
groot belang zijn voor de daadwerkelijke uitwerking van de transitie.

Binnen de vba-methode is het mogelijk om te sturen op bepaalde invaardoelstellingen
(zoals bijvoorbeeld het minimaliseren van netto-profijteffecten). De aannames die
een pensioenfonds hanteert bij het invaren met de vba-methode hebben invloed op het
verdelen van vermogen tijdens de transitie. Daarom is in het besluit toekomst pensioenen
opgenomen dat pensioenfondsen bij daadwerkelijk invaren met de vba-methode voor de
aannames gebruik moeten maken van de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN)
zoals die gold op 30 juni 2022, een pensioenfonds is toegestaan om realistischere
aannames (ten opzichte van de vastgestelde ABTN) te gebruiken bij gebruik van de vba-methode.

Vraag 15

Klopt het dat het dus mogelijk is dat iemand bij invaren slechts 50% van het vermogen
meekrijgt dat nu in het fonds voor iemand gereserveerd is?

Antwoord 15

De overkoepelende norm tijdens de transitie is dat de transitie als geheel evenwichtig
dient te zijn. Daarvoor zijn in het wetsvoorstel voldoende waarborgen ingebouwd. Het
lijkt mij zeer onaannemelijk dat sociale partners en pensioenfondsen het meekrijgen
van 50% vermogen als evenwichtig zullen beoordelen. Of dit daadwerkelijk gebeurt hangt
uiteindelijk samen met de keuzes die decentrale partijen maken en hoe dit in verhouding
staat tot overige leeftijdscohorten binnen een pensioenfonds.

Vraag 16

Herinnert u zich dat de technische werkgroep, die het voorbereidingswerk voor de commissie
parameters deed, in februari schreef:

«3.8. Geen eenduidige, objectief te motiveren, keuze mogelijk Met de in de opdracht
aan de werkgroep geformuleerde criteria, zoals het criterium dat modellen wetenschappelijk
verdedigbaar moeten zijn, kunnen niet alle model- en parameterkeuzes beslecht worden.
Er is dus sprake van model- en parameteronzekerheid in zowel de P- als de Q-scenario’s.
We zullen in het volgende hoofdstuk laten zien dat de gevoeligheid voor de keuze van
de lange termijnparameters die niet uit marktgegevens volgen groot kan zijn, voor
zowel de P- als de Q-scenario’s. De werkgroep adviseert daarom dat de Commissie Parameters
de modelkeuze en de invloed van deze parameters op de uitkomsten voor de verschillende
toepassingen van de economische scenario’s in kaart brengt. Het is aan de wetgever
om aan te geven hoe met die onzekerheid omgegaan moet worden.»?11

Antwoord 16

Ja.

Vraag 17

Hoe kan de wetgever een keuze maken hoe om te gaan met die onzekerheid, als de scenario’s
er niet zijn en de onzekerheid niet in enige mate gekwantifieerd is?

Antwoord 17

De commissie Parameters is gevraagd om, aan de hand van het rapport van de technische
werkgroep, een advies uit te brengen over de te hanteren P- en Q-scenario’s. De technische
werkgroep heeft geadviseerd dat de commissie de invloed van model- en parameteronzekerheid
op de uitkomsten van de verschillende wettelijke toepassingen van de P- en Q-scenario’s
in kaart brengt. De commissie kan inzichten over de omgang met model- en parameteronzekerheid
in haar advies opnemen. Het is aan de commissie om de vormgeving van deze inzichten
te bepalen. Met de inzichten die de commissie in haar advies opneemt, zal ik vervolgens
besluiten nemen over hoe om te gaan met de model- en parameteronzekerheid. Door middel
van een algemene maatregel van bestuur zullen de scenariosets en parameters wettelijk
voorgeschreven worden. DNB publiceert deze. Tenslotte wijs ik erop dat indien de inzichten
van de commissie daar aanleiding toe geven in lagere regelgeving nadere regels kunnen
worden gesteld met betrekking tot de omrekenmethoden.12

Vraag 18

Deelt u de mening dat het van groot belang is om dit soort cijfers te kennen voordat
de Kamer debatteert over het nieuwe pensioenstelsel?

Antwoord 18

De scenario’s zijn van belang voor sociale partners en fondsen bij de decentrale besluitvorming
inzake het invaren en de afspraken over de nieuwe pensioenregeling. Hoe de afspraken
straks echt gaan uitwerken is afhankelijk van de scenario’s, van de economische omstandigheden
op het moment van invaren en van de keuzes die sociale partners en fondsbestuurders
per pensioenfonds maken. De scenario’s zijn straks een gegeven waarmee sociale partners
en fondsen moeten rekenen, binnen de wettelijke regelgeving. Het wettelijk kader moet
zo zijn ingericht dat de fondsen – bij welk scenarioset dan ook – komen tot evenwichtige
besluiten en evenwichtige belangenafweging. Ik ben van mening dat het wetsvoorstel
toekomst pensioenen hiervoor voldoende waarborgen bevat.

Vraag 19

Vindt u het gewenst om de wetsbehandeling voort te zetten zonder de nieuwe parametersets,
die dus evident grote individuele gevolgen kunnen hebben?

Antwoord 19

Ja, dat vind ik gewenst. Zoals toegelicht in antwoord op vraag 8 hebben de uitkomsten
van het advies van de commissie Parameters geen gevolgen voor het voorgestelde wettelijk
kader. Het wettelijk kader dient dusdanig robuust vormgegeven te zijn dat het geschikt
is voor verschillende scenario’s en economische schokken. Ten alle tijden zijn sociale
partners en pensioenfondsen gehouden om rekening te houden met de gevolgen van de
transitie voor de deelnemers en gepensioneerden.

Als er evident grote individuele gevolgen zouden zijn voor groepen deelnemers of gepensioneerden
dan moeten zij hier ook adequaat naar handelen. Er rust een grote verantwoordelijkheid
voor sociale partners en pensioenfondsen om tot een evenwichtige transitie te komen.
Het wetsvoorstel biedt daartoe voldoende middelen. Daarnaast is het in mijn ogen voor
de pensioensector ook van belang om te weten hoe de Kamer tegen het wetsvoorstel aankijkt.
Pas als de Kamer instemt is er voldoende zekerheid voor hen om ook aan de slag te
gaan met de implementatie van het wetsvoorstel.

Vraag 20

Bent u bereid om korte termijn een gevoeligheidsanalyse aan de Kamer voor te leggen
voor een aanpassing in de economische scenarioset op de uitkomsten van elk van bovenstaande
8 punten voor deelnemers van verschillende leeftijden, waarbij aanpassingen in de
economische set plaatsvinden zoals bijvoorbeeld, om een beeld te geven:

1. gecommuniceerde pensioenen wijzigden 10%-15% door modelaanpassing in 2021:met de aanpassingen van de scenario set in 2020 (naar aanleiding van de Commissie
Parameters 2019) en de daarop volgende wijziging in de scenario set door DNB per 2021
stegen de verwachte pensioenbedragen in de communicatie naar deelnemers eerst met
tot wel 5%13 en daalden een jaar daarna met wel 10% tot 15%14. Door met name veranderingen in aannames in de scenario set;

2. fiscale premiegrens bij kleine aanpassing scenario set al 2%-punt verschil:de Technische werkgroep economische scenario’s heeft de gevoeligheid van het meetkundig
gemiddelde reële rendement ten behoeve van de fiscale premiegrens bekeken onder een
paar relatief kleine modelwijzigingen. Bij een aanpassing in het meenemen van de lange
rente (ultimate forward rate) in de scenarioset steeg het meetkundig gemiddelde portefeuillerendement
van 1,5% naar 1,74% wat volgens het rapport. Dit zou tot een 2%-punt andere fiscale
premiegrens leiden.

3. inclusieve marktwaarde voor invaren kan zo 10% anders bij aanpassing scenario set: in het rapport van de Technische werkgroep economische scenario’s is de inclusieve
marktwaarde van de uitkering van een 27-jarige bijvoorbeeld maar 47% van de voorziening
die we nu volgens het FTK moeten aanhouden. Mits doorgerekend met de KNW* economische
scenarioset. Rekenen ze een iets andere scenarioset door zonder UFR of gekalibeerd
op andere marktdata dan veranderen de cijfers enorm. De 27 jarige krijgt dan ineens
minimaal 55% in plaats van 47% van de voorziening mee. Ofwel door een wijziging in
de scenario set krijgt een 27-jarige ineens minimaal 17% meer vermogen mee bij invaren;

4. netto profijt positief of negatief afhankelijk van de economische set: ook de netto profijt effecten worden enorm beïnvloedt. In het voorbeeld van de Technische
werkgroep economische scenario’s heeft de 27-jarige eerst 27% «profijt» als je de
voorziening meegeeft bij invaren. Bij een andere economische veronderstelling is dit
nog maar 12%.

Er zijn ook gevoeligheidsanalyses in dat rapport waarin naast het KNW model (zoals
nu aan de basis ligt van de wettelijk voorgeschreven sets) ook een model van APG en
Ortec geijkt op dezelfde analysedatum wordt doorgerekend. Te zien is dan dat gepensioneerden
uit 1920–1930 er volgens het KNW model op achteruit kunnen gaan, en jongeren erop
vooruit (1990–2000). Met een andere economische set met dezelfde datum als basis gaan
juist gepensioneerden erop vooruit en jongeren erop achteruit?

Antwoord 20

De Nederlandsche Bank heeft recent gevoeligheidsanalyses verricht die ik separaat
aan u toestuur. Deze gevoeligheidsanalyses hebben betrekking op de rente, de invaardekkingsgraden
en geven een (kwalitatieve) analyse van de effecten van inflatie. Bij deze analyses
worden verschillende leeftijdscohorten onderscheiden. Zoals u zelf aangeeft heeft
de Technische werkgroep reeds de gevoeligheid voor verschillende scenariosets in kaart
gebracht. Daarnaast heeft zij reeds gekeken naar de gevoeligheid van het meetkundig
gemiddelde reële rendement voor veranderingen in de ultimate forward rate. De commissie
Parameters zal in zijn advies ook rekening houden met deze gevoeligheden. Daarnaast
zal de commissie Parameters de eerder vastgestelde parameters actualiseren. Deze inzichten
zullen met de Kamer worden gedeeld.

Vraag 21

Bent u het ermee eens dat de economische scenarioset dus een enorm grote rol gaat
spelen en erg bepalend is voor de communicatie, het beleid van pensioenuitvoerders
en het transitievraagstuk, er is door veel experts gewaarschuwd voor de gevoeligheid
van de uitkomsten voor de aannames in de scenario set, waarbij ze ook wijzen op de
subjectiviteit van veronderstellingen, bijvoorbeeld:

1. het CPB schrijft over netto-profijt15: «Een dergelijke waardering vereist veronderstellingen die deels uit prijzen op financiële
markten kunnen worden afgeleid. Voor een deel zijn de aannamen subjectief en zijn
veronderstellingen nodig.»;

2. de technische werkgroep economische scenario’s schrijft bij de inflatie aannames:
«Een aandachtspunt hierbij is dat pensioenregelingen gebaseerd zijn op Nederlandse
prijs- of looninflatie, waarvoor geen marktinformatie beschikbaar is.» «Indien onzekere
toekomstige kasstromen afhangen van financiële risico’s waarvoor geen (liquide) markt
bestaat, dan zijn risiconeutrale scenario’s niet eenduidig te bepalen aan de hand
van marktgegevens.» Waarbij bijvoorbeeld toekomstige toeslagen een voorbeeld is van
een onzekere toekomstige kasstroom die in netto profijt en de VBA invaarmethode worden
gehanteerd;

3. er zijn ook experts die waarschuwen dat de scenario sets niet geschikt zijn voor al
deze zaken. U heeft hier ook zelf voor laten waarschuwen. Willis Tower Watson schreef
in een rapport voor het ministerie:«Gesproken zou kunnen worden van mission creep:
de steeds ruimere toepassing van de rekenmethodieken is te beschouwen als een succes
ervan; kennelijk voorzien ze in een brede behoefte, maar tegelijkertijd is die ruimere,
bovenwettelijke toepassing een probleem: de rekenmethodieken (en de daarbij toegepaste
scenariosets) zijn niet voor deze toepassingen ontwikkeld, en zijn er ook niet per
se voor geschikt. Een risico daarvan is bijvoorbeeld dat op basis van de rekenmethodieken
en scenariosets beslissingen worden genomen aangaande het risicoprofiel, zoals het
niveau van de renteafdekking.»?

Antwoord 21

De uiteindelijke pensioenuitkeringen van deelnemers hangen af van de ingelegde premies
en het behaalde rendement daarop. Tegelijkertijd is de toekomst van tevoren onzeker.
Het is niet mogelijk om exact te weten wat rendementen zullen worden. Daarom wordt
voor toekomstige (lange-termijn) projecties gebruik gemaakt van modellen. Modellen
zijn geen doel op zich, maar een middel waarmee handelingsperspectief geboden kan
worden. Op basis van de projecties en modellen kan bijvoorbeeld ingeschat worden welk
doel haalbaar is met welke premie. Door dit periodiek te herijken kunnen sociale partners
op gezette momenten samen afspreken wat zij wenselijk vinden.

Ook in het kader van de verwachte toekomstige pensioenuitkeringen kunnen modellen
behulpzaam zijn. Het biedt deelnemers inzage in wat zij kunnen verwachten op pensioendatum.
Het alternatief is dat er geen projecties worden gemaakt en dat er niet naar deelnemers
toe wordt gecommuniceerd wat zij kunnen verwachten. Een ander alternatief is het huidige
financieel toetsingskader waarbij vóóraf een pensioenuitkomst wordt beloofd, maar
daarvoor blijkt nu juist dat dit onvoldoende perspectief biedt op een koopkrachtig
pensioen. Ten slotte, zij opgemerkt dat de toepassing van de scenariosets en de daarbij
behorende voorschriften die voortkomen uit het advies van de commissie Parameters,
worden vastgelegd in lagere regelgeving.

Vraag 22

Bent u het met mijn voorzichtige inschatting eens dat de gewijzigde scenarioset tot
een verschuiving van zeker 100 miljard euro gaat leiden (en waarschijnlijk veel meer)
bij het invaren, constaterende dat het een enorm verschil maakt op basis van welke
scenarioset iemand gaat invaren?

Antwoord 22

Deze inschatting kent geen onderbouwing, waardoor ik hier geen oordeel over kan geven.
Voor de impact van de uitkomst van het advies van de commissie Parameters op het voorgestelde
wettelijk kader verwijs ik naar het antwoord op vraag 8.

Vraag 23

Bent u het eens dat het daarom van belang is om gevoeligheden voor (kleine en grote)
aanpassingen in de scenarioset, en de impact daarvan op bovenstaande 8 toepassingen
in beeld te krijgen:

1. de impact van de aanpassing van de scenarioset van de Commissie Parameters 2019 ten
opzichte van de scenarioset op basis van de aannames van de Commissie Parameters uit
2014;

2. de impact van de aanpassing van de Scenarioset op basis van commissie parameters 2019
versus op de door DNB aangepaste aannames voor de parameters per 1 januari 202116;

3. de impact van een andere dataperiode voor kalibratie van de economische scenarioset.
De huidige economische set gekalibreerd op andere meer up to date data periode augustus
2007- augustus 2022;

4. de impact op de economische scenarioset van een 1% hoger opgelegd asymptotisch meetkundig
gemiddelde voor inflatie en hogere volatiliteit van de inflaties, zodat ook in ieder
geval de huidige inflaties van 10% in de scenario’s voorkomen?

Antwoord 23

Het is van belang dat sociale partners en pensioenfondsen kunnen rekenen met scenario’s
die de meest actuele inzichten bevatten. Daarom eist de huidige Pensioenwet reeds
dat minimaal eens in de vijf jaar een onafhankelijk advies moet worden uitgebracht
over de relevante parameters en scenario’s. Zoals eerder uiteengezet krijgen de economische
scenario’s in het nieuwe pensioenstelsel verschillende functies.

Het wetsvoorstel toekomst pensioenen schrijft voor wanneer en in welke gevallen sociale
partners en pensioenfondsen gebruik moeten maken van de scenario’s. De uitkomst van
het advies van de commissie Parameters heeft echter geen invloed op het voorgesteld
wettelijk kader, waarin wordt voorgeschreven wanneer gerekend moet worden met de voorgeschreven
scenario’s.

Aanvullend daarop geldt dat de uitkomst van het advies van de commissie Parameters
voor sociale partners en pensioenfondsen een extern gegeven is waarmee zij rekening
moeten houden bij hun decentrale besluitvorming. Dit zijn echter niet de enige factoren
die van invloed zijn op de daadwerkelijke uitwerking van de transitie. Andere factoren
zoals de financiële positie van het fonds op het moment van invaren, fondsspecifieke
aspecten (zoals de samenstelling van het deelnemersbestand) en de afspraken die op
fondsniveau worden gemaakt omtrent de invaardoelstellingen, zijn van groot belang
voor de daadwerkelijke uitwerking van de transitie. Vanwege deze fondsspecifieke factoren,
die in de toekomst kunnen variëren, zijn de uiteindelijke transitie-effecten op het
moment van het vaststellen van wet- en regelgeving inherent onzeker. Het wettelijk
kader moet daarom zo zijn ingericht dat de fondsen – bij welk scenarioset dan ook
– komen tot evenwichtige besluiten en evenwichtige belangenafweging. Ik ben van mening
dat het wetsvoorstel toekomst pensioenen hiervoor voldoende waarborgen bevat.

Vraag 24

Kunt u een idee geven van hoe volatiel de uitkeringsfase kan worden van al ingegane
pensioenen, indien wordt overgegaan tot invaren?

Antwoord 24

Volatiliteit in de uitkeringsfase wordt in de eerste plaats bepaald door de mate van
beleggingsrisico dat door gepensioneerden wordt gelopen. Volgens het wetsvoorstel
Wet toekomst pensioenen moet dat beleggingsrisico passen bij het risico dat deelnemers
en pensioengerechtigden kunnen en willen lopen, dus bij hun risicohouding. Vervolgens
kan door toepassing van spreiding van rendementen over de tijd de volatiliteit die
gepaard gaat met beleggingsrisico worden beperkt.

In het Netspar-rapport «Inkomenseffecten bij en na invaren in het nieuwe pensioencontract»17 zijn deze effecten berekend en worden deze inzichtelijk gemaakt aan de hand van tabellen
en grafieken. In appendix 1 op pagina 39 van bovengenoemd rapport is in figuur 7a.
de volatiliteit van uitkeringen weergegeven, waarbij een aandelenexposure van 35%
is verondersteld en drie willekeurige economische scenario’s zijn gehanteerd. Vervolgens
laat figuur 7b. op pagina 40 van dit rapport zien dat spreiding van rendementen over
tien jaar tot een sterke beperking van de volatiliteit van uitkeringen in de solidaire
premieovereenkomst leidt. Ook in tabel 3 op pagina 21 van hetzelfde rapport wordt
dit effect inzichtelijk gemaakt door de verwachte hoogte van pensioenen en jaarlijkse
aanpassingen te laten zien met en zonder toepassing van spreiding van rendementen.

Vraag 25

Kunt u deze vragen een voor een en voor 6 september beantwoorden in verband met het
op 12 september geplande Wetgevingsoverleg?

Technische Werkgroep Scenariosets, 10 februari 2022, «Rapport technische werkgroep
economische scenario's».

Antwoord 25

Een aantal gestelde vragen komen sterk met elkaar overeen. Daarom heb ik besloten
om in een aantal gevallen te verwijzen naar een eerder antwoord.