Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Haga over de Denktank Desinformatie

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
29 augustus 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3564.

Vraag 1

Bent u bekend met de Denktank Desinformatie (hierna te noemen DD) uit de onderstaande
Kamerstukken en met hoe deze DD op social media «desinformatie» over onder andere
vaccins bestrijdt?1

Antwoord 1

Vanzelfsprekend ben ik daar mee bekend. Uw Kamer is meerdere malen geïnformeerd over
de oprichting en de werkwijze van de denktank desinformatie. Zie de Kamerbrieven van
mijn voorganger over het actieplan Verder met Vaccineren2.

Vraag 2

Kunt u aangeven wie, naast de toenmalige Staatssecretaris, met de werving en selectie
van de leden van de DD waren en zijn belast? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

In 2019, vóór de uitbraak van COVID-19, is de Vaccinatiealliantie, bestaande uit een
groep van meer dan 100 professionals waaronder artsen, verpleegkundigen, doktersassistenten,
apothekers, verloskundigen, communicatiedeskundigen, wetenschappers en beleidsmakers,
gestart in het kader van het actieplan Verder met Vaccineren. Alle deelnemers hebben
zich uitgesproken voor het belang van vaccineren en maken zich hier vanuit hun eigen
positie en rol hard voor. Aanleiding voor de start van de Vaccinatiealliantie was
de dalende trend van de vaccinatiegraad voor vaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma
en de herhaalde oproep vanuit de Tweede Kamer om op te treden tegen desinformatie.
De denktank desinformatie is in 2019 gestart onder de vlag van de Vaccinatiealliantie.
Tijdens de eerste bijeenkomst van de Vaccinatiealliantie is door de toenmalige Staatssecretaris
een oproep gedaan aan de deelnemers of zij wilden participeren aan de denktank desinformatie.

Evenals mijn voorganger maak ik mij hard voor het weerspreken van desinformatie over
vaccinaties en het vindbaar maken van de juiste informatie. Het gaat hierbij om het
al dan niet moedwillig verkondigen of verspreiden van feitelijke onjuistheden over
vaccinaties.

Desinformatie ondermijnt het vertrouwen in vaccinaties. Dat is schadelijk voor de
volksgezondheid. Met vaccinaties voorkomen we een veelheid van infectieziekten, kunnen
we jonge kinderen een gezonde start geven en hen en andere kwetsbaren beschermen.
Ik sta dan ook voor het belang van vaccinaties, wil bevorderen dat mensen vertrouwen
hebben in vaccinaties en beslissen over vaccineren aan de hand van feitelijk juiste,
betrouwbare informatie.

Tijdens de eerste bijeenkomsten zijn de uitgangspunten voor respectievelijk de Vaccinatiealliantie
als de denktank desinformatie besproken met de deelnemers, en die zijn als volgt:

– Deelnemers doen mee omdat zij het belang van vaccinatie onder de aandacht willen brengen;

– Deelnemers aan de denktank doen mee omdat ze een bijdrage willen leveren aan de aanpak
van mis- en desinformatie;

– De bijeenkomsten zijn besloten;

– Deelname aan de denktank kan op basis van persoonlijke titel ofwel op basis van functie
en organisatie;

– Deelname betekent vrijwillige actie vanuit de eigen mogelijkheden;

– Uitwisseling binnen de denktank gebeurt vertrouwelijk;

– VWS faciliteert de bijeenkomsten door middel van het organiseren en voorzitten van
die bijeenkomsten en het in contact brengen van partijen.

– Er is geen vaste vorm voor de bijeenkomsten afgesproken, er wordt per keer bepaald
welke vorm voorziet in de behoeften van de deelnemers en welke ondersteuning (bijvoorbeeld
vanuit VWS) daarbij nodig is.

Kortom, de deelnemers van de denktank konden zich vrijwillig hiervoor aanmelden, er
heeft – behalve een oproep tot deelname tijdens de eerste bijeenkomst van de Vaccinatiealliantie
– geen werving en selectie door VWS plaatsgevonden.

Uw Kamer is meerdere malen geïnformeerd over de oprichting en de werkwijze van de
denktank desinformatie. Zie de Kamerbrieven van mijn voorganger over het actieplan
Verder met Vaccineren3.

Vraag 3

Kunt u gezien de rol van uw ministerie bij deze DD, aangeven op welke wijze de leden
van DD zijn geworven en welke selectiecriteria zijn toegepast? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Zie antwoord vraag 2.

Vraag 4

Kunt u een overzicht van de namen van de DD en/of hun functies en kwalificaties aan
de Kamer verstrekken? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

In de denktank zitten professionals met medische, wetenschappelijke en communicatie-expertise.
De namen en functies van de individuele deelnemers van de denktank maak ik niet openbaar
in verband met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de deelnemers. In
de documenten die openbaar worden gemaakt, zijn in sommige documenten daarnaast organisatienamen
niet altijd openbaar gemaakt, bijvoorbeeld omdat het openbaar maken van die organisatienamen
leidt tot herleidbaarheid naar personen.

Om u toch een beeld te geven van de deelnemers en deelnemende organisaties, deel ik
hierbij met u dat de volgende organisaties betrokkenen zijn bij de denktank desinformatie:
onder andere Universiteit Utrecht, Maastricht University, Wageningen University &
Research, Radboud UMC, VUMC, Erasmus MC, AJN Jeugdartsen Nederland, VWS, RIVM, Inspectie
Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), CBG, GGD, Facebook, Google, TNO en Lareb.

Vraag 5

Zijn er ook journalisten of redacteuren, werkzaam bij een week-, dag- of vakblad,
betrokken bij de DD en het bestrijden van «desinformatie» op social media? Zo ja,
bij welke uitgevers? Indien u dat niet weet, kunt u dat onderzoeken en uitsluiten?
Zo nee waarom niet?

Antwoord 5

Voor zover mij bekend is, zijn er geen journalisten of redacteuren deelnemer van de
denktank. Het is uiteraard niet uit te sluiten dat deelnemers van de denktank publiceren
op basis van hun expertise en functie.

Vraag 6

Kunt u – gezien de uit het eerdergenoemde Kamerstuk blijkende coördinerende rol van
uw ministerie – aangeven in welk proces werd en wordt bepaald wat «desinformatie»
is? Kunt u aangeven hoe dat steeds met nieuwe inzichten (van bijvoorbeeld tanende
vaccin-effectiviteit, nieuwe bijwerkingen, medicatie, etc.) werd en wordt getoetst
alvorens de DD «desinformatie» bestreed en bestrijdt op social media? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 6

De denktank desinformatie richt zich onder andere op het weerspreken van desinformatie
op sociale media en het beschikbaar en vindbaar maken van de juiste en betrouwbare
informatie. Deelnemers van de denktank reageren op persoonlijke titel en vanuit eigen
expertise (bijvoorbeeld medisch, wetenschappelijk en communicatief) op basis van de
meest recent beschikbare wetenschappelijke kennis. Er is geen toetsingsproces ingericht
hiervoor, deelnemers van de denktank maken zelf, op basis van hun expertise, de afweging
of zij reageren en wat deze reactie inhoudt.

Vraag 7

Kunt u aangeven welke andere ministeries, overheidsinstanties, bedrijven en instellingen
nog meer betrokken waren en zijn, naast het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport, bij de DD en in welke rol? Indien u dat niet weet, bent u bereid dat te
onderzoeken? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Zie antwoord vraag 4.

Vraag 8

Weet u of leden van de DD of hun werkgevers een vergoeding hebben ontvangen of uren
mogen schrijven voor hun activiteiten voor de DD en zo ja, hoeveel? Indien u dat niet
weet, kunt u dat onderzoeken en daarover verslag doen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

De deelnemers van denktank ontvangen hiervoor geen financiering van VWS.

Vraag 9

Kunt u aangeven hoe de coördinerende rol van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport en het mandaat dat aan de DD is gegeven zich verhoudt tot eerdere antwoorden
op de Kamervragen4 van de leden Agema en van der Plas over influencers – antwoorden waarin de Minister
van Justitie en Veiligheiden (mede namens de Minister van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport) zegt dat haar ministerie geen influencers gebruikt om de publieke opinie
te beïnvloeden?

Antwoord 9

Anders dan bij de influencers die zijn ingezet binnen de campagne «Alleen Samen» waarnaar
verwezen wordt in bovenstaande vraag, is er geen sprake van een overeenkomst van opdracht
tussen deelnemers aan de denktank desinformatie en het Ministerie van VWS. De deelnemers
aan de denktank ontvangen geen financiering voor deelname en er is aan hen ook geen
mandaat verstrekt voor het bestrijden van desinformatie namens VWS. Deelname aan de
denktank vindt plaats op basis van vrijwilligheid. Ten tijde van de oprichting van
de denktank desinformatie in 2019, voor de uitbraak van COVID-19, was er ook geen
aanleiding gebruik te maken van influencers voor het verhogen van de vaccinatiegraad
voor vaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma.

Vraag 10

Kunt u aangeven welke feedback de DD aan het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport of andere ministeries gaf en kunt u daarvan alle relevante documenten aan
de Kamer ter inzage geven? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Deelnemers van de denktank delen signalen van desinformatie of misinformatie met elkaar.
Dit gebeurt live tijdens de bijeenkomsten die VWS voorzit, of per mail. VWS is initiator
en deelnemer van de denktank en kan signalen die naar VWS worden gestuurd doorzetten
naar de andere deelnemers van de denktank. De deelnemers van de denktank hebben daarnaast
zelf een besloten Facebookgroep opgericht. VWS maakt geen deel uit van de Facebookgroep.

Signalen van desinformatie komen op verschillende wijzen bij deelnemers van de denktank
terecht. Het kunnen bijvoorbeeld berichten zijn die worden gedeeld op sociale media,
maar ook bijdragen die op websites verschijnen of brieven die worden verzonden naar
leden van de denktank vanwege hun beroep of functie. Naast signalen die gedeeld zijn
binnen de denktank, zijn er ook veel andere typen documenten die betrekking hebben
op de denktank, zoals vergaderstukken.

Het verzamelen en beoordelen van alle documenten, die direct en indirect betrekking
hebben op de denktank, is een proces dat veel tijd kost. Om die reden is het niet
mogelijk de documenten te verstrekken binnen de beantwoordingstermijn van deze schriftelijke
vragen. Vooruitlopend op de verdere verstrekking van relevante documenten, stuur ik
u – waar sprake is geweest van een vastgesteld verslag van de bijeenkomsten -bij de
beantwoording van deze Kamervragen allereerst deze verslagen. Conform de eerder gemaakte
afspraken met de deelnemers over het besloten en het vertrouwelijke karakter van de
denktank, en bovendien de privacy van de desbetreffende deelnemers en de bescherming
van diens persoonlijke levenssfeer zijn alle tot personen herleidbare gegevens onleesbaar
gemaakt. Dit geldt in sommige documenten ook voor organisatienamen, bijvoorbeeld wanneer
die bijdragen aan de herleidbaarheid naar personen. Overige, relevante documenten
zal ik binnen een termijn van drie maanden delen met de Kamer. Ook voor deze documenten
geldt dat alle tot personen herleidbare gegevens onleesbaar worden gemaakt.

Vraag 11

Kunt u aangeven of de DD ook namen of accounts doorgaf (aan uw ministerie of aan andere
overheidsinstanties) van mensen die zogenaamd «desinformatie» zouden verspreiden?
Indien u dat niet weet, kunt u dat onderzoeken en uitsluiten? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

In het kader van het tegengaan van de verspreiding van desinformatie kan het voorkomen
dat er namen of accounts gedeeld worden. De focus hierbij ligt op het tegengaan van
het verspreiden van feitelijk onjuiste informatie, niet op de namen of accounts.

Vraag 12

Kunt u van elk recent- en oud-lid van de DD laten onderzoeken of hij of zij mensen
rapporteerde of rapporteert bij organisaties zoals bijvoorbeeld Twitter, Facebook
of Linkedin, zodat berichten die volgens hem of haar «desinformatie» bevatten, werden
verwijderd of accounts werden opgeschort? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

Deelnemers van de denktank maken zelf de keuze of zij een reactie geven op desinformatie
en wat die reactie inhoudt. Daarbij kunnen zij berichten op sociale media rapporteren
zoals dat door een ieder ander gedaan kan worden. Online platformen hanteren hun eigen
gebruikersvoorwaarden over hoe om te gaan met dergelijke meldingen. Ik zie geen aanleiding
hier nader onderzoek naar te laten doen.

Vraag 13

Kunt u alle documenten, gesprekken en berichtenverkeer die direct of indirect betrekking
hebben op de DD ter beschikking stellen aan de Kamer? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Signalen van desinformatie komen op verschillende wijzen bij deelnemers van de denktank
terecht. Het kunnen bijvoorbeeld berichten zijn die worden gedeeld op sociale media,
maar ook bijdragen die op websites verschijnen of brieven die worden verzonden naar
leden van de denktank vanwege hun beroep of functie. Naast signalen die gedeeld zijn
binnen de denktank, zijn er ook veel andere typen documenten die betrekking hebben
op de denktank, zoals vergaderstukken.

Het verzamelen en beoordelen van alle documenten, die direct en indirect betrekking
hebben op de denktank, is een proces dat veel tijd kost. Daarom stuur ik u als bijlage
bij de beantwoording van deze Kamervragen allereerst de verslagen van de bijeenkomsten.
Conform de eerder gemaakte afspraken met de deelnemers over het besloten en het vertrouwelijke
karakter van de denktank, en bovendien de privacy van de desbetreffende deelnemers
en de bescherming van diens persoonlijke levenssfeer zijn alle tot personen herleidbare
gegevens onleesbaar gemaakt. Overige, relevante documenten zal ik binnen een termijn
van drie maanden delen met de Kamer. Ook voor deze documenten geldt dat alle tot personen
herleidbare gegevens onleesbaar worden gemaakt.

Vraag 14

Kunt u onderzoeken en aan de Kamer laten weten wat de betrokkenheid van de Nationaal
Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) bij de DD is? Kunt u onderzoeken
en aan de Kamer laten weten of de NCTV zich inhoudelijk heeft bemoeid of nog bemoeit
met wat door de DD al dan niet als desinformatie beschouwd diende en dient te worden?
Zo ja, kunt u de Kamer de resultaten uit dat onderzoek op korte termijn doen toekomen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 14

De NCTV is geen deelnemer van de denktank desinformatie. Zoals blijkt uit de openbaar
gemaakte verslagen heeft de NCTV – vanwege diens expertise op het gebied van desinformatie
– in samenwerking met andere organisaties wel een werksessie tijdens een bijeenkomst
van de Vaccinatiealliantie over desinformatie begeleid. Alle deelnemers aan de Vaccinatiealliantie
– dus ook leden van de denktank – konden zich aanmelden voor deze werksessie.

In enkele gevallen is er informatie uitgewisseld met de NCTV.

Vraag 15

Kunt u aan de Kamer laten weten of in het geval van betrokkenheid van de NCTV bij
de DD, er sprake is geweest van het noemen of doorgeven van namen van personen die
volgens de DD of de NCTV desinformatie verspreiden of verspreiden? Zo ja, kunt u de
Kamer de resultaten uit dat onderzoek op korte termijn doen toekomen? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 15

Zie antwoord vraag 14.