Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Werner over jonge mantelzorgers

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
29 augustus 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3431.

Vraag 1

Bent u bekend met de uitzending De Week van Gelderland van Omroep Gelderland d.d.
10 juni 2022, in het bijzonder het item over jonge mantelzorgers?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u ook de mening dat Nederland niet zonder mantelzorgers kan, zij van grote waarde
zijn voor onze samenleving, en we dus zuinig op hen moeten zijn?

Antwoord 2

Ja, die mening deel ik. Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde in onze samenleving.

Vraag 3

Herkent u de situatie dat jonge mantelzorgers, zoals de 13-jarige Jesse, niet altijd
worden gezien of «in beeld» zijn? Welke signalen ontvangt u daar zelf over en van
wie?

Antwoord 3

Ja, die herken ik. Maatschappelijke bewustwording blijft een belangrijk aandachtspunt
als het gaat om mantelzorg. Van verschillende organisaties zoals JMZ Pro, MantelzorgNL,
Stichting Werk & Mantelzorg, VNO-NCW en mantelzorgers zelf ontvang ik deze signalen.
De signalen richten zich voornamelijk om meer in te zetten op bewustwording en ondersteuning
van jonge mantelzorgers in het algemeen, maar ook specifiek in het onderwijs en op
de werkvloer. Veel jonge mantelzorgers zijn zich er niet bewust van dat ze mantelzorger
zijn en dat ze om ondersteuning kunnen vragen daarbij.

Vraag 4

Hoeveel jonge mantelzorgers (onder de 25 jaar) telt Nederland naar schatting?

Antwoord 4

In Nederland verleent naar schatting 1 op de 4 jongeren mantelzorg2.

Vraag 5

Bent u op de hoogte van de knelpunten die jonge mantelzorgers kunnen ervaren? Welke
zijn dat?

Antwoord 5

Verschillende organisaties hebben de afgelopen jaren onderzoek gedaan om de knelpunten
die jonge mantelzorgers ervaren in beeld te brengen. Uit het recente rapport van het
SCP over jonge mantelzorgers in 2022 is een aantal knelpunten benoemd, en ook in het
onderzoekrapport van het Trimbos-Instituut.3 De knelpunten die jonge mantelzorgers voornamelijk kunnen ervaren zijn:

– Het combineren van de zorgtaken met het naar school gaan/een studie volgen, het hebben
van een (bij)baan en/of het privéleven. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan te
weinig tijd voor het maken van huiswerkopdrachten, concentratieproblemen op werk,
te laat komen op school, geen tijd voor vrienden en te weinig ontspanning.

– Een gebrek aan kennis over de aandoening van de persoon waar ze voor zorgen.

– Mentale belasting, doordat zij zich zorgen maken over hun naaste, de situatie en de
toekomst.

– Een gebrek aan kennis over de beschikbare ondersteuning in hun situatie.

– Een gebrek aan herkenning, erkenning en waardering voor hun situatie.

Vraag 6

Is voldoende duidelijk waar jonge mantelzorgers behoefte aan hebben als het gaat om
bijvoorbeeld aandacht en ondersteuning? Zo ja, waaruit bestaat deze behoefte? Zo nee,
bent u bereid hier onderzoek naar te doen?

Antwoord 6

Door de vele onderzoeken die de afgelopen jaren zijn gedaan en de input die jonge
mantelzorgers hebben gegeven, is er een voldoende duidelijk beeld ontstaan waar jonge
mantelzorgers in geholpen kunnen worden. Het vergroten van de maatschappelijke bewustwording
van mantelzorg is daar een belangrijke opgave in om het begrip, de waardering en de
ondersteuning voor jonge mantelzorgers te vergroten. Dat vergt onze gezamenlijke aandacht.
Dit wil zeggen dat ook op scholen, op de werkvloer en in de wijk meer aandacht moet
zijn voor jonge mantelzorgers.

Naast bewustwording is ook handelingsperspectief van belang. De kennis over waar mantelzorgers
in algemene zin behoefte aan hebben, betekent nog niet dat er daadwerkelijk ook iets
verandert aan hun individuele situatie. Uiteindelijk is het die ene docent, sportcoach,
goede vriend of een medewerker van de gemeente of andere organisatie die kan zien
wat het verschil kan maken bij de jonge mantelzorger die zij kennen.

De Mantelzorglijn en de Landelijke Luisterlijn vervullen een belangrijke rol als het
gaat om het bieden van een luisterend oor, zodat de mantelzorger gehoord wordt en
eventuele praktisch info en tips meekrijgt. Ook lotgenotencontact, ontspanning en
meer kennis en vaardigheden in het verlenen van mantelzorg is een behoefte die uit
het eerder genoemde SCP-rapport (2022) naar voren is gekomen.

Vraag 7

Welke ondersteuning specifiek gericht op jonge mantelzorgers is er thans beschikbaar?
Hoe wordt hier gebruik van gemaakt?

Antwoord 7

Elke gemeente heeft beleid gericht op het ondersteunen en waarderen van mantelzorgers
dat past bij de lokale situatie. In de gemeente Amsterdam is er bijvoorbeeld het coachingsprogramma
«en nu jij» waar jonge mantelzorgers individuele begeleiding kunnen krijgen of in
contact kunnen komen met lotgenoten. In de gemeente Lelystad wordt een luisterend
oor aangeboden, maar ook allerlei activiteiten, trainingen en uitstapjes. Jonge mantelzorgers
kunnen daar ook gekoppeld worden aan een maatje en/of lotgenoten. Daarnaast zijn er
mantelzorgsteunpunten in veel gemeenten waar jonge mantelzorgers terecht kunnen voor
ondersteuning. De wijze waarop hier gebruik van wordt gemaakt verschilt per gemeente,
per ondersteuningsvorm.

Naast het lokaal aanbod is er ook landelijke ondersteuning, zoals het bieden van een
luisterend oor door hulplijnen als de Mantelzorglijn, de Landelijke Luisterlijn en
De Kindertelefoon. JMZ Pro ontvangt subsidie van VWS om maatschappelijke bewustwording,
samenwerking, kennisdeling en het uitwisselen van ervaringen te bevorderen voor jonge
mantelzorgers. Dat wordt gedaan door het bieden van een professioneel netwerk aan
mensen die in de praktijk werkzaam zijn met en voor jonge mantelzorgers. Met deze
subsidie wordt o.a. de organisatie van de Week van de Jonge Mantelzorger, de coördinatie
van de Strategische Alliantie Jonge Mantelzorger, een klankbordgroep van jonge mantelzorgers
en de pilot mantelzorgvriendelijke school mogelijk gemaakt.

Vraag 8

Op welke manieren kunnen jonge mantelzorgers en hun gezin gevonden worden door bijvoorbeeld
de gemeente, bijvoorbeeld door betere vroegsignalering? Welke organisaties kunnen
daar een rol bij spelen? Kunt u daar goede voorbeelden van geven?

Antwoord 8

Door als samenleving meer naar elkaar om te zien, kunnen jonge mantelzorgers eerder
gezien en gehoord worden. Docenten, werkgevers, buren, kennissen en vrienden kunnen
daar een rol in spelen door het gesprek met jonge mantelzorgers aan te gaan en ze
bijvoorbeeld tijdig te informeren over de beschikbare ondersteuning. Vorig jaar is
er met de bewustwordingscampagne #deeljezorg ingezet op het bespreekbaar maken van
zorgen die mensen hebben.

Daarnaast biedt vroegsignalering op scholen goede mogelijkheden, doordat school een
plek is waar aanwezigheid, prestaties en het welzijn van leerlingen zichtbaar is.
Met de pilot mantelzorgvriendelijke school is op twintig scholen, in samenwerking
met lokale jonge mantelzorgconsulenten, ingezet om jonge mantelzorgers zichtbaar te
maken, eerder te signaleren en ondersteuning te bieden waar nodig. De pilot is uitgevoerd
op scholen van het niveau primair onderwijs, voortgezet onderwijs en het MBO. Als
resultaat is o.a. naar voren gekomen dat het onderwijsteam op school jonge mantelzorgers
snel kon herkennen en eventueel doorverwijzen, leerlingen herkenden zichzelf ook in
de rol van jonge mantelzorgers en het thema werd opgenomen in het schoolplan. Er worden
momenteel gesprekken gevoerd met JMZ Pro over een eventuele uitbreiding van de pilot.

Vraag 9

Op welke manieren kunnen gemeenten helpen de regie en positie van jonge mantelzorgers
en hun gezin te versterken? Kunnen jonge mantelzorgers bijvoorbeeld praktische ondersteuning
krijgen bij de zorg voor een ziek gezinslid? Kunt u daar goede voorbeelden van geven?

Antwoord 9

Gemeenten kunnen jonge mantelzorgers en hun gezin helpen door in gesprek met ze te
gaan en passende ondersteuning en begeleiding te bieden. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan
door jonge mantelzorgconsulenten en/of onafhankelijke cliëntondersteuners. In de gemeente
Nijmegen zijn mantelzorgconsulenten voor jonge mantelzorgers die een luisterend oor
bieden, maar ook kunnen meedenken over de inzet van een regeling in de thuissituatie,
zoals respijtzorg en/of huishoudelijke hulp om de jonge mantelzorger (tijdelijk) te
ontlasten. Daarnaast zijn in veel gemeenten sociale wijkteams, zoals in de gemeente
Zaanstad waar het Sociaal Wijkteam Wormerveer jonge mantelzorgers ondersteuning kan
bieden.

Vraag 10

Op welke manieren kunnen gemeenten en/of scholen jonge mantelzorgers de mogelijkheid
geven tijdelijk geen zorgtaken te hoeven doen? Kunt u daar goede voorbeelden van geven?

Antwoord 10

Gemeenten kunnen respijtzorg bieden, zodat de jonge mantelzorger tijdelijk kan worden
ontlast van de zorgtaken en een vrijwilliger of professional de zorg kan overnemen.
De vrijwilliger of professional kan bijvoorbeeld tijd doorbrengen met het broertje
of zusje die een beperking heeft of toezicht houden op iemand met dementie.

Vraag 11

Op welke wijze zet u in op het bevorderen van maatschappelijke bewustwording, zodat
er op grote schaal begrip voor jonge mantelzorgers en hun knelpunten wordt gecreëerd?

Antwoord 11

Wat ik vanuit VWS doe is bijdragen dat er kennis en bewustwording over het jong mantelzorger
zijn en dat bijvoorbeeld scholen en werkgevers deze kennis ook hebben. Hier komt bijvoorbeeld
de pilot «een mantelzorgvriendelijke school» uit voort. Daarnaast wordt er sinds 2020
in opdracht van VWS de Week van de Jonge Mantelzorger georganiseerd. Tijdens de Week
vinden in het hele land fysieke en online activiteiten plaats gericht op bewustwording,
herkenning en erkenning.

Het Trimbos-instituut heeft in opdracht van VWS een richtlijn voor professionals gemaakt
hoe zij beter de jonge mantelzorger kunnen steunen en eventueel doorverwijzen.

Vraag 12

Wat gaat u deze kabinetsperiode doen om de situatie van en voor jonge mantelzorgers
te verbeteren? Bent u bereid hierover met de Strategische Alliantie Jonge Mantelzorg,
maar ook met jonge mantelzorgers zelf, in gesprek te gaan en de Kamer hierover vóór
Prinsjesdag 2022 te informeren?

Antwoord 12

Ik zal voor de begrotingsbehandeling van VWS een brief naar de Kamer sturen met daarin
de visie van het kabinet op mantelzorg en de inzet voor verbetering voor de komende
kabinetsperiode. De vraagstukken en beleidsopgave voor jonge mantelzorgers zullen
daarin worden meegenomen. Partners uit de Strategische Alliantie Jonge Mantelzorg,
zoals JMZ Pro en MantelzorgNL, hebben hier ook input voor geleverd.