Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van der Graaf over het stemmen voor mensen met een beperking

Antwoord van Minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) (ontvangen
13 juli 2022).

Vraag 1

Vindt u het ook belangrijk dat de 2,2 miljoen stemgerechtigde mensen met een beperking
in Nederland hun stem kunnen laten horen bij verkiezingen?

Antwoord 1

Het kabinet vindt het van groot belang dat kiezers zoveel mogelijk zelfstandig kunnen
stemmen in het stemlokaal. Dat belang volgt ook uit de preambule van het – tevens
door Nederland geratificeerde – VN-verdrag Handicap, waarin staat dat mensen met een
handicap onafhankelijk en autonoom moeten kunnen zijn; ook om hun eigen keuzes te
maken.1 Het zelfstandig kunnen stemmen bij verkiezingen is daarvan een goede illustratie.
Het is ook een belangrijk democratisch recht.

Vraag 2

Bent u bekend met de signalen van het meldpunt Onbeperkt stemmen van het College voor
de Rechten van de Mens en van Ieder(in), die een belangrijke inhoudelijke bijdrage
levert aan de landelijke evaluatie en toegankelijkheid voor mensen met een beperking
of chronische ziekte van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen?2

Antwoord 2

Ja, ik ben bekend met het rapport van het meldpunt Onbeperkt stemmen gemeenteraadsverkiezingen
2022. Het bevat waardevolle inzichten. Dit rapport betrek ik bij de evaluatie van
de gemeenteraadsverkiezingen 2022 die uw Kamer voor het einde van het reces toekomt.

Vraag 3

Is het juist dat wanneer bij iemand in het identiteitsdocument staat «niet in staat
tot tekenen», dat diegene dan niet de schriftelijke volmacht of machtiging via de
stempas hoeft te ondertekenen om iemand anders zijn of haar stem te laten uitbrengen?

Antwoord 3

Dat is juist.

Vraag 4

Betekent dat ook dat iemand die niet zelf kan stemmen, en ook niet in staat is tot
tekenen, zijn of haar stem toch kan laten horen via iemand die heel dicht bij hem
of haar staat, omdat diegene voor deze persoon een stem kan uitbrengen?

Antwoord 4

Een kiesgerechtigde die niet in staat is een handtekening te zetten kan toch bij volmacht
stemmen als in zijn of haar identiteitsbewijs de clausule «Niet in staat tot ondertekening»3 voorkomt. De volmacht kan zowel onderhands als op schriftelijke aanvraag worden verleend.
Bij een volmacht op schriftelijke aanvraag zal het aanvraagformulier (model L 8. Verzoek
om bij volmacht te stemmen) niet zijn ondertekend door de volmachtgever. Dit is ook
niet noodzakelijk voor het doen van een rechtsgeldige aanvraag.4 De burgemeester kan in dat geval controleren of betrokkene inderdaad buiten staat
is tot ondertekening, door na te gaan of deze clausule ook is geplaatst in zijn of
haar identiteitsbewijs. Is dat het geval, dan kan de aanvraag worden ingewilligd.
Bij een onderhands verleende volmacht is het aan het stembureau om de controle uit
te voeren. Ontbreekt de handtekening van de volmachtgever, dan moet in diens identiteitsbewijs
de clausule staan dat hij of zij geen handtekening kan plaatsen. Als de gevolmachtigde
een kopie kan tonen van het identiteitsbewijs van de volmachtgever waaruit dit inderdaad
blijkt, dan kan de volmacht worden uitgeoefend.

Vraag 5

Bent u bekend met verhalen van mensen die een negatieve ervaring hadden tijdens het
stemmen, omdat in het stembureau discussie ontstond over de manier waarop gestemd
kon worden door iemand met een verstandelijke of een visuele beperking?

Antwoord 5

Ja, dergelijke verhalen zijn mij ter ore gekomen. Helaas komen dergelijke gebeurtenissen
wel eens voor.

Vraag 6

Erkent u dat de regels met betrekking tot het stemmen door iemand met een verstandelijke
of visuele beperking en geboden ondersteuning, niet altijd duidelijk zijn?

Antwoord 6

De regels zijn naar mijn oordeel duidelijk en worden ook actief onder de aandacht
gebracht van stembureauleden in de stembureau-instructie van het Ministerie van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties (hierna ook: BZK) en in de verplichte trainingen die
gemeenten geven aan hun stembureauleden. Maar het is mij bekend dat het inderdaad
wel eens voorkomt dat er stembureauleden zijn die de regels niet goed kennen en/of
goed toepassen. Ik zet mij er voor in hier aandacht voor te houden, zie ook het antwoord
op vraag 8.

Vraag 7

Bent u het ermee eens dat het van groot belang is dat stembureau-medewerkers goed
op de hoogte zijn van de bestaande regels, zodat het stemproces voor iedereen goed
verloopt?

Antwoord 7

Ja, daar ben ik het mee eens.

Vraag 8

Wat kunt u concreet doen om ervoor te zorgen dat leden van stemlokalen, maar ook ouders
en mensen van deze doelgroep zelf nog beter op de hoogte zijn van de regels over hulp
bij het stemmen en het stemmen via volmacht?

Antwoord 8

Kiezers die vanwege hun lichamelijke gesteldheid niet zelfstandig kunnen stemmen,
kunnen zich laten bijstaan in het stemhokje (artikel J 28 van de Kieswet). Kiezers
met alleen een verstandelijke beperking kunnen op dit moment geen hulp krijgen in
het stemhokje. Wel kunnen zij uiteraard buiten het stemhokje alle gewenste uitleg
krijgen. Deze regels worden actief onder de aandacht gebracht van stembureauleden
in de stembureau-instructie van het Ministerie van BZK en in de verplichte trainingen
die gemeenten geven aan hun stembureauleden. Ook stel ik bij elke verkiezing via de
toolkit verkiezingen (www.verkiezingentoolkit.nl) aan gemeenten een poster ter beschikking voor in het stemlokaal. De poster bevat
duidelijke symbolen en korte teksten, onder meer over de mogelijkheid van het vragen
om hulp bij het stemmen wanneer de kiezer vanwege zijn lichamelijke gesteldheid die
hulp nodig heeft, en over de mogelijkheid te vragen naar een vergrootglas. Verder
stelt het ministerie aan gemeenten en via de website van de rijksoverheid informatie
beschikbaar voor kiezers over hoe stemmen werkt, wat er geregeld is in het stemlokaal
voor kiezers met een beperking en over de regels voor hulp bij stemmen aan kiezers
die vanwege hun lichamelijke gesteldheid die hulp nodig hebben. In aanloop naar de
volgende verkiezingen zal ik gemeenten vragen om in hun instructies aan de stembureauleden
extra aandacht te besteden aan de regels op dit punt en zal ik bovengenoemde communicatiemiddelen
extra onder de aandacht brengen bij gemeenten en belangenorganisaties.

Vraag 9

Hoe staat het met de tijdelijke experimentenwet assistentie bij het stemmen en kan
deze op korte termijn naar de Kamer gestuurd worden zodat deze voor de verkiezingen
van de provinciale staten in 2023 in werking kan treden?

Antwoord 9

Het wetsvoorstel voor de Tijdelijke experimentenwet bijstand in het stemhokje wordt
op dit moment voorbereid voor aanbieding aan de Afdeling advisering van de Raad van
State. Daartoe vinden na de zomer nog gesprekken plaats met verschillende partijen
die in de consultatie op het wetsvoorstel hebben gereageerd, waaronder belangenorganisaties.
Uw Kamer wordt over de uitkomst daarvan voor het einde van het jaar geïnformeerd.
Zorgvuldigheid en het tegemoetkomen aan de verschillende belangen en waarborgen van
het verkiezingsproces acht ik belangrijk. Invoering vóór de verkiezingen van de provinciale
staten in maart 2023 is niet meer haalbaar.

Vraag 10

Bent u bereid om in bovengenoemd wetsvoorstel voor kiezers met een verstandelijke
beperking de mogelijkheid op te nemen om hen zelf te laten kiezen of zij assistentie
in het stemhokje krijgen van een stembureaulid of van een bekende? Met andere woorden,
om beide opties mogelijk te maken, net zoals kiezers met een lichamelijke beperking
dat nu ook al zelf kunnen aanwijzen?

Antwoord 10

Over deze afweging ben ik nog met verschillende partijen in gesprek. Zie ook het antwoord
op vraag 9. Ik wil met deze wet experimenten mogelijk maken waarbij eenieder die aangeeft
hulp nodig te hebben, om bijstand in het stemhokje kan vragen. Immers, niet alleen
kiezers met een verstandelijke beperking kunnen die bijstand nodig hebben, maar ook
kiezers die laaggeletterd zijn en andere kiezers die niet (meer) goed in staat zijn
om zonder hulp aan de stemming deel te nemen. Dat vergt echter een zorgvuldige vormgeving,
zodat geen onnodige risico’s in het kiesproces worden geïntroduceerd, zoals situaties
waarbij de mogelijkheid van bijstand oneigenlijk wordt aangewend om een andere kiezer
te dwingen tot een bepaalde stemkeuze. En anderzijds zodat de kiezers die van deze
wet gebruik willen maken, daadwerkelijk worden geholpen. In de versie van het wetsvoorstel
die in consultatie is gegaan staat het voornemen om de bijstand in het stemhokje tijdens
de experimenten te laten uitvoeren door een stembureaulid dat daartoe speciaal is
getraind. Verschillende maatschappelijke organisaties hebben echter gewezen op het
belang van hulp door een vertrouwd iemand naar eigen keuze. De achtergrond daarvan
begrijp ik, maar in het wetsvoorstel zal ook recht moeten worden gedaan aan andere
waarborgen in het kiesproces, zoals stemvrijheid/het tegengaan van dwang en drang.
Ook de Kiesraad wijst daarop. Naar aanleiding van de gesprekken die na de zomer nog
zullen plaatsvinden, zal ik uw Kamer voor het einde van het jaar informeren over de
uitkomst op welke wijze het wetsvoorstel de bijstand in het stemhokje gaat regelen.

Vraag 11

Wat zijn de regels voor mensen die niet zelfstandig kunnen aangeven op wie zij willen
stemmen, maar wel de stemgerechtigde leeftijd hebben bereikt en op welke wijze geldt
voor hen het stemrecht en welke rol kunnen bijvoorbeeld ouders spelen in de uitoefening
hiervan?

Antwoord 11

Essentieel bij verkiezingen is dat de kiezer zijn of haar wil met betrekking tot zijn
of haar kiesrecht zelfstandig moet kunnen bepalen, en deze ook zelfstandig tot uitdrukking
moet kunnen brengen. Wie dat niet kan, kan helaas niet stemmen, ook niet per volmacht.
Immers, in dat geval is niet kenbaar hoe de volmachtstem zou moeten worden uitgebracht,
ook voor ouders of eventuele andere naaste familieleden niet. Daar komt bij dat een
volmachtstem uitsluitend kan worden uitgebracht op initiatief van de volmachtgever.