Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Agema over de licht verhoogde kans op borstkanker voor GGD’ers door constante desinfectie van de handen met ethanol

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 30 mei
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 2281.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht «Licht verhoogde kans op borstkanker voor GGD’ers»?1

Antwoord 1

In de zorgsector wordt aan de hand van infectiepreventierichtlijnen en protocollen
gewerkt om infecties te voorkomen. Handhygiëne, waaronder het gebruik van ethanol
bevattende handdesinfectiemiddelen, is een onderdeel van infectiepreventie. Desinfecterende
handgels met ethanol zijn biocide producten en moeten alvorens op de markt te worden
gebracht zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen
en biociden (Ctgb). Het Ctgb maakt risicobeoordelingen en stelt vast hoe een handdesinfectiemiddel
veilig gebruikt kan worden. Op basis daarvan worden de gebruiksvoorschriften vastgesteld.

Sinds de uitbraak van het coronavirus is het gebruik van ethanol bevattende handgels
toegenomen. Het is aannemelijk dat diverse groepen mensen tijdens de coronapandemie
vaker in contact komen met ethanol bevattende handgel. Het RIVM heeft daarom in 2021
op verzoek van de Ministeries van SZW en VWS2 onderzoek gedaan om na te gaan of, en in welke mate, frequenter gebruik van ethanol
bevattende handgel de kans op nadelige gezondheidseffecten vergroot. Het blijkt dat
de totale hoeveelheid ethanol waarmee mensen over een langere periode in aanraking
komen zo laag is, dat het geen darmkanker of verminderde vruchtbaarheid veroorzaakt.
Wel berekent het RIVM dat de kans op borstkanker zeer licht toeneemt. Het RIVM heeft
de kansen op borstkanker op een rij gezet bij verschillende frequenties van het gebruik
op een dag en de totale periode waarin handgel wordt gebruikt

Vraag 2

Als het risico op borstkanker door het vaker dan 25 keer per dag desinfecteren van
de handen met ethanol verhoogd is van 143.000 naar 143.015 per 1 miljoen mensen, om
hoeveel GGD-medewerkers gaat het dan?

Antwoord 2

Gedurende de pandemie zijn er vele duizenden mensen ingezet voor de enorme test- en
vaccinatieoperatie waarbij het gebruik van desinfectiemiddelen en de werkzaamheden
per persoon sterk verschillen. Alle werkinstructies en richtlijnen zijn erop gericht
om corona bij GGD-medewerkers zoveel als mogelijk te voorkomen. Uit het RIVM-rapport
van 4 juni 2021 blijkt dat bij een jaar lang 25 keer per dag desinfecteren van de
handen met een desinfectiemiddel met ethanol, er 0,0015% extra risico wordt gelopen
om gedurende het leven borstkanker te krijgen.

Vraag 3

Van hoeveel zorgmedewerkers zorgbreed wordt verlangd dat ze meer dan 25 keer per dag
hun handen desinfecteren met ethanol? Tot hoeveel extra borstkankergevallen leidt
dat?

Antwoord 3

Voor handhygiëne hoeven door zorgmedewerkers niet noodzakelijk desinfecterende middelen
te worden gebruikt. In veel gevallen voldoet het gebruik van water en zeep.

Op IC’s, op verpleegafdelingen en in operatiekamers is handhygiëne onderdeel van het
bredere pakket van infectiepreventie. Er zijn IC’s waar zorgmedewerkers regelmatig
hun handen ontsmetten met ethanol, omdat het niet altijd mogelijk is om water en zeep
te gebruiken. Ik heb er geen zicht op om hoeveel zorgmedewerkers dit gaat en in hoeverre
de norm van 25 keer per dag hierbij wordt betracht en of dat deze mogelijk in incidentele
gevallen wordt overschreden.

Vraag 4

Waarom is het beleid aangepast tot maximaal 25 keer per dag desinfecteren met ethanol
als 25 keer per dag aantoonbaar leidt tot meer bostkankergevallen?

Antwoord 4

De werkinstructie met betrekking tot het desinfecteren van de handen met ethanol is
door GGD GHOR Nederland gewijzigd op basis van een RIVM rapport uit 2021: Beoordeling
van gezondheidsrisico’s bij gebruik van ethanol bevattende handgel. In dit rapport
worden de risico’s voor de ontwikkeling van borstkanker, darmkanker en verminderde
vruchtbaarheid beoordeeld op basis van standaardscenario’s met verschillende frequenties
van gebruik. Het RIVM berekent dat de totale hoeveelheid ethanol waarmee mensen die
handgel gebruiken over een langere periode in aanraking komen zo laag is, dat het
geen darmkanker of verminderde vruchtbaarheid veroorzaakt. Wel neemt de kans op borstkanker
zeer licht toe. Vrouwen hebben zonder gebruik van handdesinfectie met ethanol een
kans van ongeveer 143.000 op 1.000.000 mensen om tijdens hun leven borstkanker te
ontwikkelen. Wanneer iemand een jaar lang 25 keer per werkdag handgel met ethanol
gebruikt wordt deze kans 143.015 op 1 miljoen.

In de van toepassing zijnde LCI-richtlijn van het RIVM worden instructies gegeven
over de momenten waarop handhygiëne moet worden toegepast, maar wordt geen specifiek
handdesinfectiemiddel genoemd, noch een maximum aantal keren gebruik.

Vraag 5

Tot hoeveel minder besmettingen met corona leidt het 25 keer per dag desinfecteren
met ethanol door GGD-medewerkers?

Antwoord 5

Bij infectiepreventie, dat een breed pakket aan maatregelen behelst, is naast onder
meer het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, het toepassen van handhygiëne
één van de basismaatregelen tegen de verspreiding van corona. Tijdens werkzaamheden
op test- en vaccinatielocaties is het risico op een coronabesmetting altijd aanwezig.
Alle persoonlijke bescherming, werkinstructies en richtlijnen zijn er daarom op gericht
om een coronabesmetting bij medewerkers te voorkomen. De combinatie van maatregelen,
gekoppeld aan een goede uitvoering, biedt de hoogst mogelijke infectiepreventie. Het
is daarmee ook niet te bepalen tot hoeveel minder besmettingen het enkele gebruik
van ethanol bevattende handgel leidt.

Vraag 6

Wegen deze borstkankergevallen voor u op tegen een verminderde kans op besmetting
van corona?

Antwoord 6

Er is – na het onderzoek van RIVM – aandacht geweest voor zowel de licht verhoogde
kans op borstkanker als een optimale bescherming tegen corona bij het gebruik van
desinfectie, op dusdanige wijze dat er wordt voldaan aan de gebruiksvoorschriften.

Vraag 7

Waarom zijn de desinfectieregels (150 keer op werkdag van 6 uur) niet eerder aangepast,
aangezien het sinds mei 2021 de gouden standaard (CDC/WHO) is dat corona zich vooral
verspreidt (mainroute) via het inademen van elkaars adem (inhalation of virus)?

Antwoord 7

Infectiepreventie behelst een breed pakket aan maatregelen waarbij rekening wordt
gehouden met de diverse transmissieroutes. Naast het toepassen van handhygiëne is
het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, waaronder mondkapjes, een van de
basismaatregelen tegen de verspreiding van corona. Alle werkinstructies en richtlijnen
in het kader van infectiepreventie zijn erop gericht om – vanwege de hoge blootstelling
aan potentieel besmettelijke mensen – een besmetting met SARS-CoV-2 bij GGD-medewerkers
zoveel als mogelijk te voorkomen. In de nieuwe werkwijze wordt op test- en vaccinatielocaties
het strengste scenario, van maximaal 25 keer per dag desinfecteren met ethanol gehanteerd.

Vraag 8

Als volgens de wet medewerkers hun handen niet meer dan 32 keer per dag mogen desinfecteren
met ethanol, waarom werden zij dan verplicht om dit 150 keer op een werkdag van 6
uur te doen?

Antwoord 8

Tijdens de enorme test- en vaccinatieoperatie voor het bestrijden van de pandemie
was het beleid er altijd op gericht om het risico op besmetting zoveel mogelijk te
beperken. De LCI-richtlijn stelt dat medewerkers na ieder patiëntencontact handhygiëne
toepassen. Alle werkinstructies en richtlijnen in het kader van infectiepreventie
zijn erop gericht om – ondanks het contact met potentieel besmette mensen – corona
bij GGD-medewerkers zoveel als mogelijk te voorkomen. Door de onzekerheid over de
verschillende coronavarianten en de gezondheidsrisico’s die daarmee gepaard gingen,
is er veel aandacht besteed aan desinfectie en bescherming tegen corona.

Vraag 9

Waarom hield de GGD zich niet aan de wet? Bij wie kunnen de GGD-medewerkers die borstkanker
ontwikkelen door het overmatig en tegen de wettelijke regels in desinfecteren van
de handen met ethanol terecht? Krijgen zij een schadevergoeding?

Antwoord 9

Het beleid was er tijdens de pandemie altijd op gericht om het risico op besmetting
zoveel mogelijk te beperken. Zie ook mijn antwoorden op vraag 7 en 8. In de afgelopen
maanden is, nadat het rapport is verschenen, een risico-afweging gemaakt door een
expertgroep van de Landelijke Coördinatie Covid-19 Bestrijding (LCCB), waarbij de
voorgestelde nieuwe werkwijze voldoet aan de strengste toxicologische norm, het aantal
malen handdesinfectie per dag dat volgt uit het scenario dat het Ctgb gebruikt, van
maximaal 25 keer per dag desinfecteren met ethanol.

GGD-medewerkers kunnen voor alle vragen over hun specifieke situatie terecht bij de
door de werkgever (de regionale GGD of het uitzendbureau) aangewezen contactpersoon.

Vraag 10

Gaat de GGD de tienduizenden medewerkers die hiermee te kamen hebben gehad een brief
sturen en op de risico’s wijzen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

De GGD’en die ethanol bevattende handgel gebruikten hebben hun medewerkers geïnformeerd.
GGD GHOR Nederland heeft hiervoor een informatiepakket samengesteld en beschikbaar
gemaakt voor de 25 GGD’en. Dit pakket bevat onder andere informatiebrieven voor medewerkers
waarin medewerkers worden gewezen op het risico van de voormalige werkwijze met frequente
handdesinfectie met alcohol bevattende middelen.

Voor vragen van medewerkers zijn door de werkgever (de regionale GGD of het uitzendbureau)
aangewezen contactpersonen beschikbaar, zoals vermeld in antwoord op vraag 9.

Vraag 11

Waarom wordt het beleid nu pas, negen maanden na het RIVM-rapport, gewijzigd?

Antwoord 11

De 25 regionale GGD’en hebben te maken met professionele hygiënerichtlijnen waar zij
hun werkwijzen op hebben gebaseerd. De GGD’en hebben naar aanleiding van het bovengenoemde
RIVM-rapport (zie mijn antwoord op vraag 1) intern onderzoek gedaan. In afwachting
van het onderzoek zijn de regels niet aangepast omdat de GGD GHOR Nederland secuur
wilde kijken naar een nieuwe werkinstructie. Na een uitgebreide analyse van de regels
en richtlijnen ten aanzien van grenswaarden voor gebruik van desinfectiemiddelen door
een expertgroep van de GGD-en hebben de GGD’en besloten om de werkwijze aan te passen.
Elke regionale GGD heeft een zelfstandige verantwoordelijkheid en bepaalt zelf hoe
deze het advies opvolgt.

Vraag 12

Hoeveel borstkankergevallen waren te voorkomen geweest als de regels direct, negen
maanden geleden, waren aangepast?

Antwoord 12

Uit het rapport van het RIVM blijkt dat er, indien er een jaar lang 25 keer per dag
handen zijn gedesinfecteerd met een desinfectiemiddel met ethanol, er 0,0015% extra
risico wordt gelopen om gedurende het leven borstkanker te krijgen. Het is niet mogelijk
om een inschatting te maken, aangezien bij het ontstaan van borstkanker vele factoren
een rol spelen.

Vraag 13

Hoeveel borstkankergevallen waren te voorkomen geweest als de wettelijke regels van
het begin af aan gerespecteerd waren geweest?

Antwoord 13

Zie mijn antwoord op vraag 12.

Vraag 14

Wie is er verantwoordelijk voor de gezondheidsschade die deze medewerkers hebben opgelopen
door het overmatig desinfecteren van handen met ethanol? De GGD als werkgever? Of
de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) of het Ministerie van VWS als hoeders
van de wet?

Antwoord 14

GGD-medewerkers kunnen voor vragen over hun specifieke situatie terecht bij de door
de werkgever (de regionale GGD of het uitzendbureau) aangewezen contactpersoon (zie
ook mijn antwoord op vraag 9).

Vraag 15

Wat zijn de gezondheidsrisico’s van de alternatieve desinfectiemiddelen die nu worden
ingezet in plaats van ethanol?

Antwoord 15

De veiligheid van alternatieve middelen wordt bepaald door de samenstelling van het
middel, de frequentie en wijze van gebruik.

Zowel middelen op basis van ethanol, als op basis van andere werkzame stoffen worden
gebruikt volgens de strengst voorgeschreven grenswaarde. Bij het gebruik van desinfectiemiddelen
moeten zowel het belang van desinfectie (voorkomen van besmetting) als de mogelijke
effecten op de gezondheid worden afgewogen. Bij een gebruik volgens de voorschriften
wordt de gezondheid van de gebruiker voldoende beschermd. Tevens kan worden afgewogen
of handen wassen met water en zeep een optie is.