Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Podt en Van Weyenberg over problemen bij het inschrijven van vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid), mede namens de
Minister van Financiën (ontvangen 12 mei 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2021–2022, nr. 2494.

Vraag 1

Kunt u de Kamer informeren over de uitkomsten van de gesprekken tussen de Nederlandse
overheid, de Nederlandse gemeenten en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) over
het versnellen van het inschrijvingsproces van vluchtelingen uit Oekraïne bij de Nederlandse
gemeenten, zoals aangegeven door de Staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en Digitalisering
tijdens het mondelinge vragenuur van dinsdag 29 maart?

Antwoord 1

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties onderhoudt voortdurend
contact met de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) en de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (VNG) over de registratie van de ontheemden uit Oekraïne in
de Basisregistratie Personen (BRP).

Gemeenten hebben momenteel veel behoefte aan ondersteuning in de vorm van voorlichting
en het zo snel mogelijk beantwoorden van vragen over de correcte uitvoering van de
registratie. Op verzoek van en in samenwerking met de NVVB heeft BZK tijdens een webinar
op 5 april jongstleden uitleg gegeven en vragen beantwoord. Op de site van de Rijksdienst
voor Identiteitsgegevens (www.rvig.nl) en via de NVVB worden aanvullende vragen en antwoorden gepubliceerd. De VNG heeft
voor haar leden een Forum waar ook informatie over registratie beschikbaar is. Er
bleek ook behoefte aan vertalingen in het Oekraïens van bij de registratie gebruikte
formulieren, zoals formulieren voor het afnemen van een verklaring onder eed of belofte
(VOE). Die laat RvIG nu vertalen en de NVVB plaatst ze op hun website.

Ondertussen zijn er door gemeenten inmiddels (peildatum 10 mei 2022) 55.020 mensen
met de Oekraïense nationaliteit geregistreerd. Het aantal bezette bedden in de opvang
is 35.636 (peildatum 10 mei 2022). Dit betekent dat ook mensen zich laten registeren
die niet in de gemeentelijke opvang verblijven. Het is goed dat we ook zicht krijgen
op deze groep.

Over eventuele aanvullende ondersteuning, met name wanneer het aantal te registreren
ontheemden gaat toenemen, is BZK nog met VNG en NVVB in gesprek. Er wordt nagedacht
over eventueel vereenvoudigen van processen, waarbij wel gegarandeerd moet kunnen
blijven worden dat de kwaliteit van de registratie daar niet onder gaat lijden. Niet
alleen snelheid is belangrijk, het is ook belangrijk dat de registratie correct en
compleet is. Anders treden er bij het gebruik van de gegevens problemen op en is ook
het vaststellen van het verblijfsrecht een probleem. De gegevens worden gebruikt door
honderden overheidsorganisaties, die naast identiteitsgegevens bijvoorbeeld ook gegevens
over de gezinssamenstelling nodig hebben.

Er wordt in sommige gevallen al afgeweken van standaardregels. Voor minderjarigen
die in gezinsverband zijn meegekomen en die geen identiteitsbewijs hebben, kunnen
de ouders (bij gebrek aan overige documenten) een verklaring onder eed of belofte
afleggen, waarmee de gemeente de identiteit van de kinderen vaststelt en de kinderen
inschrijft. Vervolgens kan de nationaliteit met toepassing van het nationaliteitsrecht
worden ontleend aan de ouders. Dit is een uitzondering op de standaardregel dat hiervoor
een identiteitsbewijs nodig is. Deze uitzondering is alleen toepasbaar voor deze doelgroep
in de huidige omstandigheden.

Vraag 2

Kunt u daarbij ook ingaan op de mogelijke belemmeringen als de identificatiepapieren
van vluchtelingen uit Oekraïne en of de Oekraïense ambassade in Nederland bijvoorbeeld
meer hulp vanuit Nederlandse instanties nodig heeft?

Antwoord 2

Ik begrijp uit uw vraag dat u wilt weten of er belemmeringen zijn om ontheemden uit
Oekraïne te helpen aan documenten ten behoeve van identificatie en of er in dat verband
vanuit Nederlandse instanties meer hulp geboden moet worden aan de Oekraïense ambassade.

Ontheemden met de Oekraïense nationaliteit kunnen bij de Oekraïense ambassade een
certificaat aanvragen met een foto van de persoon, waarin de identiteit en nationaliteit
wordt bevestigd. Inmiddels (stand van zaken tweede helft april) heeft de ambassade
ruim 4.000 van deze certificaten afgegeven. Daarnaast schrijft de ambassade kinderen
bij op de paspoorten van ouders. Inmiddels zijn ruim 350 kinderen bijgeschreven. Er
is regelmatig contact met de ambassade, er is niet gevraagd om meer hulp vanuit Nederlandse
instanties.

De Oekraïense ambassade kan geen ondersteuning bieden bij de identiteits- of rechtmatigheidsvaststelling
van mensen zonder Oekraïense nationaliteit die uit Oekraïne gevlucht zijn.

Ontheemden met een andere nationaliteit dan de Oekraïense waarvan de identiteit, nationaliteit
of rechtmatig verblijf in Oekraïne niet kan worden vastgesteld, worden verwezen naar
een aanvullend herkomst- en identificatieproces. Er is gestart bij enkele opvanglocaties
met een mobiel team om documenten van derdelanders te controleren waar twijfel over
bestaat. Derdelanders die hun herkomst, identiteit en rechtmatig verblijf in Oekraïne
aannemelijk kunnen maken worden dan alsnog ingeschreven in de BRP.

Vraag 3

Kunt u verder uitweiden over de huidige financiële situatie van vluchtelingen uit
Oekraïne en Oekraïners die al aanwezig waren in Nederland en daarbij ook ingaan op
de toegang van deze groep tot bijvoorbeeld de zorg?

Antwoord 3

Momenteel is er geen tot weinig inzicht in de financiële situatie van ontheemden uit
Oekraïne alsook Oekraïners die aanwezig waren in Nederland vóór het uitbreken van
de oorlog. Deze situatie verschilt uiteraard per individu en wordt niet geregistreerd.
In het algemeen kan ik aangeven op basis van de eerste berichten dat de meeste ontheemden
goed gedocumenteerd en in bezit van functionerende Oekraïense betaalkaarten de grens
zijn overgestoken. Dit is echter slechts een eerste beeld, gezien de aantallen en
snel veranderende omstandigheden, kan dit nu anders zijn. Daarnaast zijn er studenten
uit Oekraïne die te maken hebben met onvoorziene problemen met hun financiën vanwege
de situatie in hun thuisland en met hun familie, omdat zij geen toegang meer hebben
tot hun bankrekening of door de extreme waardedaling van hun munteenheid. Zoals aangegeven
in de Kamerbrief van 6 april jl. stelt het kabinet geld beschikbaar voor financiële
ondersteuning aan deze studenten, vanuit de onderwijsinstellingen, vooralsnog voor
de periode maart tot en met mei. Voor wat betreft de medische zorg verwijs ik naar
de Kamerbrief van de Minister van VWS van 1 april jl.1

Vraag 4

Hoe beoordeelt u de huidige bancaire situatie van deze groep, waarvan velen aangeven
dat geld opnemen van Oekraïense bankrekeningen niet of nauwelijks lukt? Welke mogelijkheden
heeft u hier iets aan te doen? Kunnen Oekraïense vluchtelingen in andere landen zoals
Duitsland of Polen makkelijker geld opnemen van hun bankrekening en zo ja, hoe komt
dat?

Antwoord 4

In Oekraïne uitgegeven betaalkaarten die zijn aangesloten op het internationale betaalsysteem
(zoals Mastercard en Visa) werken in principe zonder belemmering in de gehele Europese
Unie. Daarbij zijn er geen verschillen per lidstaat. Volgens de Betaalvereniging Nederland
en de internationale betaaldienstverleners is een voorwaarde hiervoor wel dat de Oekraïense
betaalinstelling of bank zelf nog operationeel is en er aan de voorwaarden voor het
gebruik (bijvoorbeeld voldoende saldo/krediet) wordt voldaan.

Vraag 5

Bent u bekend met het feit dat het storten van uit Oekraïne meegenomen contant (spaar)geld
vrijwel onmogelijk is, hetgeen het voor Oekraïners lastig maakt in hun eigen levensonderhoud
te voorzien? Zijn er mogelijkheden het voor vluchtelingen uit Oekraïne makkelijker
te maken Oekraïens contant geld (tot bepaalde maximum bedragen en met controles op
de herkomst van het geld) te storten?

Antwoord 5

Nederlandse banken hebben geen voorzieningen om buitenlandse contante valuta op een
Nederlandse rekening te laten storten of om buitenlandse valuta om te wisselen, dus
ook niet voor Oekraïense Hryvnia. Hiervoor ontbreekt volgens de Betaalvereniging Nederland
de benodigde infrastructuur. Vanwege de situatie in Oekraïne is het niet mogelijk
om contante Hryvnia aldaar om te wisselen voor andere valuta. Deze onzekerheid maakt
dat contante Hryvnia op dit moment nauwelijks door partijen in de Europese Unie geaccepteerd
worden en daarom geen reële waarde vertegenwoordigen.

De Europese Commissie heeft een voorstel voor een Raadsaanbeveling opgesteld om een
regeling te treffen voor het omwisselen van Hryvnia, deze is op 19 april jl. vastgesteld.
In het voorstel is voorzien dat de lidstaten er zelf voor zorgen dat elke Oekraïner,
eenmalig, 10.000 Hryvnia tegen ongeveer 300 euro kan inwisselen. Dit is gebaseerd
op een model dat in Polen gebruikt wordt. Lidstaten dienen zelf de uitvoering van
een dergelijke regeling in te richten en bovendien zelf garant te staan voor het mogelijke
wisselkoersrisico. Vanwege het ontbreken van de benodigde infrastructuur bij banken
in Nederland is de uitvoering van deze regeling gecompliceerder dan in lidstaten waar
banken nog wel over deze infrastructuur beschikken. Het Ministerie van Financiën is
op dit moment in gesprek met De Nederlandsche Bank en mogelijke partijen om de regeling
uit te voeren.

Vraag 6

Kunt u voorts verder uitweiden over de mogelijkheid voor vluchtelingen uit Oekraïne
om een Nederlandse bankrekening te openen en de problemen die hierbij spelen? Herkent
u de problemen die banken ervaren de controles, die vereist zijn vanuit de Wet ter
voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, uit te voeren voor Oekraïense
vluchtelingen en hun meegebrachte geld?

Antwoord 6

Op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen moet een bank een cliënt identificeren
alvorens een zakelijke relatie aan te gaan. Normaliter gebruiken banken hiervoor een
paspoort of identiteitsbewijs en het BSN, omdat dit de meest betrouwbare middelen
zijn om iemands identiteit vast te stellen. Daarnaast moeten banken maatregelen nemen
om te voorkomen dat de bankrekening gebruikt wordt voor witwassen. Vanzelfsprekend
beschikken ontheemden uit Oekraïne nog niet (altijd) over deze registratie of documenten
en zouden aanvullende controles extra tijd kosten. Vanuit de Nederlandse Vereniging
van Banken kreeg het Ministerie van Financiën het signaal dat de banken verwachtten
op korte termijn veel aanvragen te ontvangen van Oekraïense ontheemden om een bankrekening
te openen. De Minister van Financiën heeft daarom toezichthouder De Nederlandsche
Bank 21 maart jongstleden verzocht om in haar handhavingsbeleid ten aanzien van banken,
in het belang van de groep Oekraïense ontheemden die onder het uitvoeringsbesluit
2022/382 van de Raad valt, de benodigde flexibiliteit te betrachten en, indien de
omstandigheden daartoe nopen, niet te handhaven.

De banken hebben inmiddels, in overleg met toezichthouders, de overheid, gemeenten,
hulporganisaties en sectororganisaties, hun processen gestroomlijnd en extra capaciteit
ingezet om de verwachte grote aantallen ontheemden te kunnen helpen. Volgens de laatst
bekende cijfers zijn er inmiddels ongeveer 18.000 rekeningen geopend. Volgens de Betaalvereniging
Nederland vragen aanbieders van betaalrekeningen altijd om een geldig Oekraïens biometrisch
paspoort of identiteitsbewijs en veelal ook om een BSN. Gemeenten zorgen dat Oekraïense
ontheemden bij aankomst in Nederland worden ingeschreven en een BSN krijgen en daarnaast
beschikken de meeste ontheemden over een geldig identiteitsbewijs. Bovendien hebben
bancaire toezichthouders de regels en richtlijnen voor het verstrekken van betaalrekeningen
aan ontheemden uit Oekraïne tijdelijk versoepeld. Zo kunnen de verwachte grote aantallen
aanvragen sneller worden afgehandeld.

Hoewel het merendeel van de ontheemden een bankrekening kan openen of heeft geopend,
doet zich ook een knelpunt voor. Zo is het voor banken niet mogelijk om verlopen biometrische
paspoorten of andere niet-biometrische identificatiedocumenten te gebruiken om een
bankrekening te openen. De systemen van banken zijn ingericht op het direct inlezen
van biometrische documenten, wat wil zeggen: documenten die een beveiligde chip bevatten.
Dit is sinds 2004 de standaard voor Europese reis- en identiteitsdocumenten2. Het accepteren van niet-biometrische documenten vereist per type document een handmatig
protocol en aanpassing van de systemen dat niet eenvoudig in een kort tijdsbestek
door alle banken volledig doorgevoerd kan worden. Hoewel deze groep ontheemden voor
de uitkering van het leefgeld kan terugvallen op de prepaid bankpassen of uitkering
in contanten, is dit geen duurzame oplossing. Daarbij komt dat deze terugvaloptie
niet van toepassing is op ontheemden die arbeid verrichten; zij hebben een bankrekening
nodig om salaris op gestort te krijgen. Momenteel wordt tussen de rijksoverheid, de
Nederlandsche Bank, de Nederlandse vereniging van Banken, de betaalvereniging en de
banken gekeken naar mogelijkheden om ook personen met verlopen biometrische paspoorten,
of andere vormen van identificatie waartoe het systeem van banken niet is toegerust,
toegang tot een bankrekening te geven.

Vraag 7

Ziet u het hebben van een Nederlandse bankrekening als noodzakelijk om het voorgenomen
plan om Oekraïners leefgeld te bieden?3 Zo ja, welke stappen zet u om ervoor te zorgen dat Oekraïense ontheemden snel over
een Nederlandse bankrekening kunnen beschikken? Zo nee, hoe gaat u hen dit leefgeld
aanbieden?

Antwoord 7

Het hebben van een Nederlandse bankrekening is niet noodzakelijk voor het uitkeren
van leefgeld, maar wel gewenst. Zoals ik in antwoord op vraag 6 heb aangegeven wordt
in samenwerking met de banken en De Nederlandsche Bank ervoor gezorgd dat Oekraïners
zo snel mogelijk over een Nederlandse bankrekening kunnen beschikken. Indien dit nog
niet het geval is kunnen gemeenten het geld contant uitkeren of storten op een zogenaamde
prepaid-pinpas voor dit doel. De BNG Bank heeft gemeenten, in samenwerking met de
VNG, op 1 april jl. benaderd met het aanbod om pinpassen te bestellen voor het gebruik
door ontheemden uit Oekraïne. Met de uitlevering van deze pinpassen is inmiddels gestart.
Daarnaast heeft de gemeente ook de mogelijkheid om het leefgeld uit te keren in contanten
of (deels) in natura in de gemeentelijke opvang.

Vraag 8

Hoe dragen Nederlandse banken op dit moment verder bij om alle mogelijke problemen
gezamenlijk te mitigeren? In hoeverre is hierbij contact met Oekraïense banken? In
welke mate ziet u een rol voor Nederlandse banken om Oekraïense vluchtelingen te helpen
een bankrekening te openen in Nederland? Hoe helpt u Nederlandse banken hierbij?

Antwoord 8

Zie beantwoording vraag 6.

Vraag 9

Op welke manieren wordt momenteel verder samengewerkt met andere landen, partners
en banken om de mogelijke problemen het hoofd te bieden?

Antwoord 9

De ontwikkelingen ten gevolge van de oorlog in Oekraïne volgen elkaar erg snel op
en ik heb dan ook geen volledig overzicht van alle inspanningen die op dit gebied
worden verricht. Ik kan wel meegeven dat op Europees niveau ervaringen en mogelijke
oplossingen bij zowel lidstaten, als financiële instellingen, worden uitgewisseld
en verzameld. Daarnaast maken Nederlandse banken, indien van toepassing, gebruik van
de ervaringen opgedaan door vestigingen uit andere lidstaten.

Vraag 10

Kunt u deze vragen zo snel als mogelijk beantwoorden?

Antwoord 10

Ja.