Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over het jaarverslag 2021 van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE)

In de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport bestond bij enkele fracties
behoefte een aantal vragen en opmerkingen voor te leggen aan het kabinet over de brief
van 31 maart 2022 betreffende het Jaarverslag 2021 van de Regionale Toetsingscommissies
Euthanasie (RTE) (Kamerstuk 32 647 nr. 90).

De voorzitter van de commissie, Smals

De adjunct-griffier van de commissie, Krijger

Inhoudsopgave

blz.

I.

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

2

VVD-fractie

2

D66-fractie

3

CDA-fractie

4

ChristenUnie-fractie

6

SGP-fractie

7

BBB-fractie

8

II.

Reactie van het kabinet

8

I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het Jaarverslag
2021 van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE). Genoemde leden hebben
enkele vragen en opmerkingen over het onderhavige jaarverslag.

De leden van de VVD-fractie hebben bewondering voor de professionaliteit en mensgerichtheid
waarmee de RTE haar taken uitvoert. Met in gedachten de verhuizing die naar een nieuw
pand plaatsvond, verdienen de medewerkers van de RTE lof voor het succesvol uitvoeren
van hun werkzaamheden. Het is belangrijk dat de RTE door middel van dit jaarverslag
de maatschappij informeert over euthanasie in Nederland. Het jaarverslag geeft inzicht
in de verschillende processen en controlemechanismen welke zeer zorgvuldig doorlopen
moeten worden. In het jaarverslag vermeldt de RTE dat in zeven gevallen, van de in
totaal 7666 meldingen, het oordeel van de arts niet had voldaan aan de zorgvuldigheidseisen.
De leden van de VVD-fractie vragen hoe ervoor gezorgd kan worden dat dit getal naar
nul gaat. Op welke manieren kan kennis over de EuthanasieCode 2018 verder verspreid
worden onder artsen?

De leden van de VVD-fractie lezen in het jaarverslag dat de RTE bezig is met het actualiseren
van de EuthanasieCode 2018. Verwacht wordt dat dit proces in de eerste helft van 2022
wordt afgerond. Genoemde leden vragen daarom of dit proces volgens schema verloopt
en welke groepen betrokken zijn bij deze actualisering, en waarom. Ook vragen deze
leden aan het kabinet hoe artsen kennis zullen gaan nemen van de geactualiseerde EuthanasieCode.
Op welke manier gaat het kabinet ervoor zorgen dat zoveel mogelijk artsen zullen kennisnemen
van de geactualiseerde EuthanasieCode?

Tevens lezen de leden van de VVD-fractie dat er een stijging van het aantal euthanasiegevallen
heeft plaatsgevonden. Naar de achterliggende reden voor deze stijging is nog geen
onderzoek gedaan. De RTE geeft aan dat de vierde evaluatie «wellicht» meer duidelijkheid
zal geven. Kan het kabinet hierover meer zekerheid geven? Wanneer kunnen genoemde
leden een onderzoek verwachten naar de oorzaken van deze stijging?

De leden van de VVD-fractie vragen voorts aandacht voor de stijging die heeft plaatsgevonden
in de wachttermijn voor de beoordeling van een melding. Deze was drie dagen langer
dan in 2020. Deze leden vinden het zeer belangrijk dat er zorgvuldig en gedegen onderzoek
gedaan wordt alvorens een melding wordt beoordeeld. Ook vinden deze leden het belangrijk
dat patiënten niet onnodig lang moeten wachten op een oordeel. Daarom vragen de leden
van de VVD-fractie op welke manieren de RTE beter gefaciliteerd kan worden bij het
vellen van haar oordelen? Hoe kan worden voorkomen dat de wachttijd verder stijgt?
Welke rol kan het kabinet hierbij spelen?

De leden van de VVD-fractie lezen dat regelmatig aanwijzingen worden gegeven aan artsen
over de wijze waarop zij hun handelen en het melden daarvan in de toekomst kunnen
verbeteren. Kan het kabinet deze concrete verbeteringen nader toelichten? Zijn daar
trends uit te abstraheren?

De RTE heeft in 2016 besloten om een interne reflectiekamer in te stellen, onder meer
met het doel om de onderlinge afstemming en harmonisatie verder te bevorderen. De
leden van de VVD-fractie vragen of kan worden aangegeven wat de ervaringen tot nu
toe zijn met de interne reflectiekamer.

Vragen en opmerkingen van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met interesse het Jaarverslag 2021 van de Regionale
Toetsingscommissie Euthanasie (RTE) gelezen. Zorgvuldigheid en kwaliteit van zorg
zijn voor genoemde leden essentieel, ook als het gaat over de eindigheid van het leven
en euthanasie. Kan het kabinet een reactie geven op het thema zorgvuldigheid zoals
dit staat beschreven in het jaarverslag 2021 van de RTE?

De leden van de D66-fractie lezen dat er een toename is in het aantal gemelde gevallen
euthanasie. Zij lezen daarbij dat er een stijging is ten opzichte van het percentage
van het totale sterftecijfer. Is het kabinet voornemens verder te laten onderzoeken
wat de verklaringen hiervoor kunnen zijn? Kan het kabinet daarin ook de vraag meenemen
of er een relatie is met de toename van het aantal chronische zieken?

Verder vragen deze leden of het kabinet andere trends of ontwikkelingen ziet waarop
geanticipeerd moet worden om de kwaliteit, zorgvuldigheid en toegankelijkheid van
de euthanasiezorg te bewaken. Kan het kabinet bijvoorbeeld een indicatie geven van
de vraag of en zo ja, welke knelpunten hij voorziet met het oog op het stijgend aantal
patiënten met dementie en het proces tot het bespreken en toekennen van een euthanasiewens?
Kan het kabinet aangeven hoe hij voornemens is om deze knelpunten voor te zijn?

De leden van de D66-fractie lezen voorts dat het tijdsverloop tussen de ontvangst
van de melding en het versturen van het oordeel in 2021 gemiddeld 32 dagen bedroeg.
Dit valt binnen de vastgestelde termijn van zes weken volgens artikel 9, eerste lid
van de Wet toetsing levensbeëindiging (Wtl). Dit is gemiddeld drie dagen langer dan
in 2020. Kan het kabinet aangeven welke redenen ten grondslag liggen aan de toename
van de gemiddelde duur? Verwacht het kabinet nog een verdere toename van het tijdsverloop?
Zo ja, welke stappen is hij voornemens te zetten om dit te remmen? Kan het kabinet
toelichten of en zo ja, hoe deze toename van het tijdsverloop gevolgen heeft voor
de zorg voor patiënten met een euthanasiewens en hun naasten?

Tenslotte vragen de leden van de D66-fractie of het kabinet kan reflecteren op de
kwaliteit en toegankelijkheid van de euthanasiezorg tijdens de coronacrisis. Kan het
kabinet aangeven of en zo ja, hoe de patiëntenstop bij het Expertisecentrum Euthanasie
(EE, voorheen Stichting Levenseindekliniek) in 2020 heeft geleid tot knelpunten? Zijn
er ook na 2020 nog (andere) problemen ondervonden als gevolg van de coronacrisis met
betrekking tot het waarborgen van kwaliteit en toegankelijkheid van de euthanasiezorg?

Vragen en opmerkingen van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van het Jaarverslag 2021 van de Regionale
Toetsingscommissies Euthanasie (RTE), waarin de belangrijkste conclusie van de voorzitter
van de RTE is dat de uitvoeringspraktijk van euthanasie in Nederland zeer zorgvuldig
is. Deze leden hebben hier enkele vragen bij.

Richtlijnen

In de eerste helft van 2022 zal de actualisering van de EuthanasieCode worden afgerond.
De leden van de CDA-fractie vragen of deze code na de afronding naar de Kamer gestuurd
kan worden, inclusief een beoordeling van het kabinet over de vraag hoe deze geactualiseerde
EuthanasieCode zich verhoudt tot de nieuwe KNMG/KNMP Richtlijn Uitvoering euthanasie
en hulp bij zelfdoding en het KNMG-standpunt beslissingen rond het levenseinde. De
leden van de CDA-fractie delen immers de opvatting zoals verwoord in het voorwoord
van het jaarverslag dat voorkomen moet worden dat de uitvoerend arts het slachtoffer
zou worden van onenigheid tussen de verschillende autoriteiten op het gebied van euthanasie.

Publiceren van gemotiveerde oordelen

In het voorwoord wordt aangegeven dat er afgelopen jaar een begin is gemaakt met de
ambitie om alle gemotiveerde oordelen te publiceren. De leden van de CDA-fractie steunen
deze ambitie, omdat openheid – ook en juist in moeilijke zaken – de enige weg is om
met elkaar de juiste dingen te doen en verantwoording af te leggen. Deze leden vragen
wel wat de RTE precies beoogt met het aangegeven «voeden van het maatschappelijk debat»
door publicatie. Hoe leidt dit uiteindelijk tot eventuele verbeteringen of verduidelijkingen
voor een nog zorgvuldigere praktijk?

Stijging aantal gevallen van euthanasie

Het aantal gemelde gevallen van euthanasie is in 2021 met 10,5 procent gestegen ten
opzichte van het jaar daarvoor. Ook als aandeel van het totale sterftecijfer is het
percentage gevallen van euthanasie gestegen (van 4,1 procent naar 4,5 procent). In
het voorwoord van het jaarverslag lezen de leden van de CDA-fractie dat de oorzaak
van deze stijging niet kan worden gegeven omdat hiernaar nog geen onderzoek is gedaan.
Deze leden vragen of hier alsnog onderzoek naar gedaan kan worden, bijvoorbeeld in
het kader van de vierde evaluatie van de Wtl. Zo ja, wanneer wordt de Kamer uiterlijk
geïnformeerd over de uitkomsten van dit onderzoek?

De leden van de CDA-fractie vragen voorts hoe het kabinet de stijging van het aantal
euthanasiegevallen duidt (stijging van 9 procent in 2020 en 10,5 procent in 2021).
Duidt dit erop dat euthanasie er niet enkel meer voor noodgevallen is, maar een gewone
optie is geworden?1

Euthanasie bij dementie

In 2021 was bij zes meldingen sprake van patiënten in een ver(der) gevorderd stadium
van dementie, waarbij een schriftelijke wilsverklaring bepalend was voor het vaststellen
van de vrijwilligheid en de weloverwogenheid van het verzoek. De leden van de CDA-fractie
vragen of aangegeven kan worden hoe actueel deze zes schriftelijke wilsverklaringen
ten tijde van de uitvoering van de euthanasie waren. Kan ook worden aangegeven hoe
vaak euthanasie wordt geweigerd omdat de schriftelijke wilsverklaring naar de mening
van de arts niet actueel genoeg meer is?

De leden van de CDA-fractie vragen tevens of het klopt dat het aantal meldingen van
euthanasie bij dementie is toegenomen sinds het arrest van de Hoge Raad van april
2020, waarin de hoogste rechter uitsprak dat artsen een door deze patiënten opgesteld,
schriftelijk euthanasieverzoek mogen uitvoeren zonder vooraf te hoeven verifiëren
of er nog wel sprake is van een actuele doodswens.

Euthanasie bij psychiatrie

Van de 115 meldingen van euthanasie vanwege één of meer psychiatrische aandoeningen
was bij maar liefst 83 van deze meldingen (72 procent) de uitvoerend arts verbonden
aan het Expertisecentrum Euthanasie. De leden van de CDA-fractie vragen hoe het kabinet
dit hoge percentage duidt. Is dit naar de mening van het kabinet een teken dat psychiaters
steeds terughoudender zijn ten aanzien van levensbeëindiging op verzoek bij psychiatrische
patiënten, zoals eerder al in de derde evaluatie van de Wtl werd vastgesteld?2 Zo ja, is het kabinet van oordeel dat deze terughoudendheid mogelijk kan komen door
de ontevredenheid die zou heersen over de kwaliteit van de behandelingen in de geestelijke
gezondheidszorg (ggz)?

Stapeling van ouderdomsaandoeningen

In 2021 ontving de RTE 307 meldingen van euthanasie in de categorie «stapeling van
ouderdomsaandoeningen». De commissie Schnabel 3 concludeerde in 2016 onder meer dat de huidige wetgeving op dit punt meer ruimte
biedt dan artsen toentertijd voor ogen hadden. Mede daarom is in het regeerakkoord
van het kabinet Rutte-III in 2017 afgesproken dat er ingezet zou worden op verruiming
van de kennis over en bekendheid met de euthanasiewetgeving. De leden van de CDA-fractie
vragen of er sindsdien een stijging waar te nemen is van het aantal meldingen van
euthanasie naar aanleiding van een stapeling van ouderdomsaandoeningen.

Werkwijze RTE, ontwikkeling

Het tijdsverloop tussen de ontvangst van de melding en het versturen van het oordeel
was in 2021 drie dagen langer dan in 2020. De leden van de CDA-fractie vragen of er
een specifieke reden voor deze toename is, en of er sprake is van een trend waarbij
dit tijdsverloop oploopt.

In 5,4 procent van de meldingen was er sprake van een vragen oproepende melding (VO-melding).
De leden van de CDA-fractie vragen of dat percentage door de jaren heen stabiel is.

Oordeel niet gehandeld conform de zorgvuldigheidseisen

In zeven gevallen was het oordeel dat de arts niet voldaan had aan de zorgvuldigheidseisen.
Deze casussen worden in hoofdstuk 2 beschreven. De leden van de CDA-fractie vragen
hoe deze zeven gevallen verder zijn afgehandeld. Ten slotte vragen deze leden hoe
het kabinet het duidt dat het aantal gevallen waarbij niet is voldaan aan de zorgvuldigheidseisen
in één jaar tijd is gestegen van twee (in 2020) naar zeven (in 2021).

Vragen en opmerkingen van de ChristenUnie-fractie

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben kennisgenomen van de het Jaarverslag over
2021 van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie. Zij maken van de gelegenheid
gebruik om hierover vragen te stellen.

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben met zorg kennisgenomen van de stijging
van het aantal gemelde gevallen van euthanasie in 2021, een stijging van 10,5 procent
ten opzichte van 2020, oplopend tot een aantal van 7.666 gemelde gevallen. Dit is
4,5 procent van het totaal aantal sterfgevallen. Het doet deze leden verdriet dat
zoveel mensen zo erg lijden dat zij niet verder willen leven. Deze leden vragen het
kabinet hoeveel jaar op rij de absolute aantallen aan gemelde gevallen zijn gestegen.

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen in het jaarverslag dat er nog geen oorzaak
voor de absolute en relatieve stijging kan worden aangewezen. Is het kabinet het met
deze leden eens dat het wel van belang is om hier inzicht in te krijgen? Is dit een
van de doelstellingen van de vierde evaluatie van de Wtl? Zo nee, op welke manier
gaat het kabinet hier wel inzicht in krijgen?

Is het kabinet het met de leden van de ChristenUnie-fractie eens dat er ook meer inzicht
nodig is in de aanleiding voor een euthanasieverzoek, zoals angst voor de dood of
tekortschietende zorg in de stervensfase? Op welke manier gaat het kabinet onderzoeken
of een toename in het aantal euthanasieverzoeken komt doordat alternatieven niet goed
voorhanden zijn?

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen naar de betrokkenheid van het Openbaar
Ministerie (OM) bij de herziening van de EuthanasieCode uit 2018. Welk overleg is
er tussen de reflectiekamer van de RTE en het OM? Wanneer wordt de herziening van
de EuthanasieCode verwacht? Is dit nog steeds in de eerste helft van 2022? Klopt de
inschatting van de leden van de ChristenUnie-fractie dat, totdat er een herziene EuthanasieCode
ligt die gedragen wordt door zowel RTE als OM, een code wordt gevolgd waar het OM
zich niet in kan vinden?

Daarnaast vragen de leden van de ChristenUnie-fractie naar het reguliere overleg tussen
de RTE en het OM. Vorig jaar vond dit niet plaats. Is dit overleg weer hervat? Zo
nee, waarom niet? Wat kan het kabinet in dat geval doen om dit overleg te stimuleren?

Het beroep dat patiënten of hun artsen doen op het Expertisecentrum Euthanasie neemt
toe, zo lezen de leden van de ChristenUnie-fractie. Heeft het kabinet in kwantitatief
opzicht inzicht in de vraag waarom artsen doorverwijzen naar het EE? Heeft het kabinet
inzicht in de vraag hoe groot de belasting is voor de arts bij het uitvoeren van een
euthanasieverzoek, zo vragen genoemde leden. Zo nee, op welke manier verwacht hij
dit inzicht te verkrijgen?

Hoe vaak is de afgelopen jaren een vraag voorgelegd aan de reflectiekamer, zo vragen
de leden van de ChristenUnie-fractie. Op welke manier worden RTE’s gestimuleerd om
een vraag aan deze kamer voor te leggen?

Vragen en opmerkingen van de SGP-fractie

De leden van de SGP-fractie hebben met zorg kennisgenomen van het jaarverslag van
de RTE van 2021. Zij constateren dat het aantal euthanasiemeldingen vorig jaar opnieuw
is toegenomen. Het aantal meldingen betrof 7.666, wat een stijging van ruim 10 procent
betekent ten opzichte van 2022. De stijging is zelfs relatief nog groter omdat covid
in de praktijk geen zelfstandige medische grondslag is gebleken voor euthanasie. De
leden van de SGP-fractie maken derhalve graag van de gelegenheid gebruik om enkele
vragen te stellen over het jaarverslag.

Het verbaast de leden van de SGP-fractie dat het kabinet zich in de begeleidende brief
beperkt tot een korte samenvatting van de cijfers van de RTE en geen enkele inhoudelijke
reflectie geeft, terwijl er toch sprake is van een forse stijging van het aantal euthanasiemeldingen.
Genoemde leden vragen het kabinet alsnog te reflecteren op het jaarverslag van de
RTE. Welke mogelijke verklaring ziet het kabinet voor de stijging van het aantal euthanasiegevallen
met ruim 10 procent? Beoordeelt het kabinet – net als de leden van de SGP-fractie –
deze stijging als zorgwekkend? Hoe beoordeelt het kabinet het feit dat het aantal
euthanasiegevallen in 2020 ook al met ruim negen procent steeg en in tien jaar tijd
(sinds 2012) grofweg is verdubbeld? Vindt het kabinet een dergelijke stijging gewenst?

De RTE geeft aan dat de oorzaak van de stijging van het aantal gevallen van euthanasie
ten opzichte van het totale sterftecijfer niet kan worden gegeven omdat hiernaar nog
geen onderzoek is gedaan. Is het kabinet bereid om dit te laten betrekken bij het
evaluatieonderzoek naar de Wtl? Welke mogelijkheden ziet het kabinet om sneller na
het verschijnen van de jaarverslagen van de RTE onderzoek te kunnen doen naar de stijging
(of daling) van het aantal euthanasiegevallen, zodat niet telkens hoeft te worden
gewacht op uitkomsten van wetsevaluaties die periodiek plaatsvinden?

De leden van de SGP-fractie vragen naar de stand van zaken met betrekking tot de actualisering
van de EuthanasieCode 2018. Is het kabinet (of het kabinet van Justitie &Veiligheid)
hierover in gesprek met de RTE? Kan het kabinet aangeven wat zijn inbreng is bij deze
gesprekken? Kan het kabinet ingaan op de verschillende opvattingen van de betrokken
autoriteiten ten aanzien van de actualisering van de EuthanasieCode, waaronder de
opvattingen van het OM en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ)? Kan worden
aangegeven wat de verschillende opvattingen zijn en hoe het kabinet deze beoordeelt?
Wanneer wordt de geactualiseerde EuthanasieCode verwacht en kan het kabinet toezeggen
dat de Kamer hierover wordt geïnformeerd zodra deze is gepubliceerd? Kan het kabinet
aangeven welke juridische mogelijkheden hij heeft in het geval dat hij het oneens
zou zijn met de geactualiseerde EuthanasieCode van de RTE?

De leden van de SGP-fractie constateren voorts dat volgens de RTE bij zeven meldingen
in 2021 niet aan alle zorgvuldigheidseisen voldaan is van artikel 2 eerste lid, van
de Wtl. In 2020 werden slechts twee zaken beoordeeld als onzorgvuldig. Hoe beoordeelt
het kabinet deze stijging? Kan hij inhoudelijk reflecteren op de zeven meldingen die
zijn beoordeeld als onzorgvuldig? Uit het verslag van de RTE kunnen de leden van de
SGP-fractie niet opmaken of de IGJ of het OM actie hebben ondernomen naar aanleiding
van één van de meldingen die als onzorgvuldig zijn beoordeeld. Kan het kabinet aangeven
of dit het geval is? Indien dit niet het geval is, welke concrete maatregelen zijn
getroffen om te voorkomen dat de geconstateerde fouten niet nogmaals voorkomen?

De leden van de SGP-fractie vragen tenslotte naar de stand van zaken met betrekking
tot het onafhankelijk onderzoek naar de oordelen van de RTE in zaken die zij als «zorgvuldig»
heeft bestempeld, een onderzoek waartoe het OM had verzocht. Wanneer is dit onderzoek
afgerond?

Vragen en opmerkingen van de BBB-fractie

Het lid van de BBB-fractie heeft met belangstelling kennisgenomen van het jaarverslag
2021 van de regionale toetsingscommissie Euthansie (RTE). Genoemde lid vindt het betreurenswaardig
dat er een stijging zit in het aantal euthanasie aanvragen. Het is een signaal vanuit
de samenleving. Kan het kabinet onderzoeken wat de achtergrond hiervan is? Heeft dit
verband met de voortgaande vergrijzing?

Het lid van de BBB-fractie constateert dat ook bij wilsombekwame mensen euthanasie
plaats vindt. Genoemd lid vraagt om een toelichting over de vraag hoe gewaarborgd
wordt dat dit op zorgvuldige wijze gebeurt bij mensen die wilsonbekwaam zijn. Is het
in deze gevallen altijd zo dat er een verklaring is afgegeven toen de persoon nog
wel wilsbekwaam was?

Het lid van de BBB-fractie zou tenslotte graag een toelichting ontvangen op de ontwikkeling
in de tijd van het aantal euthanasie aanvragen, met daarbij leeftijd en onderliggende
oorzaken. Is dit mogelijk of wellicht al beschikbaar?

II. Reactie van het kabinet