Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Esch en Hagen over het stimuleren van het gebruik van wasbare luiers en incontinentiematerialen

Antwoord van Staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 15 april
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 2039.

Vraag 1

Kent u het bericht ««Luierschaamte» na aangescherpte regels in Noordoostpolder»»?1

Antwoord 1

Ja, dit bericht is mij bekend.

Vraag 2

Klopt het dat in sommige gemeentes luiers bij het groente- fruit- en tuinafval (gft)
mogen, of dat dit in de afgelopen jaren was toegestaan? Waarom is dit zo? Bij hoeveel
gemeentes is dit nu nog steeds het geval?

Antwoord 2

In juni 2020 is de landelijke wel/niet lijst voor gft-afval gepubliceerd waarbij luiers
aan de niet-kant staan, daarmee behoren luiers niet met gft-afval ingezameld te worden.
In een zeer beperkt aantal gemeenten wordt met het gft-afval ook luiers ingezameld.
Dat wordt afgebouwd.

Vraag 3

Klopt het dat ongeveer 8% van het huishoudelijk restafval bestaat uit luiers en incontinentiemateriaal?
Wat is uw reactie hierop? Vindt u dit veel of weinig?

Antwoord 3

Dat klopt. Uit het meest recente rapport over de samenstelling van huishoudelijk restafval
blijkt dat het 3-jaarlijkse gemiddelde percentage van luier- en incontinentiemateriaal
op 7,9% ligt. Dit is een aanzienlijke hoeveelheid en ook mede de reden dat in het
kader van het VANG-programma 2015–2020 begonnen is met het luierketenproject. Ook
het nieuwe VANG-programma 2021–2025 dat op 10 maart jl. met uw Kamer is gedeeld richt
zich onder andere op luierafval (Kamerstuk 32 852, nr. 184).

Vraag 4

Klopt het dat wegwerpluiers en -incontinentiematerialen die worden ingezameld via
speciale inzamelingsbakken niet tot het ongescheiden huishoudelijk restafval worden
gerekend, waardoor gemeenten op papier beter voldoen aan de gestelde VANG-doelstellingen
(Van Afval Naar Grondstof)? Is dit ongeacht of de inhoud daadwerkelijk gerecycled
wordt? Kunt u uitleggen op welke manier dit bijdraagt aan de circulaire economie?

Antwoord 4

Aparte inzameling van luiers en incontinentiemateriaal draagt met ingang van het nieuwe
VANG-programma 2021–2025 alleen bij aan de VANG-doelstellingen indien het gescheiden ingezamelde luier- en incontinentiemateriaal ook daadwerkelijk
voor recycling wordt aangeboden en daarmee een bijdrage levert aan het bereiken van
de circulaire economie. Dit is in lijn met de Europese Kaderrichtlijn afvalstoffen.

Vraag 5

Klopt het dat slechts een klein deel van de wegwerpluiers en -incontinentiematerialen
die via speciale inzamelingsbakken worden ingezameld, wordt gerecycled en dat het
overgrote deel alsnog wordt verbrand? Wat is uw reactie hierop?

Antwoord 5

De recyclingcapaciteit van luier- en incontinentiemateriaal in Nederland is nog beperkt.
In het rapport «Knelpunten en oplossingen voor het sluiten van de keten voor luiers
en incontinentiemateriaal» wordt geconstateerd dat door een combinatie van factoren
er tot nu toe nog geen grootschalige recycling van luiers en incontinentiemateriaal
plaatsvindt. Momenteel bezie ik welke instrumenten ingezet kunnen worden om de luierketen
meer sluitend te krijgen. In afwachting van het opschalen van de recyclingcapaciteit
is het van belang om de bestaande inzamelinfrastructuur in stand te houden.

Vraag 6

Hoeveel procent van de wegwerpluiers en -incontinentiematerialen die via speciale
inzamelingsbakken worden ingezameld, wordt alsnog verbrand? Wat is uw reactie hierop?

Antwoord 6

Dit is onbekend. Er is geen totaaloverzicht van gemeenten en zorginstellingen die
luiers en incontinentiemateriaal gescheiden inzamelen en wel of geen contract hebben
voor de recycling hiervan. Gemeenten en zorginstellingen zijn zelf verantwoordelijk
voor de keuze om luier- en incontinentiemateriaal gescheiden in te zamelen en contracten
af te sluiten voor de recycling hiervan.

Vraag 7

Kunt u aangeven, in het geval dat de luiers wel gerecycled worden, wat er daadwerkelijk
met het recyclaat gebeurt, en of dit hoogwaardige recycling betreft of downcycling?

Antwoord 7

In Nederland bestaat één luierrecyclinginstallatie bij ARN B.V., te Weurt. De recycling
resulteert in een herbruikbare kunststoffenstroom (recyclaat). Het kunststof recyclaat
wordt o.a. ingezet voor de productie van auto-onderdelen en bloempotten. Er is geen
eenduidige systematiek om hoogwaardige recycling te onderscheiden van downcycling.
Wel kan gezegd worden dat voor de kwaliteit van het recyclaat wordt uitgegaan van
de eis uit het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP3) dat het materiaal meerdere cycli in
de keten gehouden kan worden en dat er geen resten van medicijnen, pathogenen en dergelijke
meer aanwezig zijn. De recyclingmethode die ARN B.V. toepast is getoetst aan de hand
van het RIVM-protocol voor veilige recycling. Hieruit blijkt dat het kunststof recyclaat
veilig met recycling in de keten teruggebracht kan worden, m.u.v. kunststoftoepassingen
die met voedsel in aanraking komen.

Vraag 8

Bent u bereid ervoor te zorgen dat op de inzamelingsbakken voor wegwerpluiers en -incontinentiematerialen
komt te staan wat er vervolgens met de inhoud gebeurt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Nee, het communiceren met inwoners of medewerkers van zorginstellingen over het afvalbeleid
en wat er met het afval gebeurt is een verantwoordelijkheid van gemeenten of de zorginstellingen
die dergelijke inzamelingsbakken ter beschikking stellen aan hun inwoners of werknemers.

Vraag 9

Bent u het ermee eens dat het bestaan van deze speciale bakken voor consumenten misleidend
kan zijn, omdat zij daarmee vaak ten onrechte denken dat de ingezamelde luiers gerecycled
worden terwijl dat in werkelijkheid niet (altijd) zo is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Het inzamelen van huishoudelijke afvalstoffen is een verantwoordelijkheid van gemeenten.
Bedrijven zoals zorginstellingen zijn zelf verantwoordelijk voor de inzameling van
hun afvalstoffen. Gemeenten en bedrijven zijn ook verantwoordelijk voor de informatieverstrekking
aan hun inwoners en medewerkers over het doel van speciale inzamelingsbakken. Het
advies aan gemeenten die al luiers gescheiden inzamelen is om in contact te blijven
met initiatiefnemers voor recycling en de bestaande infrastructuur te handhaven.

Vraag 10

Klopt het dat het fabrikanten van wegwerpluiers en -incontinentiemateriaal is toegestaan
eigen luierinzamelbakken te plaatsen? Vindt u dit wenselijk? Hoeveel controle en transparantie
is er over wat er vervolgens met die materialen gebeurt?

Antwoord 10

Gemeenten en zorginstellingen gaan over het toestaan van luierinzamelbakken van fabrikanten
en over de controle en transparantie op de verdere verwerking van de ingezamelde luiers
en incontinentiemateriaal. Dat past bij de verantwoordelijkheden die gemeenten en
zorginstellingen op het gebied van afvalinzameling en verwerking hebben.

Vraag 11

Klopt het dat wegwerpincontinentiemateriaal wordt vergoed in het basisverzekeringspakket,
maar dat wasbaar incontinentiemateriaal niet standaard wordt vergoed? Zo ja, kunt
u uitleggen waarom dat zo is? Zo nee, bent u bereid informatie hieromtrent richting
verzekeraars en verzekerden toegankelijker te maken? Zo ja, hoe bent u dat van plan?

Antwoord 11

Het Ministerie van VWS geeft aan dat de Zorgverzekeringswet voorschrijft dat zorgverzekeraars
moeten zorgen voor goede, betaalbare en toegankelijke zorg voor alle verzekerden.
Daarbij heeft de wetgever op hoofdlijnen vastgesteld wat de inhoud van het basispakket
is. Daarna is het aan zorgverzekeraars om voldoende zorg van goede kwaliteit in te
kopen voor verzekerden, waarbij ze wel rekening moeten houden met geldende kwaliteitsnormen
en medische richtlijnen. In het geval van incontinentiemateriaal betekent dat zorgverzekeraars
zelf mogen kiezen voor wegwerpincontinentiemateriaal of wasbaar incontinentiemateriaal,
zolang de geleverde zorg maar voldoet aan de normen en richtlijnen.

In de informatieverplichtingen die zorgverzekeraars aan hun verzekerden hebben is
opgenomen dat verzekerden goed geïnformeerd moeten worden over wat wel en niet in
de zorgpolis zit. Dat betekent dat in de polis goed vindbaar moet zijn welk type incontinentiemateriaal
vergoed wordt. Bovendien is Zorgverzekeraars Nederland namens alle zorgverzekeraars
ondertekenaar van de Green Deal Duurzame Zorg. Daarin hebben zorgaanbieders, verzekeraars,
banken en de rijksoverheid (o.a. het Ministerie van VWS en IenW) afgesproken zich
in te spannen om te zorg te verduurzamen. Duurzaamheid van zorg is in toenemende mate
een aandachtspunt voor zorgverzekeraars, zoals ook blijkt uit het Inkoopkader langdurige
zorg 2021–2023, waarin duurzaamheid een van de 4 kernelementen is bij de zorginkoop
door zorgkantoren.

Vraag 12

Hoe is het beleid rondom wegwerpluiers en -incontinentiematerialen volgens u te verenigen
met de doelstellingen van de circulaire economie (50% minder grondstoffen in 2030
en een volledig circulaire economie in 2050)?

Antwoord 12

Het beleid rondom wegwerpluiers en incontinentiemateriaal maakt onderdeel uit van
het uitvoeringsprogramma VANG – Huishoudelijk Afval 2021–2025. Door in te zetten op
meerdere R-strategieën draagt dit bij aan de doelstellingen van de circulaire economie.

Vraag 13

Wat is uw reactie op het feit dat er in Nederland slechts één luierrecyclinginstallatie
staat en dat recent onderzoek concludeert dat een combinatie van factoren ertoe leidt
dat geen grootschalige recycling van luiers en incontinentiemateriaal plaatsvindt?

Antwoord 13

Nederland is een van de weinige Europese landen waar daadwerkelijk luiers worden gerecycled.
De recyclingcapaciteit van luier- en incontinentiemateriaal in Nederland is 15 Kton.
RVO Nederland heeft onlangs in opdracht van het Ministerie van EZK subsidies verstrekt
voor twee extra luierrecyclinginstallaties in Nederland. Hierdoor wordt de beoogde
recyclingcapaciteit in Nederland 66 Kton. In het rapport «Knelpunten en oplossingen voor het sluiten van de keten voor luiers en incontinentiemateriaal» wordt geconstateerd dat door een combinatie van factoren er tot nu toe nog geen
grootschalige recycling van luier- en incontinentiemateriaal plaatsvindt. Er is niet
één doorslaggevende reden waardoor de recyclingcapaciteit achterblijft op de verwachtingen.
Dit maakt dat er meerdere opties mogelijk zijn om hier een impuls aan te geven. Momenteel
bezie ik welke instrumenten ingezet kunnen worden om de luierketen meer sluitend te
krijgen.

Vraag 14

Bent u het ermee eens dat, om de doelstellingen van de circulaire economie te halen,
niet enkel moet worden ingezet op de recycling van wegwerpluiers en -incontinentiematerialen,
maar dat juist hergebruik en wasbare alternatieven de norm moeten worden? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 14

Een productketen kan circulair gemaakt worden door in te zetten op meerdere R-strategieën.
In het beleid wordt ingezet op zowel het stimuleren van het gebruik van wasbare luiers
als op de recycling van luier- en incontinentiemateriaal.

Vraag 15

Gaat u wasbare luiers en incontinentiematerialen opnemen in de uitvoeringsagenda van
de circulaire economie? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 15

In het uitvoeringsprogramma VANG – Huishoudelijk Afval 2021–2025 dat ik uw Kamer op
10 maart jl. heb toegezonden (Kamerstuk 32 852, nr. 184), zijn diverse maatregelen op dit punt opgenomen. Het programma maakt onderdeel uit
van de uitvoeringsagenda voor circulaire economie.

Vraag 16

Wat wordt er tot nu toe gedaan vanuit de landelijke overheid om het gebruik van wasbare
luiers en incontinentiematerialen te stimuleren ten opzichte van de wegwerpvariant?
Is dit volgens u succesvol? Zo ja, waar blijkt dat uit?

Antwoord 16

RVO Nederland heeft in opdracht van mijn ministerie meerdere subsidies verstrekt aan
bedrijven die circulaire ketenprojecten uitvoeren op het gebied van wasbare luiers
en incontinentiematerialen. Daarnaast is informatiemateriaal ter beschikking gesteld aan professionals in de kinderzorg over het gebruik
van wasbare luiers. Dit informatiemateriaal is bij gemeenten onder de aandacht gebracht.
Verder geeft Milieu Centraal voorlichting over het gebruik van wasbare luiers.2 In bijeenkomsten met gemeenten wordt gewezen op de mogelijkheden op het gebied van
wasbare luiers en incontinentiemateriaal om daarmee afval te voorkomen. Ook is Rijkswaterstaat
samen met een aantal gemeenten bezig om een pilot op te zetten voor het gebruik van
wasbare luiers in kinderdagverblijven. Het is nog te vroeg om over al deze acties
een conclusie te trekken.

In het kader van Green Deal Duurzame Zorg werkt de zorg aan het verduurzamen van de
zorgverlening vanuit de ambitie het circulair werken te bevorderen. Het Ministerie
van VWS faciliteert de zorgsector hierbij. Op dit moment werkt Kennisinstelling Vilans
in opdracht van VWS aan een e-handboek om het gebruik van slim incontinentiemateriaal
in de langdurige zorg te bevorderen. Slim incontinentiemateriaal is een verzamelterm
voor incontinentiemateriaal waarbij medewerkers op afstand kunnen zien in hoeverre
het materiaal verzadigd is en dus vervangen moet worden. Het doel is minder onnodige
verschoningen en daarmee een hogere kwaliteit van leven van cliënten, tijdsbesparing,
minder belasting van medewerkers, lagere zorgkosten en minder afval van incontinentiemateriaal.
De Minister van VWS stuurde uw Kamer hierover op 12 juli jl. een brief (Kamerstuk
27 529, nr. 266).

Vraag 17

Klopt het dat het rijksprogramma «Uit de Luiers» gericht is op het sluiten van de
luierketen? Bent u het ermee eens dat dit weinig succesvol is in het voorkomen van
luierafval? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe bent u van plan dit te verbeteren?

Antwoord 17

Het project «Uit de luiers» is erop gericht om te komen tot een fysiek en financieel
gesloten circulaire keten van preventie, productie, gebruik en recycling. Hiervoor
wordt samenwerking gezocht met partners uit de hele luierketen. Het project heeft
ertoe geleidt dat de recycling van luiers en incontinentiemateriaal in Nederland is
opgestart en nu aan het groeien is. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het voorkomen
van luierafval en de stimulering van het gebruik van wasbare luiers. In het uitvoeringsprogramma
VANG – Huishoudelijk Afval 2021–2025 is aangegeven welke stappen de komende jaren
worden ondernomen.

Vraag 18

Klopt het dat de informatievoorziening rondom wasbare luiers vanuit het rijksprogramma
is uitbesteed aan Milieu Centraal, maar dat dit hiervoor geen budget beschikbaar heeft?
Zo nee, hoe zit dit dan? Zo ja, waarom is dat zo?

Antwoord 18

Het klopt dat de voorlichting rond wasbare luiers is uitbesteed aan Milieu Centraal.
Op de website van Milieu Centraal is alle informatie te vinden over het gebruik van
wasbare luiers, met handige tips. Meer informatievoorziening via Milieu Centraal is
op dit moment niet nodig. Daarnaast wordt ook informatie gedeeld over wasbare luiers
op de website van het programma VANG – Huishoudelijk Afval: vang-hha.nl.

Vraag 19

Welke andere mogelijkheden ziet u om het gebruik van wasbare luiers en incontinentiematerialen
te stimuleren, bijvoorbeeld via overheidscampagnes?

Antwoord 19

Zie antwoord op vraag 16.

Vraag 20

Bent u bereid een landelijke stimuleringsregeling voor wasbare luiers te onderzoeken
en te ontwikkelen, zoals bijvoorbeeld in België al gebeurt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 20

Er bestaat een stimuleringsregeling voor circulaire ketenprojecten waarmee onderwerpen
zoals een wasbare luier onderzocht en ontwikkeld kunnen worden. De regeling wordt
in opdracht van mijn ministerie uitgevoerd door RVO Nederland. In 2021 is 4,5 miljoen
euro subsidie verleend aan 255 MKB-bedrijven die in ketens circulair samenwerken en
CO2 besparen. Voor 2022 is opnieuw een bedrag van 6 miljoen euro beschikbaar voor nieuwe
circulaire ketenprojecten. Het gaat hierbij om zogenoemde «moonshot» projecten. Het
Versnellingshuis Nederland Circulair brengt dit actief onder de aandacht van ondernemers.
Bij het antwoord op vraag 16 is aangegeven dat RVO Nederland al meerdere subsidies
op dit vlak heeft verleend.

Vraag 21

Bent u bereid een belastingverlaging op wasbare luiers en incontinentiematerialen
te onderzoeken, zoals in Ierland en Engeland al het geval is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 21

Het Verenigd Koninkrijk is geen onderdeel meer van de EU. In Ierland vallen zowel
wegwerpluiers als wasbare luiers onder het btw nultarief, dus niet alleen wasbare
luiers. Incontinentiemateriaal voor volwassenen is in Ierland onder het algemene btw-tarief
gebracht.

Incontinentiemateriaal valt in Nederland onder het verlaagde btw-tarief van 9%. Bij
incontinentie die niet het gevolg is van ziekte (zoals in het algemeen het geval is
bij baby’s en kleine kinderen) vindt het verlaagde btw-tarief geen toepassing.

Bij incontinentiemateriaal wordt geen onderscheid gemaakt naar wasbare en niet-wasbare
producten. Binnenkort vindt er vanuit het Ministerie van Financiën een evaluatie rond
het verlaagde btw-tarief plaats. Gezien voorgaande ziet het kabinet geen aanleiding
om separaat onderzoek te doen naar een belastingverlaging op wasbare luiers of incontinentiemateriaal.
Dit antwoord is afgestemd met mijn collega van Financiën, voor verdere btw-gerelateerde
vragen is de Vaste commissie voor Financiën het geëigende gremium.

Vraag 22

Bent u bereid om ervoor te zorgen dat het schildpadlogo «dit product bevat plastic»
ook wordt vermeld op wegwerpluiers en -incontinentiematerialen, zoals ook bij wegwerpmaandverband
en wegwerp vochtige doekjes verplicht is? Zo nee, waarom niet? Kunt u dan uitleggen
wat het verschil is tussen wegwerpmaandverband en wegwerpluiers en -incontinentiematerialen
als het gaat om het al dan niet toepassen van dit logo, aangezien de gebruikte grondstoffen
in deze producten grotendeels gelijk zijn?

Antwoord 22

Het schildpadlogo dient op bepaalde producten te worden aangebracht. De basis hiervoor
is de Europese richtlijn voor Single use plastics. De Europese richtlijn is via het
Besluit kunststof producten voor eenmalig gebruik in Nederlandse wetgeving geïmplementeerd.
Verbreding van toepassing van het schildpadlogo is alleen mogelijk indien de EU regelgeving
wordt aangepast. Het is dus niet mogelijk als land eigenstandig te beslissen het logo
ook op andere producten te zetten. De basis voor de Europese richtlijn was een onderzoek
dat vaststelde welke 10 producten het vaakst op EU stranden worden gevonden. Bij deze
10 producten zaten tampons en maandverband. Luiers en incontinentiemateriaal zaten
niet bij de 10 meest gevonden kunststof producten op Europese stranden. Ik ben bereid
om bij een herziening van de Europese richtlijn te pleiten voor een logo op wegwerpluiers- en incontinentiemateriaal waar plastic in zit.

Vraag 23

Klopt het dat kinderdagverblijven, gastouders en peuterspeelzalen wasbare luiers van
klanten kunnen weigeren? Zo ja, is dit volgens u wenselijk? Zo nee, wat kunt u doen
tegen organisaties die wasbare luiers weigeren?

Antwoord 23

Kinderdagverblijven, gastouders en peuterspeelzalen stellen hun eigen voorwaarden
voor acceptatie van kinderen. Het staat deze organisaties vrij wasbare luiers al dan
niet te accepteren. Er is dan ook geen rol voor de overheid in de acceptatievoorwaarden
tussen kinderopvangbedrijven en ouders.

Vraag 24

Klopt het dat het in België verboden is voor kinderdagverblijven om wasbare luiers
van klanten te weigeren? Zo ja, bent u bereid uit te zoeken hoe België dit heeft gedaan,
opdat we dit in Nederland ook kunnen invoeren?

Antwoord 24

Nee. Bij navraag bij de Vlaamse overheid blijkt er geen verbod te zijn voor kinderdagverblijven
om wasbare luiers van klanten te weigeren.

Vraag 25

Bevatten in Nederland wegwerpluiers ook gifitge stoffen, zoals uit Frans onderzoek3 is gebleken? Zo ja, bent u van mening dat ouders hierover voldoende geïnformeerd
zijn?

Antwoord 25

Het Europese Chemicals Agency (ECHA) heeft in 2021 geconcludeerd dat er onvoldoende
wetenschappelijk bewijs is dat er in wegwerpluiers chemicaliën zitten in concentraties
die een risico zouden kunnen vormen. Deze Europese evaluatie was een vervolg op het
Franse onderzoek. Het ECHA ziet daarom geen aanleiding om regelgeving voor stoffen
in wegwerpluiers aan te passen. Via de website waarzitwatin.nl kunnen consumenten
zien welke stoffen in welk product zijn verwerkt. Luiers zijn ook als productgroep
op deze website meegenomen.

Vraag 26

Bent u het ermee eens dat de vermelding dat bepaalde luiers composteerbaar zouden
zijn, misleidend is voor de consument, aangezien in de wel/niet lijst van de NVRD
(organisatie voor schone en afvalvrije gemeenten), de Vereniging Nederlandse Gemeenten
en afvalverwerkers vermeld wordt dat het ontdoen van luiers via het gft-afval in geen
geval toegestaan is? Zo ja, bent u bereid de producenten daarop aan te spreken en
hen te verbieden deze aanduidingen (in tekst of logo) te gebruiken?

Antwoord 26

Als onderdeel van het landelijk afvalbeheerplan is onder sectorplan 6 «Gescheiden
ingezameld/afgegeven groente-, fruit- en tuinafval van huishoudens» een lijst opgenomen
welke items wel of niet bij het gft-afval mogen. Op de wel/niet lijst voor gft-afval
staan luiers duidelijk aan de niet-kant. Luiers in gft-afval zijn niet wenselijk en
bedreigen de kwaliteit van gft-compost. Er is geen wettelijke verplichting om een
bepaald afvalinstructie-logo te voeren, maar ik ben bereid producenten erop aan te
spreken als zij afvalinstructies op luiers zetten waarop ten onrechte staat dat die
bij het gft-afval zouden horen.