Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Sjoerdsma, Agnes Mulder, Ellemeet, Van der Graaf, Piri, Jasper van Dijk, Dassen, Kuzu en Teunissen over het bericht 'Polish coalition dynamics complicate rule-of-law talks, says EU’s justice chief'

Antwoord van Minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister-President
(ontvangen 16 februari 2022).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Polish coalition dynamics complicate rule-of-law talks,
says EU’s justice chief?»1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat het rechtsstaatmechanisme hoogstwaarschijnlijk niet ingezet gaat worden
voorafgaand aan de Hongaarse parlementsverkiezingen op 3 april 2022?

Antwoord 2

De MFK-rechtsstaatverordening is van toepassing sinds 1 januari 2021. Tijdens de Europese
Raad van 10-11 december 2020 heeft de Commissie verklaard te zullen wachten met het
voorstellen van maatregelen uit hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening totdat de
Commissie richtsnoeren heeft vastgesteld, en totdat het EU Hof van Justitie over de
geldigheid van de MFK-rechtsstaatverordening uitspraak heeft gedaan. Op 16 februari
2022 wees het EU Hof van Justitie zijn arrest en werden de bezwaren van Polen en Hongarije
tegen de MFK-rechtsstaatverordening verworpen. Over dit arrest ontvangt uw Kamer een
toelichtende brief met kabinetsappreciatie. De Commissie heeft verklaard de uitspraak
van het EU Hof van Justitie in de richtsnoeren mee te zullen nemen.

De Commissie is haar onderzoekende werk evenwel gestart per 1 januari 2021. De Commissie
heeft verzekerd dat alle geconstateerde schendingen van de beginselen van de rechtsstaat
zullen worden betrokken bij de eventuele maatregelen die de Commissie, na vaststelling
van de richtsnoeren en de uitspraak van het EU Hof van Justitie, zal voorstellen uit
hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening. De Commissie heeft verzekerd dat geen enkele
schending van de beginselen van de rechtsstaat door de Commissie terzijde zal worden
geschoven. Ook stuurde de Commissie op 18 november 2021 informatieverzoeken aan Polen
en Hongarije op grond van artikel 6(4) van de MFK-rechtsstaatverordening.

Na de vaststelling van de richtsnoeren, staat de Commissie niets in de weg om de procedure
beschreven in artikel 6 van de MFK-rechtsstaatverordening te starten. Hiervoor moet
de Commissie wel vaststellen gegronde redenen te hebben om te oordelen dat aan de
voorwaarden van artikel 4 van de MFK-rechtsstaatverordening is voldaan, dat wil zeggen
dat sprake moet zijn van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat die voldoende
rechtstreekse gevolgen (dreigen te) hebben voor de bescherming van de financiële belangen
van de Unie. Er is geen indicatie dat de Commissie hiermee zal wachten tot na de Hongaarse
parlementsverkiezingen op 3 april 2022.

De procedure om tot maatregelen te komen is, zoals Eurocommissaris Reynders in zijn
interview in Politico aangeeft, met diverse waarborgen omkleed. De procedure zal naar
verwachting in het meest gunstige geval minimaal drie maanden duren, en in uitzonderlijke
situaties meer dan negen maanden in beslag kunnen nemen. Ook wanneer de Commissie
daags na de uitspraak van het EU Hof van Justitie de eerste stap in deze procedure
zet, en de betrokken lidstaat op grond van artikel 6(1) van de MFK-rechtsstaatverordening
een schriftelijke kennisgeving toestuurt met de redenen waarop zij haar vaststelling
baseert, is het daarom niet mogelijk om de procedure af te ronden en eventuele maatregelen
vast te stellen voorafgaand aan de Hongaarse parlementsverkiezingen van 3 april 2022.

Vraag 3

Deelt u de zorg dat dit betekent dat de Hongaarse premier Viktor Orban met Europees
cohesiegeld allerlei verkiezingsbeloftes kan gaan doen?

Antwoord 3

De projecten die in Hongarije met EU-cohesiemiddelen worden gefinancierd, worden geselecteerd
aan de hand van vooraf vastgestelde programma’s met investeringsprioriteiten. Deze
programma’s worden goed- of afgekeurd door de Commissie en dienen te voldoen aan de
vereisten uit de fondsspecifieke verordeningen en aan de vereisten uit de «Algemene
Bepalingen Verordening» (Common Provision Regulation (CPR)). Het is daarnaast aan de Commissie om de implementatie van het Cohesiebeleid
te monitoren en controleren op rechtmatige en doelmatige besteding, in samenwerking
met de Europese Rekenkamer en, in het geval van fraude, het Europees bureau voor fraudebestrijding
OLAF.

Vraag 4

Deelt u de mening dat de Europese Raad deze onwenselijke vertraging had kunnen voorkomen,
door het rechtsstaatmechanisme niet voor het in gebruik te nemen door het Europese
Hof te laten toetsen?

Antwoord 4

Polen en Hongarije hebben op grond van artikel 263 VWEU bij het EU Hof van Justitie
een beroep tot nietigverklaring ingediend tegen de MFK-rechtsstaatverordening.

Tijdens de Europese Raad d.d. 10-11 december 2020 nam de Europese Raad onder meer
conclusies aan over het Meerjarig Financieel Kader 2021–2027 en het Herstelinstrument
(Next Generation EU). De Commissie heeft tijdens deze Europese Raad aangegeven te zullen wachten met
het voorstellen van maatregelen uit hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening totdat
de Commissie richtsnoeren heeft vastgesteld, en totdat het EU Hof van Justitie over
de geldigheid van de MFK-rechtsstaatverordening uitspraak heeft gedaan. Op 16 februari
2022 wees het EU Hof van Justitie zijn arrest en werden de bezwaren van Polen en Hongarije
tegen de MFK-rechtsstaatverordening verworpen. De Commissie heeft verklaard de uitspraak
van het EU Hof van Justitie in de richtsnoeren mee te zullen nemen.

Deze ER-conclusies waren nodig voor Hongarije en Polen om te kunnen instemmen met
het Meerjarig Financieel Kader (MFK) en het Eigenmiddelenbesluit (EMB). Zie hiervoor
ook de toelichtende brief over deze ER-conclusies.2

Vraag 5

Wat betekent dit voor de Poolse verkiezingen die in 2023 op de planning staan? Gaat
de Europese Commissie ook wachten tot die geweest zijn voor ze dit mechanisme gaan
activeren?

Antwoord 5

Zoals ook aangegeven in het antwoord op vraag 2, is Commissie is haar onderzoekende
werk gestart per 1 januari 2021.

Na de vaststelling van richtsnoeren, staat de Commissie niets in de weg om de procedure
beschreven in artikel 6 van de MFK-rechtsstaatverordening te starten. Hiervoor moet
de Commissie vaststellen gegronde redenen te hebben om te oordelen dat aan de voorwaarden
van artikel 4 van de MFK-rechtsstaatverordening is voldaan, dat wil zeggen dat sprake
moet zijn van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat die voldoende rechtstreekse
gevolgen (dreigen te) hebben voor de bescherming van de financiële belangen van de
Unie.

Het kabinet deelt het gevoel van urgentie. Dit laat onverlet dat de Europese Raad
in december 2020 conclusies heeft vastgesteld, die mede door Nederland zijn onderschreven.
Het kabinet blijft er bij de Commissie op aandringen om de MFK-rechtsstaatverordening
volledig te benutten, door nu zo snel mogelijk richtsnoeren vast te stellen, en de
procedure om tot de opschorting of stopzetting van uitkering van EU-middelen te komen,
te starten. Tijdens de recente gesprekken tussen de Minister-President en Commissievoorzitter
Von der Leyen en tussen de Minister-President en Eurocommissaris Reynders heeft de
Minister-President deze boodschap van urgentie opnieuw overgebracht.

Vraag 6

Deelt u de mening dat het rechtstaatmechanisme moet worden ingezet ongeacht of het
een verkiezingsjaar is in een desbetreffende lidstaat waar de rechtsstaat wordt aangetast?

Antwoord 6

Ja.

Vraag 7

Kunt u reflecteren op waarom het rechtsstaatmechanisme nog niet is ingezet? Kunt u
daarbij specifiek reflecteren op de houding van de Europese Raad ten opzichte van
dit mechanisme en de eigen rol daarin?

Antwoord 7

Tijdens de Europese Raad van 10-11 december 2020 heeft de Commissie aangegeven te
zullen wachten met het voorstellen van maatregelen uit hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening
totdat de Commissie richtsnoeren heeft vastgesteld, en totdat het EU Hof van Justitie
over de geldigheid van de MFK-rechtsstaatverordening uitspraak heeft gedaan. Op 16 februari
2022 wees het EU Hof van Justitie zijn arrest en werden de bezwaren van Polen en Hongarije
tegen de MFK-rechtsstaatverordening verworpen. Over dit arrest ontvangt uw Kamer een
toelichtende brief met kabinetsappreciatie. De Commissie heeft verklaard de uitspraak
van het EU Hof van Justitie in de richtsnoeren mee te zullen nemen.

Deze ER-conclusies waren voldoende voor Hongarije en Polen om te kunnen instemmen
met het MFK en het EMB. Zie hiervoor ook de toelichtende brieven over deze ER-conclusies.

Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 2, is de Commissie haar onderzoekende werk
gestart per 1 januari 2021. De Commissie heeft verzekerd dat alle geconstateerde schendingen
van de beginselen van de rechtsstaat zullen worden betrokken bij de eventuele maatregelen
die de Commissie, na vaststelling van de richtsnoeren en de uitspraak van het EU Hof
van Justitie, zal voorstellen uit hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening.

Het kabinet deelt het gevoel van urgentie. Dit laat onverlet dat de Europese Raad
op 11 december 2020 conclusies heeft vastgesteld, die mede door Nederland zijn onderschreven.
Het kabinet blijft er bij de Commissie op aandringen om de MFK-rechtsstaatverordening
volledig te benutten, door nu zo snel mogelijk richtsnoeren vast te stellen, en de
procedure om tot de opschorting of stopzetting van uitkering van EU-middelen te komen,
te starten.

Vraag 8

Kunt u ook aangeven hoe het staat met de uitvoering van motie Sjoerdsma c.s.3 over het activeren van het rechtsstaatmechanisme en het stopzetten van Europees geld
richting Polen? Heeft Nederland de Europese Commissie verzocht mogelijkheden te onderzoeken
hoe fondsen in afwachting van de uitspraak van het Hof aangehouden kunnen worden?
Zo ja, wat is daar de voortgang van? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

In lijn met de motie-Sjoerdsma4 benoemde Nederland tijdens de Europese Raad van 21-22 oktober 2021 de maatregelen
die gepast zouden zijn, zoals het starten van een inbreukprocedure tegen Polen. Ook
benoemde Nederland dat voorbereidingen voor het opleggen van maatregelen onder de
MFK-rechtsstaatverordening zo snel mogelijk getroffen moeten worden, zodat zodra het
Europese Hof van Justitie uitspraak heeft gedaan over de rechtmatigheid van deze verordening
deze geactiveerd kan worden. Daarnaast riep Nederland de Commissie op om de publicatie
van het concept-uitvoeringsbesluit (Council Implementing Decision(CID)) over het Poolse herstelplan onder de huidige omstandigheden nog niet voor te
leggen aan de Raad, en te onderzoeken of de andere financiële instrumenten die de
Europese Commissie reeds tot haar beschikking heeft, kunnen worden ingezet. Ook noemde
Nederland het belangrijk dat de lidstaten zelf eveneens handelen, waarbij verwezen
werd naar het voortzetten van de artikel-7 VEU procedure. Ten slotte benadrukte Nederland
het belang van het blijven voeren van de dialoog met Polen.5

Zoals ook aangegeven in het antwoord op vraag 5, heeft de Minister-President tijdens
de recente gesprekken met Commissievoorzitter Von der Leyen en met Eurocommissaris
Reynders deze boodschappen opnieuw overgebracht.

De concept-uitvoeringsbesluiten met de beoordeling van de Poolse en Hongaarse herstelplannen
zijn nog altijd niet aan de Raad voorgelegd. Aangezien de Commissie alleen maximaal
13% voorfinanciering financiert bij herstelplannen die uiterlijk op 31 december 2021
zijn goedgekeurd door de Raad, is deze inmiddels komen te vervallen, en worden EU-middelen
uit het Herstelfonds (Recovery and Resilience Facility (RRF)) pas verstrekt aan Polen en Hongarije bij «bevredigende verwezenlijking» van
de noodzakelijke hervormingen en investeringen zoals geformuleerd in de doelen en
mijlpalen. Het is op dit moment onduidelijk wanneer de Commissie de concept-uitvoeringsbesluiten
met de beoordeling van deze herstelplannen zal publiceren. Op dit moment is Commissie
in onderhandeling met Polen en Hongarije om tot wijzigingen van de herstelplannen
te komen.

Verder is de Commissie op 22 december 2021 een inbreukprocedure gestart tegen Polen
wegens ernstige zorgen met betrekking tot het Poolse Grondwettelijk Tribunaal (PCT).
Ook is de Commissie gestart met het verrekenen van dwangsommen opgelegd aan Polen.

De Commissie wacht met het voorstellen van maatregelen uit hoofde van de MFK-rechtsstaatverordening
totdat de Commissie richtsnoeren heeft vastgesteld, en totdat het EU Hof van Justitie
over de geldigheid van de MFK-rechtsstaatverordening uitspraak heeft gedaan. Op 16 februari
2022 wees het EU Hof van Justitie zijn arrest en werden de bezwaren van Polen en Hongarije
tegen de MFK-rechtsstaatverordening verworpen. De Commissie heeft verklaard de uitspraak
van het EU Hof van Justitie in de richtsnoeren mee te zullen nemen. De Commissie heeft
verklaard die uitspraak in de richtsnoeren mee te zullen nemen.

Vraag 9

Welke stappen gaat u zetten om zo snel mogelijk het rechtsstaatmechanisme alsnog te
activeren? Het liefst voor de verkiezingen in Hongarije op 3 april? Bent u bereid
om nogmaals in de Europese Raad te pleiten voor het activeren van het rechtsstaatmechanisme?
Gaat Nederland zo snel mogelijk contact opnemen met de Europese Commissie om te laten
weten dat dit wat Nederland betreft onacceptabel is?

Antwoord 9

Na de vaststelling van de richtsnoeren, staat de Commissie niets in de weg om de procedure
beschreven in artikel 6 van de MFK-rechtsstaatverordening te starten. Hiervoor moet
de Commissie wel vaststellen gegronde redenen te hebben om te oordelen dat aan de
voorwaarden van artikel 4 van de MFK-rechtsstaatverordening is voldaan, dat wil zeggen
dat sprake moet zijn van schendingen van de beginselen van de rechtsstaat die voldoende
rechtstreekse gevolgen (dreigen te) hebben voor de bescherming van de financiële belangen
van de Unie.

De procedure om tot maatregelen te komen is met diverse waarborgen omkleed. De procedure
zal naar verwachting in het meest gunstige geval minimaal drie maanden duren, en in
uitzonderlijke situaties meer dan negen maanden in beslag kunnen nemen. Ook wanneer
de Commissie daags na de uitspraak van het EU Hof van Justitie de eerste stap in deze
procedure zet, en de betrokken lidstaat op grond van artikel 6(1) een schriftelijke
kennisgeving toestuurt met de redenen waarop zij haar vaststelling baseert, is het
daarom niet mogelijk om de procedure af te ronden en eventuele maatregelen vast te
stellen voorafgaand aan de Hongaarse parlementsverkiezingen van 3 april 2022.

Het kabinet blijft er bij de Commissie op aandringen om de MFK-rechtsstaatverordening
volledig te benutten, door nu zo snel mogelijk richtsnoeren vast te stellen, en de
procedure om tot de opschorting of stopzetting van uitkering van EU-middelen te komen,
te starten. Tijdens de recente gesprekken tussen de Minister-President en Commissievoorzitter
Von der Leyen en tussen de Minister-President en Eurocommissaris Reynders heeft de
Minister-President deze boodschap van urgentie opnieuw overgebracht.

Vraag 10

Kunt u deze vragen zo snel mogelijk beantwoorden?

Antwoord 10

Deze vragen zijn zo spoedig mogelijk beantwoord.