Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Leijten en Van Kent over een gemeente die gesprekken over uitkeringen filmt

Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), mede
namens de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ontvangen 14 december
2021).

Vraag 1

Bent u het ermee eens dat het per definitie filmen van gesprekken tussen ambtenaren
en inwoners over de vaststelling van de hoogte van een uitkering volstrekt onacceptabel
is? Zo nee, waarom niet?1

Antwoord 1

Ik ben van mening dat gesprekken tussen de overheid en haar burgers over privacygevoelige
onderwerpen in beginsel in beslotenheid moeten plaatsvinden. Het filmen en opnemen
van zulke gesprekken vormt een inbreuk op de privacy van de betrokken personen en
er kan dus niet lichtzinnig toe worden besloten. Toch zijn er bijzondere omstandigheden
denkbaar die het filmen en opnemen van zulke gesprekken kunnen rechtvaardigen. Daar
moet natuurlijk terughoudend mee worden omgegaan. De Algemene verordening gegevensbescherming
(AVG) biedt daarvoor het toetsingskader. Zo moet er een grondslag zijn en moet het
filmen voldoen aan de eisen van noodzakelijkheid, proportionaliteit en subsidiariteit.
Binnen dit kader zal het per definitie filmen van zulke privacygevoelige gesprekken
niet snel acceptabel zijn.

Vraag 2

Bent u het ermee eens dat de overheid zo mensen die een uitkering aanvragen bij voorbaat
tot verdachte maakt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Ik hecht eraan dat de mensen die een publieke taak vervullen dit veilig kunnen doen.
Fysiek en verbaal geweld tegen deze mensen is onacceptabel. Werkgevers, zoals de gemeente
Dronten, zijn zelf verantwoordelijk voor de veiligheid van hun werknemers. Door het
treffen van maatregelen kunnen zij hun werknemers beschermen. Het is natuurlijk van
belang dat zij daarbij binnen de kaders van de wet blijven. Naar wij begrijpen is
de insteek van de gemeente Dronten nooit geweest om specifiek uitkeringsgerechtigden
te filmen. Wegens geweldsincidenten heeft de gemeente Dronten besloten om, ter bescherming
van de werknemers, in gespreksruimten filmopnames te maken. Hierbij werd geen onderscheid
gemaakt naar de aard van het gesprek of de doelgroep. Er was daarom volgens de gemeente
ook geen sprake van een «verdachte», maar van een middel om voor een veilige werkomgeving
te zorgen.

Vraag 3

Begrijpt u dat dit in het licht van het harde fraudebeleid van de overheid voor mensen
die een uitkering of toeslagen ontvangen bijdraagt aan de afbreuk van vertrouwen van
mensen in de overheid? Zo nee, waarom niet?2

Antwoord 3

In algemene zin zijn wij het ermee eens dat onevenwichtige handhaving leidt tot een
afbreuk van vertrouwen van mensen in de overheid. Het gaat dan zowel om te harde als
te zachte handhaving. Hier werkt het kabinet aan, zoals ook blijkt uit de brief van
23 november 2021.3

Dat gezegd hebbende, in het onderhavige geval is dit middel niet specifiek van toepassing
op de uitkeringsgerechtigden. Het gaat niet om een handhavingsmiddel dat wordt ingezet,
maar om een middel om de veiligheid in de publieke ruimte en van de werknemers te
waarborgen.

Vraag 4

Hoeveel gesprekken heeft de gemeente Dronten gevoerd met mensen over de hoogte van
hun uitkering en in hoeveel van deze gevallen is er een geweldsincident gerapporteerd?

Antwoord 4

De gemeente Dronten heeft ons laten weten dat zij in de afgelopen zeven jaar vijf
keer aangifte heeft gedaan naar aanleiding van incidenten die te maken hadden met
de Participatiewet. Het totaal aantal gesprekken dat in deze periode is gevoerd, kan
de gemeente Dronten niet achterhalen.

Vraag 5

Hoe staat de gemeente ambtenaren bij die slachtoffer worden van geweld of geweldsdreiging?

Antwoord 5

De gemeente Dronten heeft een intern protocol waarin handelingswijzen worden beschreven
voor managers al naar gelang de ernst van het incident. De manager vangt de medewerker
zo spoedig mogelijk op na het incident en voert opvanggesprekken met de medewerker.
Dit geldt ook voor medewerkers die getuige zijn geweest van het incident. De manager
beslist of professionele hulp moet worden ingeschakeld (bijvoorbeeld slachtofferhulp
en bedrijfsmaatschappelijk werk).

Vraag 6

In hoeverre houdt deze gemeente zich volgens u aan geldende wet- en regelgeving, zoals
privacywetgeving?

Antwoord 6

De gemeente Dronten is zelf verantwoordelijk voor de naleving van privacywetgeving.
De gemeentelijke functionaris gegevensbescherming houdt hier toezicht op en deelt
jaarlijks diens bevindingen met de gemeenteraad. Op dit moment is het filmen geheel
stil gelegd en voert de gemeente een onderzoek uit waarin gekeken wordt welke middelen
kunnen worden ingezet en wat per middel de voor- en nadelen zijn. Daarbij moet worden
getoetst of het filmen in overeenstemming is met de thans geldende privacywetgeving,
waaronder de AVG. Bij deze toets is van belang dat er een grondslag is en moet het
filmen noodzakelijk en proportioneel zijn. Verder moet worden gekeken of er geen minder
ingrijpende maatregelen kunnen worden toegepast. Indien uit het onderzoek blijkt dat
het filmen zoals door de gemeente Dronten uitgevoerd niet mogelijk is onder de geldende
wetgeving, zal de gemeente dit niet kunnen hervatten.

Naast het eigen onderzoek van de gemeente is er ook een klacht ingediend door de FNV
Uitkeringsgerechtigden bij de Autoriteit Persoonsgegevens. De vragen van de Autoriteit
Persoonsgegevens zijn door de functionaris gegevensbescherming van de gemeente Dronten
beantwoord. Het is uiteindelijk aan de Autoriteit Persoonsgegevens en eventueel de
rechter om een oordeel te geven over de aanvaardbaarheid van het filmen onder de omstandigheden
zoals in de gemeente Dronten.

Vraag 7

Bent u het ermee eens dat het niet toegestaan kan worden dat mensen een uitkering
geweigerd wordt als ze bezwaar maken tegen de aanwezigheid van camera’s, zeker als
er geen sprake is van eerdere incidenten? Zo ja, bent u bereid dat onder de aandacht
van deze gemeente te brengen?

Antwoord 7

De gemeente Dronten heeft laten weten dat de uitkeringsgerechtigden altijd op de hoogte
werden gesteld van de aanwezigheid van een camera door dit in de uitnodigingsbrief
op te nemen. De camera had geen invloed op het gesprek of de strekking van het gesprek
en het al dan niet verstrekken van de uitkering.

Vraag 8

Zijn er meer gemeenten bij u bekend die gesprekken over uitkeringen of aanvragen van
voorzieningen filmen, zonder dat er eerder sprake is geweest van geweldsincidenten
of dreigingen daarvan? Zo ja, welke zijn dit? Zo nee, bent u bereid hier onderzoek
naar te doen?

Antwoord 8

Wij houden geen overzicht bij van gemeenten die mogelijk gesprekken over uitkeringen
of aanvragen van voorzieningen filmen. Wij zien thans geen aanleiding om hier onderzoek
naar te (laten) doen.