Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van lid Kathmann over mogelijke dataverzameling van Chinese drones

Antwoord van Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) en van Minister Visser
(Infrastructuur en Waterstaat), mede namens de Minister van Defensie (ontvangen 18 november
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 398.

Vraag 1

Bent u bekend met de artikelen «Chinese drones van Nederlandse politie en Rijkswaterstaat
mogelijk onveilig»1 en «Politie gebruikt Chinese drones die mogelijk onveilig zijn»2?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe reageert u op de stelling dat data van politiedrones en de drones van Rijkswaterstaat
kunnen wegvloeien naar Chinese servers?

Antwoord 2

In algemene zin kan worden gesteld dat een toenemende afhankelijkheid van buitenlandse
technologie een gegeven is, zoals ook gesteld in het Dreigingsbeeld statelijke actoren
(DBSA), aangezien geen land beschikt over alle kennis en productiemiddelen om technologisch
onafhankelijk te opereren. Wel bestaat het risico dat met technologische toeleveringen
de digitale spionage- en sabotagemogelijkheden toenemen. Bij elke casus moet daarom
worden bezien hoe eventuele risico’s voor de nationale veiligheid beheersbaar kunnen
worden gemaakt. Uitgangspunt is dat maatregelen die hiertoe genomen worden proportioneel
zijn. Dit vergt een gedetailleerde analyse van de te beschermen belangen, de dreiging
en de (huidige) weerbaarheid. Per casus kan deze analyse anders uitvallen. Ook bij
de inkoop van drones bij de politie en Rijkswaterstaat is deze afweging gemaakt en
zijn risico-mitigerende-maatregelen getroffen.

Rijkswaterstaat heeft in 2017 de drones aangeschaft voor een pilot. Conform de toenmalige
inkoopvoorwaarden van Rijkswaterstaat zijn – voorafgaand aan de aanschaf voor de pilot
– diverse maatregelen genomen om te voorkomen dat data mogelijk op Chinese servers
kunnen belanden. Zo maakt Rijkswaterstaat geen gebruik van de in het artikel genoemde
DJI-besturingsapp en worden de beelden op een externe geheugenkaart opgeslagen. De
informatie op deze geheugenkaarten wordt op de eigen servers en bij een Nederlandse
cloud-opslag bewaard en uitgelezen.

De politie heeft op grond van de berichten dat data kunnen weglekken naar Chinese
servers besloten de DJI-drones alleen in te zetten tijdens reguliere operaties. Dat
wil zeggen: wel voor forensische opsporing, verkeersongevallenanalyse en openbare
orde en veiligheid, maar niet voor operaties waarbij vertrouwelijke informatie wordt
verwerkt. Daarnaast heeft de politie eveneens beschermende maatregelen getroffen.
Zo wordt geen gebruik gemaakt van de DJI-besturingsapp.

Vraag 3

Om welke redenen maakt Defensie geen gebruik van deze drones?

Antwoord 3

Bij de aanschaf van een systeem beoordeelt Defensie de wijze waarop dit systeem zal
worden ingezet. Indien daar vertrouwelijke en/of gerubriceerde informatie bij wordt
vergaard geldt het Defensie Beveiligingsbeleid. Daarin is beschreven hoe deze informatie
dient te worden behandeld. Dat betekent dat er beveiligingsmaatregelen worden geïmplementeerd
om risico’s te mitigeren. De zwaarte van deze maatregelen is gekoppeld aan het niveau
van het te beschermen belang en de risico’s in en rondom het systeem. Dat kan betekenen
dat voor de behandeling van vertrouwelijke en/of gerubriceerde informatie bepaalde
systemen niet mogen worden ingezet als de risico’s te groot worden ingeschat.

In algemene zin kan worden gezegd dat Chinese dronefabrikanten een risico kunnen vormen
omdat hun data op servers in China kunnen staan waarvan de beveiliging lastig is vast
te stellen. De beheerders van die data kunnen bijvoorbeeld verplicht worden om data
te leveren aan de overheid. Daarom is gebruik van dergelijke drones voor Defensie
meestal niet mogelijk bij operationeel optreden. Dit sluit niet uit dat deze drones
wel gebruikt worden voor andere doeleinden binnen Defensie, bijvoorbeeld voor het
maken van luchtopnames van trainingen of evenementen. Voor operationele doeleinden
beschikt Defensie over militaire drones die voldoen aan de gestelde beveiligingseisen.

Vraag 4

Hoe is het mogelijk dat Defensie de drones onveilig vindt, maar dat tegelijkertijd
de politie en Rijkswaterstaat toch gebruik maken van deze drones?

Antwoord 4

Het hangt af van het inzetdoel of een bepaald type drone veilig (genoeg) is. Zoals
aangegeven bij het antwoord op vragen 2 en 3 is het uitgangspunt dat eventuele risico’s
per casus in kaart moeten worden gebracht. Defensie heeft besloten om geen gebruik
te maken van Chinese drones voor operationele taken. Defensie heeft daarin haar eigen
afweging gemaakt, zoals toegelicht in antwoord 3.

Rijkwaterstaat maakt met de drones beelden die geen vertrouwelijke informatie opleveren,
bijvoorbeeld voor incidentmanagement op het water. Als een schip olie heeft verloren
kan Rijkswaterstaat een drone inzetten om de olievlek te lokaliseren en de bestrijding
ervan doelgericht aan te kunnen pakken. Sinds kort worden bij wijze van proef ook
bij de inspectie van het areaal, bijvoorbeeld bruggen en viaducten, drones ingezet.
Op deze manier kan een inspectie een stuk veiliger en met minder hinder voor de (vaar)weggebruiker
worden uitgevoerd omdat er geen mensen en groot materieel aan te pas komen. Dit levert
ook geen vertrouwelijke informatie op.

Zoals gezegd in het antwoord op vraag 2 gebruikt de politie de drones alleen voor
het reguliere proces.

Vraag 5

Is er contact geweest tussen de politie, Rijkswaterstaat en Defensie over de aanschaf
van deze drones? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Voorafgaand aan het gebruik van drones bij Rijkswaterstaat is er contact geweest tussen
Rijkswaterstaat en Defensie om te kijken of de drones van Defensie bruikbaar waren
voor de taken van Rijkswaterstaat. Dit contact was gericht op kennisdeling en ging
niet specifiek over de aanschaf van de betreffende Chinese drones door Rijkswaterstaat.

Tussen politie en Defensie zijn er in ieder geval twee contactmomenten geweest waarbij
de politie inkooporganisatie met Defensie heeft overlegd over de aankoop van drones
en de overwegingen die Defensie hanteert bij de keuze voor drones.

Vraag 6

Welke eisen zijn er gesteld bij de aanbesteding van deze drones?

Antwoord 6

In 2017 is Rijkswaterstaat, middels een pilot, gestart met het gebruik van drones
voor incidentenafhandeling. Belangrijke eisen die door Rijkswaterstaat gesteld zijn
onder andere weerbestendigheid, compactheid en snelle inzetbaarheid. Ook is gekeken
naar dataveiligheid; eisen daarbij zijn o.a. dat de beelden niet op de server van
de fabrikant moeten worden opgeslagen en dat bij een crash de beelden niet door derden
kunnen worden uitgelezen. De DJI-drone was het enige type dat aan de eisen van Rijkswaterstaat
voldeed. Nu de meerwaarde in de pilotfase is aangetoond zal komend jaar een aanbesteding
worden gestart voor de aanschaf van drones. Bij de aanbesteding wordt rekening gehouden
met mogelijke risico’s.

In het programma van eisen, dat onderdeel is van de aanbestedingsstukken van de politie,
zijn eisen gesteld ten aanzien van onderhoud, training en dataveiligheid. Ten aanzien
van dataveiligheid zijn 6 eisen gesteld. Een voorbeeld daarvan is dat de gegevens
gedurende transport en opslag zijn beveiligd. De aanbestedingsstukken zijn destijds
gepubliceerd op TenderNed.

Vraag 7

Is dataveiligheid meegenomen als eis bij de aanbesteding van deze drones? Zo ja, waarom
is er dan toch gekozen voor deze drones? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Zoals gezegd in het antwoord op vraag 6 is bij de aanschaf van de drones in 2017 ook
gekeken naar dataveiligheid. In de berichtgeving in de media wordt daarnaast de DJI
besturings-app als risico genoemd. Deze app kwam ook bij de securitycheck als aandachtspunt
naar voren, Rijkswaterstaat maakt dan ook geen gebruik van deze app voor de besturing
van drones, maar zet hiervoor standalone controllers in.

De politie heeft de eisen ten aanzien van dataveiligheid opgenomen in de aanbestedingsdocumenten,
zie ook het antwoord op vraag 6. De politie heeft gekozen voor een Nederlandse leverancier
van de DJI-drones die kon voldoen aan de eisen zoals genoemd in de aanbestedingsdocumenten
en daarnaast de beste prijs-kwaliteitverhouding bood. Als gevolg van de uitkomsten
van de security-check maakt ook de politie geen gebruik van de DJI-besturingsapp.

Vraag 8

Waren er alternatieven die niet gemaakt zijn door Chinese bedrijven? Zo ja, welke?
Zo ja, waarom is er niet gekozen voor de aanschaf van deze drones?

Antwoord 8

De meeste dronefabrikanten komen uit China en de Verenigde Staten, een enkele uit
de EU. DJI is wereldmarktleider en kan tegen commercieel aantrekkelijke condities
drones leveren die aan de eisen van de politie voldoen. De Aanbestedingswet schrijft
voor dat als er meerdere partijen zijn die voldoen aan de gestelde eisen, er moet
worden gekozen voor de biedende partij met de beste prijs-kwaliteitverhouding.

Rijkswaterstaat en de politie besteden structureel aandacht aan de bescherming en
beveiliging van gegevens en veilige inkoop. De aanschaf van drones loopt via wettelijk
voorgeschreven inkoopprocedures op grond van de Aanbestedingswet 2012. In een aanbesteding
wordt getoetst of op een inschrijver de wettelijke uitsluitingsgronden van de Aanbestedingswet
van toepassing zijn. Er was destijds geen grond en geen reden om DJI-drones uit te
sluiten.

Vraag 9

Hoelang is het bij de politie bekend dat er mogelijk data van deze drones op Chinese
drones terecht kwam?

Antwoord 9

De politie was al voor de start van het aanbestedingstraject op de hoogte van de berichten
dat data van DJI-drones kunnen weglekken naar de Chinese overheid. De politie heeft
deze berichten niet kunnen verifiëren. Deze berichten vormden voor de politie wel
aanleiding om contact te zoeken met Defensie. Zoals gezegd in het antwoord op vraag
5 is toen kennis uitgewisseld over de aankoop van drones en de overwegingen die Defensie
hanteert bij de keuze voor drones.

Vraag 10

Waarom ging de politie door met de inzet van deze drones, terwijl ze wist dat er risico’s
waren op het gebied van dataveiligheid?

Antwoord 10

Zie het antwoord op vraag 4. De afweging die destijds is gemaakt, geldt nog steeds.

Vraag 11

Waar laat Rijkswaterstaat de veiligheid van drones controleren en inspecteren?

Antwoord 11

Rijkswaterstaat controleert zelf de vlieg- en dataveiligheid. Indien nodig schakelt
Rijkswaterstaat voor de vliegveiligheid een Nederlands servicecenter in.

Vraag 12

Waarom besteedt Rijkswaterstaat de inspectie van drones uit aan derden?

Antwoord 12

Zoals in het antwoord op vraag 11 gemeld inspecteert Rijkswaterstaat de drones zelf.

Vraag 13

Hoe kan het dat de inspectie van de drones, die door Rijkswaterstaat wordt uitbesteed,
tot andere conclusies kwam dan Defensie, het Amerikaanse leger, Synaktic en Checkpoint?

Antwoord 13

In het antwoord op vraag 4 is uitgelegd dat de beelden van de drones geen vertrouwelijke
informatie opleveren. Iedere organisatie maakt op basis van het inzetdoel een eigen
afweging. Wat betreft het uitvoeren van inspecties van onze drones verwijs ik u naar
mijn antwoord op vraag 11.

Vraag 14

Wanneer bent u op de hoogte gesteld van de mogelijke onveilige drones bij de politie
en Rijkswaterstaat?

Antwoord 14

Rijkswaterstaat gebruikt de DJI-drones alleen voor operaties waarbij geen vertrouwelijke
informatie wordt verwerkt en heeft daarnaast de nodige voorzorgsmaatregelen getroffen.
Zoals gezegd in het antwoord op vraag 4 gebruikt de politie de drones alleen voor
het reguliere proces. Voor beide organisaties is er daarom geen aanleiding geweest
om hun verantwoordelijke Minister op de hoogte te stellen voordat hier aandacht voor
ontstond in de media.

Vraag 15

Wat heeft u gedaan, toen u op de hoogte werd gesteld van het gebruik van onveilige
drones door de politie en Rijkswaterstaat?

Antwoord 15

Naar aanleiding van de aandacht in de media zijn wij door respectievelijk Rijkswaterstaat
en de politie geïnformeerd over de veiligheid van de drones en de afwegingen die zijn
gemaakt ten aanzien van het gebruik in relatie tot het inzetdoel. Naast de reeds getroffen
maatregelen en de gebruikelijke controles en inspecties, zien wij op dit moment geen
aanleiding voor aanvullende maatregelen.

Vraag 16

Maakt de politie nog steeds gebruik van deze drones? Zo ja, wat vindt u daarvan?

Antwoord 16

Ja, de politie maakt nog steeds gebruik van deze drones voor de processen die zijn
beschreven in het antwoord op vraag 2. Op basis van de informatie die de politie heeft
verstrekt ziet de Minister van Justitie en Veiligheid geen aanleiding om de politie
te vragen haar beslissing te heroverwegen.

Vraag 17

Maakt Rijkswaterstaat nog steeds gebruik van deze drones? Zo ja, wat vindt u daarvan?

Antwoord 17

Rijkswaterstaat maakt nog gebruik van de DJI-drones. Alles afwegende, de maatregelen
die Rijkswaterstaat genomen heeft en het toepassingsgebied van de drones (de beelden
die met de drone gemaakt worden), is er voor de Minister van Infrastructuur en Waterstaat
nu geen reden hiermee te stoppen.

Vraag 18

Bent u het ermee eens dat de privacy van burgers juist door de politie bewaakt moet
worden en dat het dus onwenselijk is als de politie gebruikmaakt van zulke onveilige
drones?

Antwoord 18

De politie mag bij de uitvoering van haar taken op grond van artikel 3 Politiewet
2012 niet meer dan een beperkte inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer.3 Voor een meer dan beperkte inbreuk moet de politie een beroep doen op bijzondere
bevoegdheden op grond van het Wetboek van Strafvordering. De politie zet de DJI-drones
alleen in voor reguliere processen. Deze processen vallen wat betreft het maken van
inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer binnen de kaders van artikel 3 Politiewet
2012. Ten aanzien van het inzetdoel wordt in het antwoord op vraag 4 aangegeven dat
de drones niet worden gebruikt voor operaties waarbij vertrouwelijke informatie wordt
verwerkt.

Vraag 19

Bent u bereid om met de politie in gesprek te gaan over het niet meer gebruiken van
deze drones?

Antwoord 19

Nee, zoals in de voorgaande antwoorden wordt beargumenteerd ziet de Minister van Justitie
en Veiligheid daar geen reden toe.

Vraag 20

Bent u het ermee eens dat het cruciaal is dat informatie over onze infrastructuur
niet in handen komt van China?

Antwoord 20

Een open economie, een open wetenschappelijk klimaat en vrijhandel liggen sinds jaar
en dag aan de basis van het Nederlandse verdienvermogen en onze sterke positie. Nederland
profiteert van de kansen en mogelijkheden die dit biedt. Hierdoor kan Nederland gebruik
maken van hoogwaardige materialen, technologie en kennis die in het buitenland – waaronder
in China – wordt ontwikkeld.

Ook voor de vitale infrastructuur is het wenselijk dat gebruik wordt gemaakt van kwalitatief
hoogwaardige producten en diensten. Aangezien geen land beschikt over alle kennis
en productiemiddelen om technologisch onafhankelijk te opereren, is een afhankelijkheid
van buitenlandse technologie dan ook een gegeven. Naast de genoemde kansen, bestaat
echter ook het risico dat met technologische toeleveringen de digitale spionage- en
sabotagemogelijkheden toenemen.4

Om de weerbaarheid tegen deze dreiging te vergroten werkt de Minister van Justitie
en Veiligheid samen met partners binnen en buiten de overheid aan de aanpak statelijke
dreigingen, waarover uw Kamer op 3 februari jl. de laatste stand van zaken heeft ontvangen.5Zoals ook in het antwoord op vraag 2 wordt benoemd, moet bij elke casus worden bezien
hoe risico’s voor de nationale veiligheid beheersbaar kunnen worden gemaakt. Uitgangspunt
is dat maatregelen die hiertoe genomen worden proportioneel zijn. Dit vergt een gedetailleerde
analyse van de te beschermen belangen, de dreiging en de (huidige) weerbaarheid.

Vraag 21

Bent u bereid om met Rijkswaterstaat in gesprek te gaan over het niet meer gebruiken
van deze drones?

Antwoord 21

Gelet op het huidige toepassingsgebied van drones, de meerwaarde die deze inzet in
praktijk heeft en de door Rijkswaterstaat genomen maatregelen is er voor de Minister
van Infrastructuur en Waterstaat geen aanleiding om nu hierover in gesprek te gaan
met Rijkswaterstaat.

Vraag 22

Kunt u terugkoppelen aan de Kamer wat er uit de gesprekken met de politie en Rijkswaterstaat
is gekomen?

Antwoord 22

Mochten wij alsnog aanleiding zien om hierover in gesprek te gaan met de politie en/of
Rijkswaterstaat, dan zullen wij uw Kamer daarover informeren.