Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Jasper van Dijk over de gevolgen voor Nederland van het Pegasus-hack-schandaal

Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en Minister
Kaag (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 13 september 2021).

Vraag 1

Hebt u kennisgenomen van de gevolgen van het hackschandaal met behulp van de Pegasus-software
waarbij door landen die de software van het Israëlische particuliere bedrijf NSO hebben
aangeschaft tal van politici, journalisten, advocaten en mensenrechtenverdedigers
in tal van landen hebben afgeluisterd?1 Deelt u de opvatting over soft ware van NSO dat «Targeted surveillance is a serious
threat facing human rights defenders globally. Though often carried out by states,
this practice is enabled by digital surveillance tools provided by private companies?»2 Zo nee, waarom niet?

Antwoord 1

Ja, het kabinet heeft kennisgenomen van de berichtgeving.

In algemene zin kan gesteld worden dat de (online) veiligheid van mensenrechtenverdedigers
en journalisten een mensenrechtenprioriteit is van het Nederlandse buitenlandbeleid.
Onder leiding van Nederland en Estland heeft een coalitie van 32 landen (de Freedom Online Coalition) in 2020 een gezamenlijke verklaring uitgebracht over «the human rights impact of cybersecurity laws, practices and policies». In de verklaring werd onder andere gewezen op mensenrechtenrisico’s die voortkomen
uit het gebruik van bepaalde technische middelen, als die op onwettige of willekeurige
wijze worden ingezet. Landen werden opgeroepen om wetgeving en beleid voor cyberveiligheid
te ontwikkelen die in overeenstemming zijn met internationaal mensenrechtenkader.
Potentiële negatieve effecten op kwetsbare groepen en het maatschappelijk middenveld,
waaronder mensenrechtenverdedigers en journalisten, zouden tot een minimum moeten
worden beperkt.

Bepaalde cybersurveillancegoederen en -technologieën staan ingevolge het potentiële
gebruik in civiele of militaire toepassingen onder exportcontrole. Dit geldt ook voor
goederen voor het maken en besturen van binnendringsoftware. Nederland spant zich
internationaal in om aanvullend cybersurveillancegoederen in relatie tot mensenrechtenschendingen
onder exportcontrole te brengen. In het Wassenaar Arrangement vergt dit consensus
van alle deelnemende landen. Deze goederen zijn in de EU gecontroleerd via de EU Dual-Use-verordening.
De herziene EU Dual-Use-verordening die op 9 september 2021 in werking treedt, bevat
een expliciete uitbreiding van controles op de export van cybersurveillancetechnologie.

Vraag 2

Is u bekend dat ook Nederlandse politici, advocaten, mensenrechtenverdedigers en journalisten
via andere landen die Pegasus-software gebruiken zijn gehackt? Kunt u melden om hoeveel
personen het gaat en welke beroepen zij hebben? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Nee, dat is het kabinet niet bekend. Het kabinet beschikt niet over de lijst waarop
nummers zouden staan van personen die zijn gehackt met het middel. Overigens is ook
de status van deze lijst niet geheel duidelijk. Daarnaast beschikt het kabinet evenmin
over een lijst van telefoonnummers van Nederlandse politici, journalisten, advocaten
en mensenrechtenverdedigers, die dan zou kunnen worden vergeleken met de nummers op
de eerdergenoemde lijst.

Vraag 3 en 4

Zijn er Nederlandse instellingen die gebruik maken van Pegasus-software?3 Zo ja, welke? Hebt u contact opgenomen met deze instellingen naar aanleiding van
dit nieuws?

Hebben deze Nederlandse instellingen contact opgenomen met NSO, de leverancier? Zo
ja, wat was de inzet en wat het resultaat? Deelt u de opvatting dat een einde moet
worden gemaakt aan het gebruik van deze software? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3 en 4

In het algemeen geldt dat het Nederlandse instellingen niet is toegestaan binnen te
dringen in geautomatiseerde werken. Uitzonderingen zijn gemaakt voor justitie en politiediensten
ter opsporing van strafbare feiten, en voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten ter
bescherming van de nationale veiligheid. Deze organisaties kunnen onder omstandigheden
en omgeven door waarborgen bijzondere bevoegdheden inzetten. Over de wijze waarop
deze organisaties gebruikmaken van hun wettelijk toegekende bijzondere bevoegdheden
kan ik in het openbaar geen mededelingen doen. Tot slot kan het, voor zover het mandaat
daartoe opdracht geeft en de juridische kaders dat toelaten, ook de Krijgsmacht toegestaan
zijn om in het kader van militaire missies en operaties geautomatiseerde werken binnen
te dringen.

Vraag 5

Hebt u kennis genomen van de veroordeling tot zes jaar gevangenisstraf voor de Marokkaanse
journalist Omar Radi, een veroordeling op basis van chats die zijn verkregen met behulp
van een met Pegasus-software gehackte telefoon?4

Antwoord 5

Het kabinet heeft kennisgenomen van de berichtgeving in de media over veroordeling
en vermeende hacks van de telefoon van Omar Radi. Nederland volgt de ontwikkelingen
in de rechtsgang tegen Omar Radi. Het kabinet beschikt echter niet over het vonnis
en kan niet aangeven op basis van welke bewijslast Omar Radi is veroordeeld.

Vraag 6

Deelt u de opvatting dat het hier om een politieke veroordeling gaat en dat deze moet
worden afgekeurd zeker nu blijkt dat gebruik wordt gemaakt van hacking? Zo nee, waarom
niet?5

Antwoord 6

Nederland volgt rechtszaken tegen journalisten in Marokko nauwlettend. Nederland heeft
geen beschikking gekregen over de tekst van het vonnis en kan geen uitspraken doen
of de veroordeling heeft plaatsgevonden op basis van gegevens verkregen door hacking.
Het is aan de Marokkaanse autoriteiten om een eerlijke rechtsgang te garanderen.

Vraag 7

Deelt u de opvatting dat de buitenlandse politiek ten opzichte van Marokko aan herziening
toe is? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat betekent dat voor uw houding ten opzichte
van de Marokkaanse regering in het licht van «onuitzetbaren» uit Nederland naar het
veilige land Marokko? Is Marokko een veilig land en kunnen uitgeprocedeerde asielzoekers
worden teruggestuurd?

Antwoord 7

De betrekkingen tussen Nederland en Marokko zijn veelzijdig en complex en omvatten
veel wederzijdse belangen. Deze relatie is, net als relaties met andere landen, voortdurend
in beweging. In die brede context blijft Nederland onverminderd inzetten op medewerking
van Marokko aan effectieve terugkeer van Marokkanen zonder geldige verblijfstitel.

De beoordeling met betrekking tot Marokko als veilig land is terug te vinden in de
brief aan uw Kamer van 6 mei 2021.6

Vraag 8

Deelt u de kritiek van de EU dat gebruik van het Pegasus-software onaanvaardbaar is?
Zo ja, op welke manier hebt u daarvan mededeling gedaan en aan wie?7

Antwoord 8

De wijze waarop in de mediaberichtgeving wordt bericht dat de hacksoftware wordt ingezet,
namelijk het onrechtmatig afluisteren van advocaten, politici, mensenrechtenverdedigers
en journalisten, acht het kabinet eveneens onaanvaardbaar.