Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kuik over het bericht 'Loekasjenko neemt wraak en zet sluis naar Europa open voor vluchtelingen'

Antwoord van Staatssecretaris Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid), mede namens
Minister van Buitenlandse Zaken (ontvangen 16 juli 2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2020–2021, nr. 3598.

Vraag 1, 2, 3

Bent u bekend met het bericht «Loekasjenko neemt wraak en zet sluis naar Europa open
voor vluchtelingen» uit het Algemeen Dagblad van 13-06-2021?1

Kunt u reageren op de berichtgeving in het artikel? Klopt het dat de Litouwse regering
stelt dat zij nu al drie keer zoveel vluchtelingen vanuit Belarus binnen heeft gekregen?

Bent u van mening dat het doorlaten van vluchtelingen inderdaad een wraakactie is
van de Wit-Russische president naar aanleiding van geleverde kritiek?

Antwoord 1, 2, 3

Het kabinet heeft kennisgenomen van de berichtgeving. Vooropgesteld zij dat het kabinet
elke poging van derde landen om migranten voor politieke doeleinden te gebruiken,
veroordeelt en verwerpt.

Het klopt dat de irreguliere migratie van Belarus naar Litouwen in 2021 plots sterk
is toegenomen en de regering van Litouwen hierom op 2 juli jl. de noodtoestand heeft
uitgeroepen. Uit informatie van Litouwse autoriteiten en de Europese Commissie blijkt
dat in de eerste helft van 2021 (tot 7 juli 2021) 1376 personen een poging hebben
gedaan irregulier de grens tussen Belarus en Litouwen over te steken. Van 28 juni
tot 4 juli betrof dit 608 aankomsten, bijna vier keer meer dan de week ervoor (157
aankomsten). Gedurende heel 2020 betrof dit 74 personen in totaal. In 2019 werden
slechts 37 pogingen tot irreguliere aankomsten genoteerd. De meeste personen die irregulier
de grens probeerden over te steken zijn staatsburgers van Irak, op afstand gevolgd
door burgers uit Iran, Syrië en Belarus.

De Litouwse autoriteiten geven aan dat de toename van migranten via deze ongebruikelijke
route verband heeft met de politieke crisis in Belarus. Gezien de uitspraken van het
Belarussische regime op dit punt, acht het kabinet dit aannemelijk. Het regime heeft
eind mei gedreigd niet langer «drugs en migranten» voor de EU tegen te houden. Begin
juli stelde het Belarussische bewind bij monde van Loekasjenko, in reactie op het
sanctiepakket dat de EU afkondigde vanwege de aanhoudende mensenrechtenschendingen
in Belarus, wederom dat het niet langer irreguliere migranten zal tegenhouden.

Vraag 4

Klopt het dat Wit-Russische grensbewakers betrokken zijn bij deze mensensmokkel? Is
dit strafbaar?

Antwoord 4

Het kabinet heeft kennisgenomen van openbare berichtgeving waarin wordt gesuggereerd
dat een Belarussisch staatsbedrijf pakketreizen vanuit Bagdad of Istanbul naar Minsk
aanbiedt en van daaruit naar de Litouwse grens.

Een vergelijking met het aantal vluchten in het pre-COVID jaar 2019 laat een duidelijke
toename van vluchten uit Irak en Turkije naar Minsk zien. Zo vonden van 1 tot 19 juni
2021 jl. 63 vluchten plaats van Istanboel naar Minsk, twee keer zo veel als in dezelfde
periode in 2019. In dezelfde periode in 2021 (1 tot 19 juni) vertrokken 9 vluchten
van Bagdad naar Minsk, vergeleken met slechts 4 in dezelfde periode in 2019.

In de Europese Unie is wetgeving van kracht over de definitie en preventie van mensensmokkel.2 Daaruit volgt dat iedere lidstaat passende sancties neemt tegen eenieder die een
persoon die geen onderdaan is van een lidstaat, opzettelijk helpt om het grondgebied
van een lidstaat binnen te komen of zich daarover te verplaatsen op een wijze die
in strijd is met de wetgeving van die staat met betrekking tot de binnenkomst of doorreis
van vreemdelingen.

Belarus en Litouwen zijn voorts beiden ondertekenaar van het Protocol tegen de smokkel
van migranten over land, over zee en door de lucht, tot aanvulling van het Verdrag
van de VN tegen grensoverschrijdende georganiseerde misdaad.3

Vraag 5, 7

Kunt u aangeven hoe de 680 kilometer lange grens tussen Litouwen en Belarus over het
algemeen bewaakt wordt? Is er sprake van adequate grensbewaking van de Europese buitengrens
aldaar? Ondersteunt Frontex bij de grensbewaking daar?

Heeft Litouwen hier reeds aandacht voor gevraagd op Europees niveau? Zo ja, hebben
zij ook om bijstand gevraagd?

Antwoord 5, 7

In reactie op de sterke stijging van irreguliere aankomsten heeft Litouwen direct
het grensbeheer versterkt en de inzet van grenswachten aangepast om de grenscontrole
op de meest kwetsbare delen te verzekeren. Ook wordt momenteel meer videobewaking
geïnstalleerd. Litouwen zal na eerdere terughoudendheid nu ook het leger inzetten
voor de uitvoering van grensbewakingstaken. Door de Litouwse premier Šimonytė is benadrukt
dat inzet van wapens daarbij niet aan de orde is. Daarnaast heeft hij aangekondigd
dat Litouwen begint met het opzetten van een fysieke afscheiding langs de grens met
Belarus.

Litouwen heeft de EU om politieke, operationele en financiële steun verzocht. Ook
heeft Litouwen het verzoek uitgesproken dat de EU met Irak en Turkije spreekt over
het stoppen van vluchten waarmee migranten naar Belarus vliegen. Voorzitter van de
Europese Raad Michel zei tijdens zijn bezoek aan Litouwen op 6 juli jl toe hierover
in de week van 12 juli met de Minister-President van Irak te zullen spreken.

Frontex heeft een zogeheten dringende operationele reactie goedgekeurd om de Litouwse
grenscontrolecapaciteit aan hun grens met Belarus te ondersteunen. Op 17-18 juni jl.
heeft er een veldbezoek plaatsgevonden om de behoefte in kaart te brengen en overeenstemming
te bereiken over de precieze operationele steun, met als doel om op 1 juli 2021 van
start te gaan. Inmiddels zijn medewerkers van Frontex gearriveerd. Op 10 juli jl.
is tevens door Litouwen het verzoek gedaan voor een zogeheten rapid border intervention. De Nederlandse bijdrage daaraan wordt momenteel geïnventariseerd. Ook EASO is van
29 juni tot 2 juli jl. op veldbezoek geweest voor een zogeheten joint needs assesment en zal concrete operationele steun voorstellen. Verder is de Europese Commissie in
contact met de Litouwse autoriteiten over assistentie op technisch niveau.

Vraag 6

Hoe is de situatie in het vluchtelingenkamp in Litouwen? Hoe zijn de omstandigheden
daar?

Antwoord 6

De bestaande faciliteiten hebben vanwege de plotselinge en grote toestroom bijna hun
maximale capaciteit bereikt en de Litouwse autoriteiten onderzoeken momenteel verdere
mogelijkheden voor opvang. Er is daarom een tijdelijk kamp gebouwd op het terrein
van het vreemdelingenregistratiecentrum in Pabradé, in het oosten van Litouwen. Het
biedt additioneel plaats aan 350 personen en is inmiddels operationeel. De gesloten
opvang draait al op volle capaciteit en de autoriteiten zijn begonnen met het opvangen
van migranten in een kamp met militaire tenten. Diverse gemeenten in Litouwen zijn
opgeroepen om accommodaties voor opvang beschikbaar te stellen.

Litouwen geeft zelf aan dat de migrantencentra (in Pabradé en Rukla) voldoen aan EU-normen.

De meerderheid van de irreguliere migranten vraagt asiel aan. Migranten doorlopen
in Litouwen normaliter een asielgrensprocedure, waarbij de behandeling van niet-ontvankelijke
of versnelde zaken in 28 dagen wordt afgedaan. Aanvragers in deze procedure krijgen
geen toegang tot het grondgebied, kunnen zich niet vrij bewegen en wachten op de beslissing
over asiel bij de grensfaciliteiten. Dit geldt niet voor kwetsbare groepen zoals families
en kinderen. Als de procedure niet binnen 28 dagen wordt afgerond krijgt de vreemdeling
toegang tot het grondgebied van Litouwen en wordt hij zonder bewegingsbeperking gehuisvest.

Door de landelijke noodsituatie vanwege de grote toestroom van migranten wordt de
grensprocedure nu niet volledig toegepast. De asielzoekers die aan de grensdoorlaatposten
asiel aanvragen en van wie de aanvraag onder de niet-ontvankelijkheids- of versnelde
procedure valt, ondergaan echter wel de grensprocedure.

Vanwege de noodsituatie loopt Litouwen inmiddels enkele weken achter met het behandelen
van asielaanvragen. Litouwen laat weten dat tot nu toe geen van de personen die via
Belarus Litouwen zijn ingereisd een vluchtelingenstatus heeft gekregen.

Vraag 8, 9

Wat bent u voornemens aan deze situatie te doen? Wordt hier binnenkort in een Europees
gremium over gesproken?

Bent u bereid bij andere EU-landen te peilen of er draagvlak is Loekasjenko hierop
aan te spreken?

Antwoord 8, 9

Het kabinet heeft al sinds de protesten volgend op de frauduleuze presidentsverkiezingen
van augustus 2020 grote zorgen over de zeer grootschalige repressie waaraan het regime
van Loekasjenko oppositieleden, activisten, leden van het maatschappelijk middenveld
en onafhankelijke journalisten onderwerpt. In reactie op deze voortdurende repressie
heeft de EU reeds vier pakketten gerichte sancties aangenomen tegen personen en entiteiten
in Belarus die hiervoor verantwoordelijk zijn. Bovendien zijn in juni ook sectorale
economische sancties ingesteld die de financiële belangen van het regime raken. De
EU heeft steeds gezegd dat verdere sancties zullen volgen als de repressie doorgaat.
Het kabinet pleit in EU-verband voor de snelle voorbereiding van een volgend pakket
sancties om de druk op het regime te verhogen. De EU heeft steeds gezegd dat deze
verdere sancties zullen volgen als de repressie doorgaat. Het kabinet pleit in EU-verband
voor de snelle voorbereiding van een volgend pakket sancties om de druk op het regime
te verhogen, conform motie Brekelmans (Motie 21 501-02, nr. 2385).

Zoals hierboven beschreven deelt het kabinet uw zorgen ten aanzien van het gebruik
van migranten voor politieke doeleinden door derde landen, en volgt de situatie in
Litouwen nauwlettend.

In de Raadsconclusies van de Europese Raad van 24 en 25 juni jl. veroordeelt en verwerpt
de Europese Raad elke poging van derde landen om migranten voor politieke doeleinden
te gebruiken. Tijdens de Europese Raad is ook ingestemd met een nieuwe set sancties
tegen Belarus.

Op de Raad Buitenlandse Zaken van 12 juli jl., waar de kwestie op verzoek van Litouwen
geagendeerd stond onder Current affairs, heeft het kabinet solidariteit geuit met Litouwen vis-à-vis Belarus en het belang
benadrukt van gesprekken met transit- en herkomstlanden. Ook heeft het kabinet hier
aangegeven open te staan voor werk aan een vijfde sanctiepakket.

Zoals hierboven toegelicht wordt Litouwen door Frontex, EASO en de Commissie ondersteund.
Het kabinet wenst Litouwen in EU-verband te blijven steunen. De plotselinge migratiestroom
volgt op sancties die de EU eerder oplegde aan Belarus. Het kabinet wenst dan ook,
naast de nodige operationele steun voor Litouwen, ook passende, politieke oplossingen
te onderzoeken in Europees verband. Zo is het van groot belang dat de EU in gesprek
treedt met de derde landen waaruit de vluchten opereren.

Vraag 10

Kunt u deze vragen apart van elkaar en tijdig beantwoorden?

Antwoord 10

Waar overlap bestond zijn vragen ten behoeve van de leesbaarheid samengevoegd. De
vragen zijn zo snel als mogelijk beantwoord.