Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Brekelmans en Michon-Derkzen over het bericht ‘EU-leiders willen sancties tegen Wit-Rusland en eisen vrijlating Protasevitsj’

Antwoord van Minister Kaag (Buitenlandse Zaken), mede namens Minister van Infrastructuur
en Waterstaat (ontvangen 6 juli 2021).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «EU-leiders willen sancties tegen Wit-Rusland en eisen
vrijlating Protasevitsj»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u het ermee eens dat de kaping van het Ryanair-toestel en de arrestatie van Roman
Protasevitsj vragen om meer en strengere maatregelen tegen Wit-Rusland dan aangekondigd
door de Europese Raad?

Antwoord 2

Het kabinet heeft de gedwongen landing van het Ryanair-toestel in Minsk en de arrestatie
van Roman Protasevitsj en zijn vriendin Sofia Sapega krachtig veroordeeld en de Belarussische
autoriteiten opgeroepen hen vrij te laten. Het kabinet zal Belarus ook consequent
blijven oproepen om alle politieke gevangenen vrij te laten en een einde te maken
aan iedere vorm van repressie in het land.

Op 24 mei heeft Minister President Rutte over deze kwestie gesproken op de Europese
Raad. Daarbij heeft hij namens het kabinet gepleit voor aanname van omvangrijke aanvullende
sanctiemaatregelen tegen de Belarussische autoriteiten.

De Europese Raad heeft daartoe ook besloten. Hierop volgend heeft de Raad Buitenlandse
Zaken op 21 juni jl. een vierde pakket gerichte sancties tegen Belarus aangenomen,
betreffende 78 personen en 8 economische entiteiten die betrokken zijn bij de aanhoudende
repressie en intimidatie van de bevolking van Belarus en de onacceptabele gedwongen
landing van een passagiersvliegtuig met als doel journalist Roman Protasevitsj en
zijn partner Sofia Sapega te arresteren. Ook werd een politiek akkoord bereikt over
de economische sectorale sancties. Na laatste juridische uitwerking zijn deze sancties
bij de Europese Raad van 24 juni formeel aangenomen. Dit betreffen sancties gericht
tegen zowel import als export van specifieke producten, waaronder in de petrochemiesector,
de tabakssector en de potassector (kaliumchloride). Daarnaast zijn ook beperkingen
gelegd op het verlenen van bepaalde financiële diensten aan de Belarussische overheid
of aan die overheid verbonden bedrijven.

Het Europese vlieg- en landingsverbod voor Belarussische luchtvaartmaatschappijen
is op 5 juni ingegaan. De maatregelen zijn vervolgens in de Nederlandse regelgeving
geïmplementeerd door een wijziging van de Sanctieregeling Belarus 2006. De EU sancties
die rechtstreeks doorwerken in Nederland kunnen daarmee ook strafrechtelijk gehandhaafd
worden.

Hiermee heeft de Europese Unie wat het kabinet betreft een krachtige en gepaste reactie
gegeven op het volstrekt onacceptabele handelen van de Belarussische autoriteiten.

Vraag 3

Bent u bereid om als Nederland meer en strengere maatregelen te nemen, met zoveel
mogelijk gelijkgezinde landen binnen en buiten de Europese Unie? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Naar de overtuiging van het kabinet zijn sanctiemaatregelen altijd het meest effectief
wanneer die in EU-verband genomen worden. Daarom zet het kabinet zich ook in voor
aanname van een zo krachtig mogelijk en breed gedragen pakket EU-sancties. Het op
nationale titel, of met een klein aantal lidstaten, instellen van aanvullende sancties
heeft zeer beperkt effect en draagt ook niet bij aan de EU-brede reactie die het kabinet
nastreeft.

Ten aanzien van de sancties die op 21 juni jl. zijn aangenomen tegen Belarus heeft
ook coördinatie met de VS, het VK en Canada plaatsgevonden. Deze drie landen stelden
gelijk met de EU sancties in en deden hierover ook een gezamenlijke verklaring2 met de EU uitgaan.

Vraag 4

Bent u bereid tot sancties tegen (staats-)bedrijven in de Wit-Russische olie- en gassector,
die naar schatting jaarlijks circa € 3 miljard exporteren naar EU-lidstaten? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 4

Bij de Europese Raad van 24-25 juni werden sectorale sancties aangenomen gericht tegen
zowel import als export van specifieke producten, waaronder in de petrochemiesector,
de tabakssector en de potassector (kaliumchloride). Daarnaast zijn ook beperkingen
gelegd op het verlenen van bepaalde financiële diensten aan de Belarussische overheid
of aan die overheid verbonden bedrijven.

Vraag 5

Hoeveel geaccrediteerde Wit-Russische diplomaten zijn er in Nederland?

Antwoord 5

Het kabinet kan geen informatie delen over het totaalaantal Belarussische diplomaten
dat in Nederland geaccrediteerd is. Algemene informatie over de Belarussische ambassade
in Nederland is te vinden op de website van de rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ambassades-consulaten-en-overi….

Vraag 6

Bent u bereid om het aantal persoonsgerichte sancties (visum- en reisverbod, financiële
sancties) substantieel uit te breiden voor leden van Wit-Russische overheids-, veiligheids-
en luchtvaartinstanties, alsmede voor oligarchen die het regime van Loekasjenko in
stand houden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Het kabinet is nauw betrokken geweest bij de voorbereiding van een vierde pakket gerichte
sancties dat op 21 juni jl. Het kabinet heeft zich daarbij ingespannen voor aanname
van een significant aantal nieuwe sancties tegen personen en bedrijven die bijdragen
aan repressie in Belarus of profiteren van nauwe banden met het regime van Loekasjenko.

Vraag 7, 8

Bent u, vooruitlopend op de aankondigde maatregelen uit de Europese Raad, bereid tot
een landingsverbod van luchtvaartmaatschappijen uit Wit-Rusland zoals Belavia op Nederlandse
luchthavens? Zo nee, waarom niet?

Bent u vooruitlopend op de aankondigde maatregelen uit de Europese Raad bereid om
het Nederlandse luchtruim te sluiten voor luchtvaartmaatschappijen uit Wit-Rusland
zoals Belavia? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7, 8

Inmiddels zijn de door de Europese Raad aangekondigde maatregelen tegen Belarussische
luchtvaartmaatschappijen vastgesteld en op 5 juni jl. in werking getreden.

Deze maatregelen behelzen een verbod aan Belarussische luchtvaartmaatschappijen om
te vliegen, opstijgen of landen in het territorium van de EU en daarmee in het Nederlandse
luchtruim en luchthavens. Nederland heeft op 5 juni 2021 hierover een NOTAM (Notice
to Airmen) uitgegeven.

Deze gezamenlijke aanpak in EU verband helpt waarborgen dat deze sancties zo effectief
en uniform mogelijk worden vastgesteld in EU verband.

De maatregelen zijn, zoals bij vraag 2 is aangegeven, door Nederland uitgevoerd door
een wijziging van de Sanctieregeling Belarus 2006 die op 10 juni in werking is getreden.
De EU sancties die rechtstreeks doorwerken in Nederland kunnen daarmee ook strafrechtelijk
gehandhaafd worden en daarmee geldt er op dit moment een overvlieg- en landingsverbod
voor Belarussische luchtvaartmaatschappijen in Nederland.

Vraag 9

Bent u bereid samen met collega’s van gelijkgezinde landen het luchtruim van Wit-Rusland
als onveilig te bestempelen, om de veiligheid van passagiers te garanderen? Zo nee,
waarom niet? Wat is de financiële impact van een dergelijke maatregel voor Wit-Rusland?

Antwoord 9

Het Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart (EASA) heeft hiervoor
een Safety Directive opgesteld. Volgens EUROCONTROL hebben de volgende landen, waaronder
Nederland, aan de Safety Directive gevolg gegeven: Oostenrijk, België, Bulgarije,
Cyprus, Kroatië, Tsjechische Republiek, Denemarken, Estland, Frankrijk, Finland, Duitsland,
Griekenland, Hongarije, IJsland, Italië, Ierland, Letland, Litouwen, Luxemburg, Nederland,
Noorwegen, Polen, Portugal, Roemenië, Slowakije, Zweden, Spanje, Oekraïne. Ook Malta,
Zwitserland, Canada, VK en VS hebben dergelijke maatregelen genomen voor hun luchtvaartmaatschappijen.
Nederland heeft op 3 juni 2021 een NOTAM uitgegeven waarin de Nederlandse luchtvaartmaatschappijen
en piloten worden verzocht om het luchtruim van Wit-Rusland te mijden.

De inkomsten voor Belarus uit luchtvaartnavigatieheffingen bedroegen in 2019 bijna
€ 85 miljoen volgens cijfers van EUROCONTROL. Hiervan was nagenoeg € 20 miljoen afkomstig
van luchtvaartmaatschappijen gevestigd in EU lidstaten. Vanwege de Covid-19 impact
op de luchtvaart waren de inkomsten van Belarus in 2020 ruim 50% lager dan in 2019.
Het verlies aan inkomsten door het mijden van het luchtruim van Belarus door luchtvaartmaatschappijen
gevestigd in EU lidstaten en de hierboven genoemde gelijkgezinde staten zou op basis
van het verwachte vliegverkeer voor 2021 in de orde van grootte kunnen liggen van
€ 10–20 miljoen op jaarbasis.

Vraag 10

Nederlandse wetgeving biedt op dit moment geen mogelijkheid om Nederlandse luchtvaartmaatschappijen
te verbieden om over Wit-Rusland te vliegen of om daar te landen en uit de Europese
Raad volgt een oproep aan luchtvaartmaatschappijen om niet over Wit-Rusland te vliegen;
hoe gaat u hier invulling aan geven? Is het aanpassen van het juridisch instrumentarium
een optie?

Antwoord 10

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat heeft in de Kamerbrief van 2 juli 2019,
(kamerstuk 33 997, nr. 142) met betrekking tot het Verdrag voor de internationale burgerluchtvaart (ICAO verdrag)
aangegeven dat de Wet luchtvaart geen grondslag biedt voor het opleggen van een vliegverbod
aan Nederlandse luchtvaartmaatschappijen voor het vliegen in het buitenlands luchtruim.
Dit volgt uit de uitgangspunten van het ICAO verdrag waarin is vastgelegd dat elke
staat de volledige en exclusieve soevereiniteit heeft over het eigen luchtruim. Een
aanpassing van het juridisch instrumentarium ligt in dat kader dus niet voor de hand.

Vraag 11

Is gewerkt conform het Convenant inzake de deling van dreigingsinformatie voor de
burgerluchtvaart? Welke definitie van conflictgebied wordt gehanteerd? Heeft het Europees
Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart (EASA) de Europese Commissie verzocht
een ad hoc Common EU Risk Assessment te organiseren?

Antwoord 11

Direct na de gedwongen landing van het Ryanair-vliegtuig is er contact geweest tussen
de partijen van de expertgroep die is ingesteld onder het Convenant inzake de deling
van dreigingsinformatie voor de burgerluchtvaart.

De Internationale Organisatie voor de Burgerluchtvaart (ICAO) hanteert de volgende
definitie van conflict zone: «Airspace over areas where armed conflict is occurring
or is likely to occur between militarized parties, and is also taken to include airspace
over areas where such parties are in a heightened state of military alert or tension,
which might endanger civil aircraft.» Nederland hanteert deze definitie ook.

EASA heeft niet om een (ad hoc) EU integrated risk assessment verzocht aangezien het
bij de casus Belarus geen conflictgebied (conflict zone) betreft waarvoor een EU integrated
risk assessment meeting bijeenkomt.

Vraag 12

Zijn aanvullende maatregelen mogelijk op basis van de schending van het Verdrag van
Montreal?

Antwoord 12

In het kader van de Europese Raadsconclusies is onder meer aan de Internationale organisatie
voor de burgerluchtvaart (ICAO) verzocht onderzoek te doen naar het uitzonderlijke
en onacceptabele incident; Deze internationale organisatie buigt zich momenteel over
dit verzoek. Het is voorstelbaar dat in dat kader ook zal worden onderzocht of er
mogelijk sprake is geweest van schending van de normen van het Verdrag tot bestrijding
van wederrechtelijke gedragingen tegen de veiligheid van de burgerluchtvaart (Montreal,
23-09-1971).

Het kabinet zal Uw Kamer op de hoogte stellen van de uitkomsten van dat traject zodra
daar meer over bekend is.

Vraag 13

Bent u bereid om voor bovenstaande maatregelen (4 t/m 10) contact op te nemen met
gelijkgezinde landen binnen en buiten de EU (en in het bijzonder de Verenigde Staten)
om deze maatregelen gezamenlijk te implementeren?

Antwoord 13

Het kabinet streeft er altijd naar om sancties waar mogelijk aan te nemen met een
zo groot mogelijke groep gelijkgezinde landen buiten de EU. Ook in het geval van bestaande
en nieuwe sancties tegen Belarus zet het kabinet zich daar voor in. Hierover is ook
al contact met verschillende gelijkgezinde landen.

Vraag 14

Kunt u bovenstaande vragen afzonderlijk en zo spoedig mogelijk beantwoorden?

Antwoord 14

De beantwoording op vragen 7 en 8 is samengevoegd aangezien het antwoord op beide
vragen aan elkaar gelijk is.