Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Gijs van Dijk over het artikel ‘Union busting in de polder’

Antwoord van Minister Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid), mede namens de
Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat (ontvangen 30 maart 2021).

Vraag 1

Bent u bekend met het online artikel «Union busting in de polder» van 18 februari
2021?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Bent u bekend met het feit dat supermarktwerkgevers in Nederland per 1 februari 2021
onderling een prijsafspraak inhoudende een eenzijdige loonsverhoging van 2,5 procent
hebben gemaakt?

Bent u ervan op de hoogte dat deze eenzijdige prijsafspraak is gemaakt door drie werkgeversorganisaties,
terwijl de onderhandelingen over twee collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) door
de werkgevers zijn gestaakt, namelijk de cao Vereniging Grootwinkelbedrijven in Levensmiddelen
(VGL) en de eerder algemeen verbindend verklaarde cao Levensmiddelenbedrijf (LMB)?

Antwoord 2 en 3

Uit artikelen in de media begrijp ik dat een aantal supermarktwerkgevers de lonen
van hun werknemers in februari 2021 met 2,5 procent hebben verhoogd. Het is mij niet
bekend in hoeverre de betreffende supermarktwerkgevers dan wel werkgeversorganisaties
daar onderling afspraken over hebben gemaakt.

Vraag 4

Vindt u het onwenselijk dat werkgevers zonder tussenkomst van werknemersvertegenwoordiging
loonafspraken maken om de loonkosten te drukken? Zo nee, waarom vindt u het wel wenselijk?

Antwoord 4

Het is allereerst de vraag of de betreffende supermarktwerkgevers de genoemde loonsverhoging
hebben toegekend om de loonkosten te drukken. Daarover kan ik niet oordelen. Daarnaast
geldt dat hoewel het gebruikelijk is om afspraken over arbeidsvoorwaarden vast te
leggen in een cao, daartoe geen verplichting bestaat. Ook op individueel niveau kunnen
afspraken over arbeidsvoorwaarden worden gemaakt. De keuze om al dan niet een cao
te sluiten is aan de betrokken partijen zelf. In het algemeen juich ik het toe dat
er cao’s tot stand komen.

Vraag 5

Bent u op de hoogte van de arbeidsvoorwaardenregeling die door de Jumbo is afgesloten
zonder tussenkomst van de vakbonden? Bent u ervan op de hoogte dat dit in strijd is
met conventies 98 en 154 van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) op grond waarvan
de vakbonden het recht en de mogelijkheid moeten hebben de belangen van de werknemers
te behartigen?

Antwoord 5

Ja, ik ben ervan op de hoogte dat Jumbo in 2018 een arbeidsvoorwaardenregeling (AVR)
Logistiek heeft gesloten met de Centrale ondernemingsraad.

In Nederland geldt het principe van contractsvrijheid. Sociale partners bepalen zelf
met wie zij om tafel gaan zitten en afspraken maken. Het kader waarbinnen de onderhandelingen
plaatsvinden, wordt gevormd door de relevante nationale en internationale wet- en
regelgeving. Zo zien de genoemde ILO-conventies 98 en 154 respectievelijk op het recht
zich te organiseren en collectief te onderhandelen en de taak van de overheid het
proces van collectieve onderhandelingen te bevorderen. De rol van de regering ziet
met name op het scheppen van de voorwaarden waarin onderhandelingen kunnen plaatsvinden;
de invulling van de onderhandelingen is echter aan sociale partners zelf. Het is natuurlijk
mogelijk dat cao-onderhandelingen uiteindelijk niet leiden tot het daadwerkelijk afsluiten
van een overeenkomst tussen werkgevers(organisaties) en vakbonden.

Een onderneming kan ervoor kiezen om met een ondernemingsraad afspraken te maken over
arbeidsvoorwaarden en deze vast te leggen in een AVR. Een AVR heeft echter niet het
karakter en de rechtsgevolgen van een cao. Zo is de AVR – in tegenstelling tot de
cao – niet automatisch van toepassing op individuele werknemers.

Een juridische toets op de wijze waarop sociale partners invulling geven aan de onderhandelingen
in relatie tot het wettelijk kader, is aan de rechter en niet aan mij.

Vraag 6

Hoe bevordert u de totstandkoming van algemeen verbindend verklaarde cao’s conform
de verplichting van de Nederlandse overheid op basis van de ILO-verdragen? Gaat u
de sociale partners in de sector oproepen de collectieve onderhandelingen te hervatten
en te goeder trouw te onderhandelen, aangezien de Nederlandse overheid die plicht
nu niet op een juiste manier kan vervullen door de prijsafspraken van de werkgevers?

Antwoord 6

Het cao-stelsel zoals dat in Nederland geldt, is erop gericht om het maken van collectieve
afspraken te bevorderen. De Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (Wet CAO) en
de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van
collectieve arbeidsovereenkomsten (Wet Avv) bieden daarvoor o.a. het juridisch kader.
De totstandkoming en de inhoud van afspraken omtrent de arbeidsvoorwaarden is in beginsel
de verantwoordelijkheid van sociale partners. Zij hebben op grond van de Wet Avv de
mogelijkheid om bij mij een verzoek in te dienen tot het algemeen verbindend verklaren
(avv) van cao-bepalingen. Het doel van avv is om het uitoefenen van die verantwoordelijkheid
van sociale partners om collectieve afspraken te maken te ondersteunen en te beschermen.
Het beoogde effect van avv is concurrentie op arbeidsvoorwaarden door onderbieding
door niet gebonden werkgevers en werknemers te voorkomen. Zoals gezegd is het aan
werkgevers(organisaties) en vakbonden om over de arbeidsvoorwaarden te onderhandelen
en een cao af te sluiten. De ILO-verdragen omvatten overigens geen verplichting of
een garantie dat er daadwerkelijk een cao tot stand komt.

Vraag 7 en 8

Op welke wijze ziet u toe op het naleven van de ILO-verdragsverplichtingen die de
Nederlandse regering heeft?

Welke consequenties ondervinden werkgevers als zij handelen in strijd met de ILO-conventies?

Antwoord 7 en 8

De ILO kent een toezichtmechanisme waarin op verschillende manieren naleving van de
regels uit ILO-verdragen wordt bewaakt. Zo dienen lidstaten bijvoorbeeld te rapporteren
over de wijze waarop de principes in ILO-verdragen worden nageleefd. De sociale partners
worden bij deze rapportages betrokken. Deze rapportages worden geanalyseerd door een
onafhankelijke Commissie van Experts, die daarover zijn bevindingen jaarlijks presenteert.

Het toezichtmechanisme van de ILO kent ook de procedure van het Committee on the Freedom
of Association (CFA). Hier kunnen vakbonden en werknemersorganisaties bijvoorbeeld
een klacht indienen wanneer in een lidstaat het principe van collectief onderhandelen,
zoals vastgelegd in ILO-verdrag 98, niet correct zou worden nageleefd. Het CFA is
een vaste commissie van de Beheersraad van de ILO, die tripartiet is samengesteld
en onder leiding staat van een onafhankelijke voorzitter. Het CFA kan vervolgens,
indien strijdigheid met genoemd verdrag wordt geconstateerd, via de Beheersraad aanbevelingen
doen aan de betreffende lidstaat.

Zoals gezegd geldt in Nederland het principe van contractsvrijheid. Sociale partners
bepalen zelf met wie zij om tafel gaan zitten en afspraken maken. Het kader waarbinnen
de onderhandelingen plaatsvinden, wordt gevormd door de relevante nationale en internationale
wet- en regelgeving. Een juridische toets op de wijze waarop sociale partners invulling
geven aan de onderhandelingen dan wel of sprake is van overtreding van de ILO-conventies
is aan de rechter.

Vraag 9

Hoe gaat u voorkomen dat werkgevers de vakbonden als werknemersvertegenwoordiging
en de ILO-conventies negeren?

Antwoord 9

Zoals gezegd zijn collectieve onderhandelingen een zaak van werkgevers en werknemers.
Zij onderhandelen samen over de arbeidsvoorwaarden en geven daarbij invulling aan
cao-afspraken. Het is aan partijen om al dan niet te besluiten om een cao overeen
te komen.

Vraag 10

Deelt u de mening dat eenzijdige loonafspraken, zoals de supermarktbazen onderling
hebben gemaakt, teneinde de vakbonden buiten spel te zetten ook in strijd zijn met
de Mededingingswet?

Antwoord 10

Afspraken tussen concurrerende ondernemingen kunnen in strijd zijn met het kartelverbod
in de Mededingingswet, voor zover zij het onderlinge concurrentieproces verhinderen
of beperken. Om de sociale bescherming van werknemers niet te belemmeren, bevat artikel 16
van de Mededingingswet een cao-exceptie die het organisaties van werkgevers en werknemers
toestaat om gezamenlijk cao-afspraken te maken. De toezichthouder Autoriteit Consument
en Markt (ACM) heeft aangegeven uit te zoeken of de afspraken die enkele supermarkten
hebben gemaakt in strijd zijn met het kartelverbod uit de Mededingingswet.

Vraag 11 en 12

Deelt u de mening dat hier sprake is van een kartelafspraak nu de afspraak niet valt
onder artikel 1, eerste lid WCAO juncto artikel 6 Mw of enig andere uitzondering van
de Mededingingswet?

Vindt u dat deze eenzijdige loonafspraak die gemaakt is door deze drie werkgeversorganisaties
voor werknemers onder de VGL-cao en LMB-cao, valt onder het kartelverbod? Zo nee waarom
niet?

Antwoord 11 en 12

Ik beschik niet over de nodige informatie om hier een uitspraak over te doen. Bovendien
is het niet aan mij, maar aan de ACM als onafhankelijk toezichthouder om dit te onderzoeken
en te toetsen of er daadwerkelijk sprake is van een kartelafspraak.

Vraag 13

Op welke termijn verwacht u dat het onderzoek van de Autoriteit Consument en Markt
(ACM) als onafhankelijk toezichthouder naar deze eenzijdige afspraak van de supermarktwerkgevers
is afgerond? Welke stappen bent u van plan te nemen op basis van de uitkomsten van
het ACM onderzoek?

Antwoord 13

De ACM is onafhankelijk in het verrichten van onderzoeken naar kartelafspraken. De
ACM doet dit op eigen initiatief of aan de hand van (anonieme) meldingen. Op 23 februari
jl. gaf de ACM naar aanleiding van berichtgeving van de NOS aan een verkennend onderzoek
te zijn gestart.2 De ACM zal op basis van de uitkomst bepalen of zij tot handhaving overgaat. De ACM
beschikt daartoe over verschillende instrumenten om een passende en effectieve oplossing
te kiezen.