Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kuik over de situatie in Oeganda

Antwoord van Minister Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking), mede
namens de Minister van Buitenlandse Zaken (ontvangen 10 februari 2021).

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten van Reuters1 en Africa News2 over het blokkeren van alle vormen van sociale media in Oeganda rond de presidentiële
verkiezingen?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Kunt u bevestigen dat social media in Oeganda is afgesloten tijdens de verkiezingsperiode?
Geldt dat voor de conventionele media?

Kunt u aangeven of sociale media weer toegankelijk is nu de verkiezingen voorbij zijn?

Antwoord 2 en 3

Op 12 januari jl. werden alle sociale media kanalen in Oeganda geblokkeerd. Op 13 januari
jl., een dag voor de verkiezingen, volgde een totale internetblokkade.

Sinds maandag 18 januari komen internetverbindingen weer langzaam op gang.

Sociale media kanalen zijn officieel nog steeds afgesloten en alleen bereikbaar met
een VPN verbinding. De blokkade gold niet voor conventionele media zoals radio, televisie
en de krant.

Vraag 4

Kunt u een schets geven van de veiligheidssituatie in Oeganda? In hoeverre bestaat
volgens u het gevaar dat de situatie kan escaleren naar gewapend conflict?

Antwoord 4

De situatie in Oeganda is al maandenlang gespannen en bijzonder zorgelijk. Het grootschalig
geweld van 18 en 19 november waarbij bij protesten rond de arrestatie van oppositiekandidaat
Robert Kyagulanyi, alias Bobi Wine, ten minste 54 doden vielen, was voor Oeganda ongebruikelijk.
Op verkiezingsdag (14 januari jl.) en rondom het bekendmaken van de uitslag op 16 januari
jl. bleef grootschalig geweld uit, waarbij de stevige inzet van veiligheidsdiensten
ongetwijfeld een belangrijke rol heeft gespeeld.

Vooralsnog blijft de situatie gespannen, met name door het feit dat Wine langdurig
onder huisarrest stond en het feit dat de verkiezingsuitslag onder andere door hem
wordt betwist. Er bestaat een reële kans op hernieuwde geweldsincidenten. Echter,
het risico op escalatie naar gewapend conflict lijkt vooralsnog klein, hoewel niet
volledig uit te sluiten. Dat heeft vooral te maken met het feit dat Wine zijn achterban
tot dusver nadrukkelijk heeft opgeroepen geen geweld te gebruiken.

Vraag 5

Kunt u aangeven welke organisaties en welke landen in Oeganda optreden als bemiddelaars
en kunt u in het bijzonder de rol van de Afrikaanse Unie daarin aangeven?

Antwoord 5

Er zijn geen specifieke bemiddelingsinitiatieven bekend. Ook de Afrikaanse Unie heeft
voor zover bekend geen bemiddelende rol op zich genomen. De Afrikaanse Unie nam wel
met een beperkte missie de verkiezingen waar (zie ook het antwoord op vraag 14).

Vraag 6

Wat voor steun levert Nederland aan Oeganda en in hoeverre staat de Nederlandse steun
aan Oeganda op de tocht op het moment dat de vrijheid van meningsuiting dusdanig wordt
gekort doordat online communicatie wordt geblokkeerd door de Oegandese overheid?

Antwoord 6

Zie het antwoord op vraag 10.

Vraag 7

Wat voor steun levert de EU aan Oeganda en in hoeverre is de EU bereid om in dialoog
te treden met de Oegandese regering over deze sociale media blokkade, het eerlijk
verlopen van de verkiezingen en de veiligheidssituatie in het land?

Antwoord 7

Vanuit het 11e Europees Ontwikkelingsfonds was voor de periode 2014–2020 € 558 miljoen aan EU steun
voor Oeganda beschikbaar. Deze steun richt zich met name op de sectoren «inclusieve
groene economie» (€ 360 miljoen aan projecten op het terrein van transport en infrastructuur,
voedselzekerheid en landbouw) en «goed bestuur» (€ 148 miljoen aan projecten, o.a.
op het terrein van management van overheidsmiddelen). Daarnaast is er € 25 miljoen
vrijgemaakt voor ondersteuning van het maatschappelijk middenveld. Naast de steun
uit het EOF ontvangt Oeganda ook bijdragen uit andere EU fondsen zoals het EU Emergency Trust Fund for Africa (EUTF, ruim € 112 miljoen), het Instrument for Democracy and Human Rights, het DCI
Global Public Goods and Challenges Programme, de Global Climate Change Alliance en het Instrument contributing to Stability and Peace. Er is nog niet bekend hoeveel fondsen er beschikbaar zullen zijn voor verschillende
actoren in Oeganda onder het Meerjarige Financiële Kader 2021–2027. De programmering
van fondsen onder het NDICI (Nabuurschap, Ontwikkeling en Internationale samenwerkingsinstrument)
zal in de loop van dit jaar zijn beslag krijgen.

De EU onderhoudt een reguliere politieke dialoog met de Oegandese autoriteiten waarbij
onder andere het buitensporig optreden van de veiligheidsdiensten aan de orde is gesteld.
De afgelopen periode is bovendien via lokale EU-verklaringen en verklaringen van Hoge
Vertegenwoordiger Borrell aandacht gevraagd voor het buitensporige geweld, de krimpende
ruimte voor de media en het maatschappelijk middenveld en het belang van transparante
en vreedzame verkiezingen. Nederland zal zich er in EU-verband voor inspannen dat
de genoemde onderwerpen hoog op de agenda van de EU-dialoog met Oeganda blijven staan.

Vraag 8

Kunt u aangeven hoe het gesteld is met het maatschappelijk middenveld in het monitoren
van de verkiezingen en het voorzien van tegengeluiden?

Antwoord 8

De vergaande beperkingen op de ruimte voor het maatschappelijk middenveld om onder
andere de verkiezingen te monitoren zijn reden tot grote zorg.

Vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en mensenrechtenverdedigers zijn
in aanloop naar de verkiezingen herhaaldelijk lastig gevallen of geïntimideerd. Dit
betrof ook partnerorganisaties van Nederlandse maatschappelijke organisaties. Bankrekeningen
werden bevroren en er was sprake van een inval in het kantoor van een lokale organisatie
die de verkiezingen waarnam. Het volledige gebrek aan toegang tot sociale media, een
moeizaam accreditatieproces en de afsluiting van het internet hadden vergaande en
negatieve impact op de mogelijkheden voor waarnemers vanuit het maatschappelijk middenveld
en vertegenwoordigers van politieke partijen om de verkiezingen waar te nemen. Zie
ook de beantwoording, op 26 januari jl., van de op 13 januari jl. ingezonden Kamervragen
van het lid Van den Hul over de zorgelijke ontwikkelingen voor het maatschappelijk
middenveld in Oeganda in aanloop naar de verkiezingen (kenmerk 2021D03341).

Vraag 9

Klopt het dat het buitenlandse NGO’s en journalisten onmogelijk wordt gemaakt accreditatie
in het land aan te vragen? Zo ja, wat heeft Nederland gedaan om dit aan te kaarten
bij de Oegandese overheid?

Antwoord 9

Het accreditatieproces voor zowel NGO’s als journalisten werd in aanloop naar de verkiezingen
bemoeilijkt. In de tweede week van december presenteerde de Uganda Media Councilnieuwe vereisten voor de internationale pers. Vóór 31 december dienden de journalisten
eenVerklaring Omtrent Gedragvan Interpol aan te leveren. Ook werden accreditatieverzoeken van een flink aantal
buitenlandse NGO’s geweigerd of genegeerd.

Via verklaringen met gelijkgezinden (o.a. de EU, de Partners for Democracy and Governance en de Media Freedom Coalition) en via bilaterale gesprekken heeft Nederland de Oegandese autoriteiten opgeroepen
ruimte te bieden voor vrije pers en het maatschappelijk middenveld. Ook heeft de ambassade
in Kampala een aantal Nederlandse journalisten ondersteund tijdens het accreditatieproces.

Vraag 10

Kunt u aangeven welke Nederlandse organisaties actief zijn in Oeganda en welke programma’s
er lopen, gefinancierd door de Nederlandse overheid?

Antwoord 6 en 10

Nederland financiert diverse programma’s in Oeganda via centrale fondsen (bijvoorbeeld
via RVO, Strategische Partnerschappen Beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld
en Stichting Nuffic) en via aan de Nederlandse ambassade in Kampala gedelegeerde fondsen.
Sectoren waarin programma’s ondersteund worden zijn o.a. veiligheid en rechtsorde
(o.a. gericht op versterking van de justitiële keten), sociale vooruitgang (zoals
vrouwenrechten, seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, versterking maatschappelijk
middenveld), voedselzekerheid en private sector ontwikkeling. Het totale Nederlandse
OS-programma dat in Oeganda wordt gefinancierd bedraagt in 2021 ruim € 91 miljoen
waarvan € 39 miljoen aan de ambassade gedelegeerde fondsen.

Een groot aantal van deze programma’s wordt via Nederlandse maatschappelijke organisaties
uitgevoerd, veelal in samenwerking met lokale maatschappelijke organisaties. Er zijn
ruim 40 Nederlandse organisaties actief in Oeganda, waaronder SNV, RVO, Agriterra,
en Simavi.

Slechts een klein gedeelte van de Nederlandse financiering in Oeganda (€ 3 miljoen
voor veiligheid en rechtsorde) loopt direct via de overheid. Nederland is gecommitteerd
aan de bovengenoemde programma’s en denkt, net als in andere landen, voortdurend na
over de meest efficiënte en effectieve vorm van samenwerking, mede in het licht van
de veranderende context.

Vraag 11 en 12

Hoe beoordeelt u de positie van oppositiekandidaat Bobi Wine en het feit dat hij de
bevolking heeft opgeroepen de verkiezingsuitslag niet te accepteren?

Kunt u bovendien bevestigen dat Bobi Wine in zijn huis onder militair toezicht staat
en dus feitelijk in gevangenschap zit?

Antwoord 11 en 12

Wine is voorzitter van het National Unity Platform (NUP) en de belangrijkste en meest prominente oppositiekandidaat die met name onder
de Oegandese jeugd veel steun geniet. Met zijn aansprekende imago speelt hij een prominente
rol op sociale media maar ook via de internationale pers. In aanloop naar de verkiezingen
werd Wine al meerdere malen gearresteerd, meestal in verband met het niet respecteren
van de COVID-19 maatregelen. Hij en zijn directe omgeving hebben te maken gehad met
reële bedreigingen, intimidatie en geweld.

Volgens de nationale verkiezingscommissie behaalde Wine tijdens de verkiezingen 34,83%
van de stemmen, waarmee hij als enige kandidaat enigszins in de buurt kwam van zittend
president Museveni, die 58,64% van de stemmen behaalde. Wine heeft direct na de verkiezingen
aangegeven de uitslag via de rechter aan te zullen vechten. Hij heeft daarvoor tot
31 januari de tijd. Wine riep zijn aanhang tegelijkertijd op geen geweld te gebruiken,
hetgeen zeker van belang is geweest voor de stabiliteit in het land.

Sinds verkiezingsdag stond Wine onder huisarrest en werd zijn huis bewaakt door militairen,
volgens de autoriteiten in verband met de nationale en zijn eigen veiligheid. Wine
had bovendien geen toegang tot zijn partijgenoten. Het door Wine aangekondigde formele
aanvechten van de verkiezingsresultaten werd door het huisarrest bemoeilijkt. Tijdens
een briefing door de Minister van Buitenlandse zaken op 20 januari is door de EU navraag
gedaan naar de situatie van Wine. Het Oegandese Hooggerechtshof oordeelde op 25 januari
dat het huisarrest van Wine onrechtmatig was en dat hij ofwel zou moeten worden vrijgelaten
of, als daar reden voor is, formeel zou moeten worden gearresteerd. De ambassade was
als waarnemer aanwezig bij deze zitting. Op 26 januari trokken de veiligheidsdiensten
zich terug van het huis van Wine.

De Nederlandse ambassadeur in Kampala bracht, samen met een aantal vertegenwoordigers
van gelijkgezinde landen en de EU, op 4 februari jl. een bezoek aan Wine en een aantal
partijleiders van het NUP.

Vraag 13

Wat heeft Nederland gedaan en wat kunt u doen om de zaak van de heer Opiye, de mensenrechtenadvocaat
die probeerde de zaak van een alliantie uit het maatschappelijk middenveld die was
opgericht om de verkiezingen te monitoren (NEW-U) die is opgedoekt door de autoriteiten
en de banktegoeden van twee NGO's die betrokken waren die zijn bevroren, te verdedigen
en nu in de kerstvakantie is opgepakt wegens vermeende geld-witwaspraktijken, zo eerlijk
mogelijk te laten verlopen?

Antwoord 13

Het is van groot belang dat mensenrechtenverdedigers wereldwijd hun werk kunnen doen,
ook in aanloop naar verkiezingen. Nederland bespreekt dit onderwerp in zowel EU-verband
als bilateraal regelmatig met de Oegandese autoriteiten.

Daarnaast volgt Nederland de ontwikkelingen rondom de heer Opiyo op de voet. Op 23 december
sprak Nederland via een gezamenlijke verklaring van de Partners for Democracy and Governance Group(PDG) zorgen uit over zijn arrestatie en die van drie andere mensenrechtenverdedigers.
In die verklaring werd ook het belang van een eerlijk proces benadrukt. Een medewerker
van de ambassade in Kampala was als waarnemer aanwezig tijdens het verhoor van Opiyo
op 30 december. De ambassade was aanwezig bij het verhoor op 28 januari. De volgende
hoorzitting staat gepland voor 2 maart, de ambassade zal daar weer bij aanwezig zijn.

Vraag 14

Is er, gezien het feit dat de EU ervoor heeft gekozen om geen verkiezingswaarnemers
te sturen, wel een waarnemingsmissie geweest vanuit de VN of een andere internationale
organisatie? Zo ja, wat is hun oordeel over het verloop?

Antwoord 14

Het is niet geheel juist om te stellen dat de EU er niet voor gekozen heeft om een
officiële waarnemingsmissie te sturen. De autoriteiten zijn niet ingegaan op het aanbod
van een waarnemingsmissie. Nederland nam onder leiding van de EU op verkiezingsdag
wel deel aan de lokale «diplowatch», waar in totaal 63 EU-diplomaten aan deelnamen.
Tijdens de verkiezingen werden bijna 500 internationale waarnemers toegelaten, o.a.
van de Afrikaanse Unie (AU), de Intergovernmental Authority on Development (IGAD)
en de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC). Lokale vertegenwoordigers van de VN waren
beperkt present als waarnemer. Vanuit de AU was slechts een kleine afvaardiging van
de Democracy and Elections Assistance Unit(DEAU) tijdens de verkiezingsdag in Kampala ter plaatse. De AU heeft nog geen commentaar
gegeven op de verkiezingsresultaten en de beschuldigingen van fraude. IGAD en de EAC
hebben de verkiezingen omschreven als transparant en vreedzaam.

Vraag 15

Welke inspanningen kan de Nederlandse regering leveren om, individueel of in samenwerking
met de EU, in dialoog te treden met de Oegandese regering om ervoor te zorgen dat
deze situatie niet zal escaleren?

Antwoord 15

De dialoog tussen de EU en de Oegandese regering is op dit moment voor verbetering
vatbaar. Het is van belang om samen met de Oegandese autoriteiten te werken aan het
wegnemen van wantrouwen en onbegrip. In samenwerking met de EU en gelijkgezinden spant
Nederland zich in om die dialoog te versterken. Daarnaast probeert Nederland via gezamenlijke
verklaringen en bilaterale gesprekken een verdere escalatie van de veiligheidssituatie
te voorkomen. Voor het voorkomen van een escalatie van de situatie moet overigens
niet alleen met de regering worden gesproken, maar is het ook van belang contact te
behouden met de oppositie en het maatschappelijk middenveld.

[1] Reuters, 12 januari 2021, «Uganda orders all social media to be blocked – letter»,
https://www.reuters.com/article/us-uganda-election-social-media/uganda-…

[2] Africa News, 12 januari 2021, «Uganda blocks social media ahead of tense election»,
https://www.africanews.com/2021/01/12/uganda-blocks-social-media-ahead-…

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Van den Hul
(PvdA), ingezonden 13 januari 2021 (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021,
nr. 1461).