Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Fritsma over de stand van zaken rond de gebreken aan de F-35 vliegtuigen (Joint Strike Fighters)

Antwoord van Staatssecretaris Visser (Defensie) (ontvangen 19 januari 2021).

Vraag 1 , 2, 3, 4 en 9

Hoeveel van de 883 geconstateerde ontwerpfouten van de F-35 toestellen zijn op dit
moment nog niet opgelost?1

Welk deel hiervan is «open, in dispute» en welk deel is erkend door «contractors»?

Klopt het dat 162 geconstateerde ontwerpfouten nooit meer zullen worden opgelost?
Waarom worden bepaalde fouten niet hersteld en wat zijn daarvan de risico’s en gevolgen?

Hoeveel ernstige («category 1») gebreken, die bijvoorbeeld gevaarlijk kunnen zijn
voor vliegers, zijn er op dit moment nog? Kunt u deze gebreken omschrijven?

Welk tijdpad is gekoppeld aan het oplossen van alle gebreken?

Antwoord 1 , 2, 3, 4 en 9

Zoals ik eerder schriftelijk heb geantwoord op Kamervragen (Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2018–2019, nr. 2145) d.d. 3 april 2019 alsmede in de eenentwintigste voortgangsrapportage project Verwerving
F-35 (Kamerstuk 26 488, nr. 461) d.d. 15 september 2020, is de lijst van tekortkomingen, dus ook die van de zogeheten
category 1 deficiencies (hierna te noemen categorie 1 tekortkomingen), een momentopname en aan veranderingen
onderhevig en variëren deze in aantal. Dat geldt ook voor de lijst van tekortkomingen
per subcategorie, die breder is dan «Open in Dispute» en «Open No Plan to Correct».

De onderkende tekortkomingen worden in volgorde van prioritering beoordeeld en vervolgens
opgelost. Tegelijkertijd kunnen nieuwe tekortkomingen op de lijst worden geplaatst
ter beoordeling. Het F-35
Joint Program Office (JPO) stelt vast dat van de categorie 1 tekortkomingen er negen betrekking hebben
op de F-35A (peildatum 29 december 2020), het type jachtvliegtuig dat Nederland verwerft.

Voor alle nog openstaande categorie 1 tekortkomingen zijn maatregelen genomen om het
risico te verlagen of volledig weg te nemen. Deze maatregelen hebben o.a. betrekking
op het aanpassen van operationele procedures of het doorvoeren van software- of hardware
wijzigingen. Het zogeheten restrisico dient na implementatie van de mitigerende maatregelen
op een voor Nederland acceptabel niveau te liggen. Een categorie 1 tekortkoming verdwijnt
pas van de lijst van het JPO als deze daadwerkelijk opgelost is, in sommige gevallen
vergt dat meer tijd. Vanwege de classificering van deze informatie kan ik uw Kamer
in deze brief geen details verstrekken over de specifieke aard van de categorie 1
tekortkomingen en de getroffen maatregelen.

Ook bij de volgende fase, de doorontwikkeling van de F-35, zullen waarschijnlijk continu
nieuwe tekortkomingen worden geconstateerd en gecorrigeerd. Dit is het resultaat van
het naleven van strenge eisen die gericht zijn op het optimaliseren van de capaciteit
van het vijfde generatie jachtvliegtuig, dat gekenmerkt wordt door hoogwaardige technologie,
alsmede het garanderen van de vliegveiligheid van het materieel en het betrokken personeel.

Volgens het JPO is het totaal aantal geregistreerde tekortkomingen 875 (peildatum
28 december 2020), inclusief tekortkomingen in het kader van de doorontwikkelingen.
Deze tekortkomingen hebben onder meer betrekking op het vliegtuig zelf alsmede de
ondersteunende software en trainingsmiddelen. Ook de lijst van totale tekortkomingen
blijft een momentopname en is aan veranderingen onderhevig. In de tekortkomingenlijst
zijn ook bevindingen opgenomen die afwijken van de ontwerpeisen, maar deze tekortkomingen
doen geen afbreuk aan de effectieve inzetmogelijkheden. Een groot deel van deze bevindingen
worden waarschijnlijk niet als tekortkoming gezien en blijven daarom onopgelost. Deze
worden door het F-35 programma na een grondige beoordeling geaccepteerd en aan het
eind van de testfase afgesloten.

Vraag 5

Hoeveel van de 873 «software-bugs» zijn op dit moment nog niet opgelost?

Antwoord 5

Het in het artikel genoemde aantal van 873 betreft waarschijnlijk het totaal aantal
openstaande tekortkomingen (peildatum 4 november 2019), zoals gerapporteerd in het
jaarlijkse rapport van Office of the Director of Operational Test & Evaluation (DOT&E) op 30 januari 2020. Zoals vermeld hebben deze tekortkomingen betrekking op
het vliegtuig zelf alsmede de ondersteunende software en trainingsmiddelen en zijn
deze een momentopname.

In het op 13 januari jl. gepubliceerde jaarrapportage van DOT&E worden 871 openstaande
tekortkomingen gemeld (peildatum 2 oktober 2020), waaronder 10 categorie 1 tekortkomingen.
Zoals vermeld, blijft de lijst van totale tekortkomingen een momentopname en is deze
aan veranderingen onderhevig.

Vraag 6

Is op dit moment bekend waarom brandstofleidingen kunnen exploderen, waardoor de vliegtuigen
niet kunnen vliegen tijdens onweer (omdat blikseminslag vermeden moet worden)?2 Zo ja, wat is de oorzaak van het probleem en wanneer is dit opgelost?

Antwoord 6

Het JPO heeft de landen met een F-35A-vliegtuigen, waaronder Nederland, geïnformeerd
dat er beschadigde leidingen van het On-Board Inert Gas Generation System (OBIGGS) zijn geconstateerd. Hierdoor kunnen de overige brandstoftanks onvoldoende
inert worden gemaakt of gehouden. Het inert maken van brandstoftanks zorgt ervoor
dat de kans op explosie van brandstofdampen bij bijvoorbeeld een blikseminslag tot
een minimum wordt beperkt. Het is thans nog niet bekend wanneer een definitieve oplossing
beschikbaar is. De oorzaak met betrekking tot de beschadigde leidingen van het OBIGGS
wordt momenteel met hoge prioriteit onderzocht door fabrikant Lockheed Martin in samenwerking
met het JPO. Op basis van dit onderzoek, inclusief testvluchten, vindt naar verwachting
een herontwerp van de OBIGSS-leidingen plaats, waarmee de vliegbeperking in de omgeving
van onweer kan worden opgeheven. De huidige beperking heeft tot op heden nauwelijks
gevolgen gehad voor de inzet van de Nederlandse F-35 jachtvliegtuigen die hun geplande
vlieguren halen.

Vraag 7 en 8

Wat zijn alle (te verwachten) kosten van het oplossen van zowel de ontwerp als de
softwarefouten?

Welke concrete inspanningen zijn er (geweest) om deze kosten te verhalen op bijvoordeeld
de leverancier van de vliegtuigen? Wat is het Nederlandse deel van de eventuele claims?

Antwoord 7 en 8

Het F-35 programma heeft een wapensysteem ontwikkeld op basis van een operationeel
pakket van eisen, die in een ontwikkelingscontract met de fabrikanten Lockheed Martin
en Pratt & Whitney zijn vastgelegd. Dit is, zoals gebruikelijk bij een Amerikaans
ontwikkelprogramma, een zogenaamd cost-plus contract waarin een inspanningsverplichting voor de fabrikant is opgenomen om de
contractuele eisen te realiseren. Inmiddels is de ontwikkelingsfase (ook wel bekend
als de fase System Design and Development) voltooid en is het JPO nog bezig met de afwikkeling van het contract. Daarbij wordt
beoordeeld in hoeverre door de fabrikanten aan de contractuele eisen is voldaan en
worden afspraken over de verdere afwikkeling van het ontwikkelingscontract gemaakt.

Eventuele verbeteringen die aan het einde van de ontwikkelingsfase zijn vastgesteld,
worden desgewenst meegenomen in de doorontwikkelingsfase van het vliegtuig. Nederland
draagt hier niet meer aan bij dan volgens de in het F-35 programma reeds overeengekomen
kostenverdeelsleutel (de zogeheten cost share ratio). De ramingen voor de totale doorontwikkeling zijn in de exploitatiekosten opgenomen
en maken deel uit van de programmakosten.

Vraag 10

Wat is uw reactie op de analyse van een deskundige3, die aangeeft dat de F-35 weinig tot geen meerwaarde heeft, en dat voor een fractie
van de kosten beter een «updated legacy aircraft» gekozen had kunnen worden? Kunt
u daarbij specifiek ingaan op de punten dat de F-35 kansloos zou zijn in luchtgevechten
tegen andere geavanceerde vliegtuigen en dat het enige voordeel van de F-35, de stealth
technologie, bij een ander toestel (de F-22) al simpelweg beter is?

Antwoord 10

De F-35 zal moeten voldoen aan alle gestelde operationele en technische eisen, waaronder
die betreffende stealtheigenschappen. Over de specifieke operationele capaciteiten van de F-35, inclusief
beweringen over eventuele kwetsbaarheden van het systeem, kan ik uw Kamer vanuit veiligheidsoverwegingen
echter geen verdere informatie doen toekomen.

Het Amerikaanse F-22 jachtvliegtuig is niet voor export beschikbaar en derhalve wordt
met Nederland geen specifieke kennis over de technische kenmerken van het toestel
gedeeld.

Vraag 11

Erkent u dat, gelet op alle kostenoverschrijdingen, door niet gehaalde deadlines (ontwerpfouten,
sofwarefouten, tekorten aan reserveonderdelen en gedateerde strategische inzetbaarheid)
de aanschaf van de F-35 vliegtuigen een grote fout is (geweest)? Zo nee, kunt u beargumenteerd
uitleggen waarom niet?

Antwoord 11

De verwerving van de F-35 betekent een aanzienlijke versterking van de krijgsmacht
en verschaft onze militairen het beste materieel voor de uitoefening van hun grondwettelijke
taken, zoals o.a. de bewaking van het Nederlandse luchtruim, inzet bij conflictsituaties
en de bestrijding van (terreur-) en andere dreigingen. Zoals ook aangegeven in het
DMP-D Document Vervanging F-16 (kenmerk 2014D46793) en de eenentwintigste voortgangsrapportage project Verwerving F-35, wil Nederland
met de F-35 zes missietypen veilig en effectief kunnen uitvoeren. De kandidatenvergelijking
in 2008 heeft aangetoond dat de F-35 het meest geschikt is om alle zes missietypen
uit te kunnen voeren.

Zoals ik ook tijdens het Wetgevingsoverleg Personeel en Materieel Defensie d.d. 30 november
jl. heb toegelicht, zijn de ervaringen met de Nederlandse F-35 jachtvliegtuigen tot
dusverre positief. Dat oordeel baseert Defensie op de eigen ervaringen met de vliegtuigen
die sinds 2019 vanuit Nederland opereren alsmede de ervaringen in de Verenigde Staten
waar Defensie F-35 personeel opleidt en waar Nederland sinds 2013 bijzondere kennis
en ervaring heeft opgedaan door deelname in het Initiële Operationele Test en Evaluatie
fase met andere internationale partners.

Er is op dit moment geen aanleiding te veronderstellen dat de belangrijkste mijlpalen,
te weten de initiële operationele inzetbaarheid eind 2021 en volledige operationele
inzetbaarheid in 2024, niet worden gehaald. Deze mijlpalen worden in belangrijke mate
bepaald door het behalen van operationele doelstellingen, opgeleid personeel en het
succesvol behalen van bepaalde trainingsdoelstellingen. Zoals gerapporteerd in de
laatste voortgangsrapportage project Verwerving F-35, zal de Nederlandse F-35 vloot
in 2024 alle taken over kunnen nemen van de F-16.