Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van der Molen, Van den Berg en Wiersma over het bericht ‘Directeur Astron over zijn radiotelescoop versus de windmolens: ‘Lofar zou van beschermd nationaal belang moeten zijn’’

Antwoord van Minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mede namens
de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat (ontvangen 26 augustus 2020).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 3676.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Directeur Astron over zijn radiotelescoop versus
de windmolens: «Lofar zou van beschermd nationaal belang moeten zijn»» uit het Dagblad
van het Noorden?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u het eens met de uitspraak dat het beschermen van grote nationale onderzoeksinfrastructuur,
zoals LOFAR, van groot belang zou moeten zijn? Zo ja, hoe uit zich dat in uw beleid?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Ja, het kabinet is van mening dat grootschalige wetenschappelijke infrastructuur,
zoals LOFAR, van nationaal belang is voor Nederland, omdat het randvoorwaardelijk
is voor het verrichten van vernieuwend wetenschappelijk onderzoek, bijdraagt aan technologische
en economische innovaties en aan maatschappelijke (en regionale) impact.

Om te zorgen dat Nederland ook in de toekomst kan blijven meedoen in de wetenschappelijke
wereldtop, heeft Nederland een strategische agenda laten opstellen door de Permanente
Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur: de Nationale Roadmap
Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur.2 Via calls worden vervolgens projecten uit de agenda geselecteerd en wordt de bouw
of vernieuwing mogelijk van onderzoeksfaciliteiten met een internationale uitstraling,
zoals belangrijke wetenschappelijke apparatuur of op kennis gebaseerde hulpbronnen.
Over de uitslag van de laatste financieringsronde heb ik u recent geïnformeerd.3 LOFAR staat op Nationale Roadmap vermeld onder de Square Kilometer Array (SKA).

De huidige bescherming is afhankelijk van regionaal beleid en vergunningverlening,
er is geen specifiek nationaal beschermingsbeleid. In de Nationale Omgevingsvisie
wordt grootschalige wetenschappelijke infrastructuur als Nationaal Belang opgenomen.
Als een nationaal belang in het geding komt, zal het Rijk in eerste instantie zoveel
mogelijk in goed overleg met medeoverheden zoeken naar oplossingen. Op grond van dit
nationale belang kan het Rijk ook nadere maatregelen nemen in het Omgevingsbeleid
om het nationale belang indien nodig te beschermen.

Vraag 3

Bent u bekend met de effecten van 5G voor de Westerbork Synthese Radiotelescoop (WSRT)?

Antwoord 3

Op dit moment doet ASTRON onderzoek naar mogelijke effecten voor de Westerbork Synthese
Radiotelescoop (WSRT). De resultaten van dat onderzoek worden nog verwacht. Er kan
overigens niet worden gesproken van effecten van 5G in het algemeen op de WSRT. Waar
op gedoeld wordt zijn de potentiële effecten van een aantal geveilde vergunningen
in de 700 MHz band. Die band wordt gezien als een potentiële 5G band. Bij de veiling
van deze vergunningen zijn maatregelen getroffen die bescherming bieden aan de WSRT.
Die bescherming bestaat eruit dat er aan een aantal vergunningen in de 700 MHz band4 een voorschrift is verbonden, namelijk dat geen storing mag worden veroorzaakt in
de waarnemingen van de WSRT. Dat heeft concreet vorm gekregen in een beschermingszone
van 10 km rond de radiotelescopen.

Vraag 4

Hoe kijkt u in dat perspectief aan tegen het belang voor Nederland om Astron als ’s
werelds grootste radiotelescoop te laten functioneren? Bent u bekend met de oplossingen
die Astron hiervoor ziet? Hoe kijkt u daar zelf naar?

Antwoord 4

U verwijst naar het voorstel van ASTRON om de WSRT om te vormen tot een faciliteit
die verbonden wordt met ’s werelds grootste radiotelescoop, de Square Kilometre Array
(SKA) in Zuid-Afrika en Australië. De start van de bouw van deze telescoop is voorzien
in 2021. Nederland is als een van de eerste landen bij dit project betrokken en draagt
hier ook aan bij met € 30 miljoen uit regeerakkoordmiddelen en € 9 miljoen via ASTRON.

ASTRON heeft bij de Staatssecretaris van EZK inderdaad het voornemen tot een strategisch
programma kenbaar gemaakt. ASTRON ziet dit tevens als oplossing voor de door haar
veronderstelde negatieve effecten van de uitrol van 5G voor de WSRT. Die negatieve
effecten voorzien wij niet (zie het antwoord op vraag 5). Wij zijn uiteraard benieuwd
hoe ASTRON nu en in de toekomst kan en wil bijdragen aan de kennis- en innovatieambities
van Nederland. Daarover horen wij graag van ASTRON toelichting.

Vraag 5

Bent u bereid in gesprek te gaan hoe Astron en hun meetonderzoeken behouden kunnen
blijven? Indien ja, zou de Kamer op de hoogte kunnen worden gehouden? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 5

Het Agentschap Telecom heeft op basis van internationaal gehanteerde en op de specifieke
Nederlandse situatie toegespitste rekenmodellen een beschermingszone bepaald van 10 kilometer
rond de radiotelescopen in Westerbork. Daarmee wordt voorkomen dat de radioastronomische
waarnemingen gehinderd worden. Wij hebben geen reden om te twijfelen aan de deskundigheid
en het advies van de toezichthouder Agentschap Telecom. Tussen ASTRON, het Ministerie
van OCW en het Ministerie van EZK is afgesproken dat het Ministerie van EZK na de
veiling een technisch overleg zal faciliteren tussen ASTRON en de betreffende vergunninghouders
om te bespreken hoe een zorgvuldige ingebruikname van de frequenties in de buurt van
de radiotelescoop te Westerbork kan plaatsvinden. Nu de veiling is afgerond zal dit
overleg op zo kort mogelijke termijn worden georganiseerd. De toezichthouder, Agentschap
Telecom, zal vervolgens actief meekijken hoe vergunninghouders de maatregelen naleven.

Zoals in antwoord op vraag 4 staan wij open voor een nader gesprek over het nieuwe
strategische programma van ASTRON. Zie hiervoor ook het antwoord op vraag 4. Wij zullen
uw Kamer informeren over de uitkomsten van beide gesprekken.