Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Ojik en Van den Nieuwenhuijzen over de situatie in Noord-Mozambique

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister voor Buitenlandse
Handel en Ontwikkelingssamenwerking (ontvangen 3 juli 2020).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het bericht «Hoe jihadisten in razend tempo het noorden
van Mozambique veroveren»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u een overzicht geven van de huidige situatie in de provincie Cabo Delgado? Hoeveel
slachtoffers heeft het conflict de afgelopen tijd geëist? Hoeveel mensen zijn op de
vlucht geslagen, waar verblijven zij, en onder welke omstandigheden?

Antwoord 2

Sinds oktober 2017 worden regelmatig gewelddadige aanslagen gepleegd in de noordelijke
provincie Cabo Delgado. Gedurende 2019 en met name in het begin van dit jaar nam het
aantal geweldsincidenten toe; er vinden nu bijna wekelijks aanslagen plaats. Vanaf
2017 zijn naar schatting ongeveer 1200 mensen om het leven gekomen, waaronder 700
burgerslachtoffers. In de periode 1 januari – 25 april 2020 werden 101 incidenten
gerapporteerd, met naar schatting 285 doden tot gevolg, onder wie 200 burgerslachtoffers.2 De precieze aantallen zijn moeilijk te achterhalen en te verifiëren.

Cabo Delgado is één van de armste en meest afgelegen provincies van Mozambique. In
maart vorig jaar werd de provincie hard geraakt door de tropische cycloon Kenneth.
De humanitaire noden in de provincie zijn hoog. Er zijn meer dan 170.000 ontheemden,
als gevolg van de cycloon en het toenemende geweld. In de districtshoofdsteden zijn
kampen voor de ontheemden en momenteel wordt er een nieuw kamp gecreëerd in de omgeving
van Pemba. Naast de kampen verblijven ontheemden bij familie of vrienden of zijn dakloos.
Door het geweld is maar liefst ca. 80% van de ontheemden momenteel onbereikbaar voor
hulporganisaties.

Vraag 3

Wat is bij het kabinet bekend over de herkomst van de financiële en militaire middelen
die de jihadisten, bekend als Ahlu Sunna Wa Jama (ASWJ), tot hun beschikking hebben?
Welke rol speelt de internationale drugshandel hierbij?

Antwoord 3

Er is weinig bekend over de herkomst van de financiële en militaire middelen van de
opstandelingen. Zij plunderen regelmatig dorpen of steden waar zij aanslagen plegen.
Ook zijn zij er verschillende malen in geslaagd militaire bases aan te vallen. Het
lijkt erop dat de opstandelingen op deze manier een deel van hun wapens en financiële
middelen hebben verkregen. In maart 2020 maakten enkele opstandelingen voor het eerst
hun affiliatie met Islamitische Staat (IS) bekend via een videoboodschap. Het is echter
niet duidelijk of zij ook financiële of materiële steun van IS ontvangen.

In Cabo Delgado bestaat, mede door het zwakke bestuur, een grote illegale economie.
Er vindt veel smokkel plaats van o.a. edelstenen, hout, ivoor, mensen en drugs. Het
is mogelijk dat de opstandelingen van die situatie profiteren.

Vraag 4

Wat is de reactie van de Mozambikaanse autoriteiten op de ontwikkelingen in Cabo Delgado,
op militair en niet-militair gebied? Hoe effectief is die reactie? Kloppen berichten
dat zij gebruikmaken van Russische, Zuid-Afrikaanse en/of Zimbabweaanse huurlingen?
Zo ja, wat vindt u daarvan?

Antwoord 4

De communicatie van de Mozambikaanse overheid over de gebeurtenissen in Cabo Delgado
en de activiteiten van de autoriteiten is niet altijd helder. De Mozambikaanse overheid
blijkt onvoldoende in staat de aanslagen te kunnen voorkomen. Het Mozambikaanse leger
en de nationale politie zijn aanwezig in de provincie maar zijn onvoldoende geëquipeerd
duurzaam orde te handhaven in het omvangrijke en afgelegen gebied. Het is belangrijk
dat de overheid de grondoorzaken van conflict ook adresseert, omdat de onvrede en
het geweld deels lijken voort te komen uit de grote armoede en ongelijkheid onder
de bevolking.

Er zijn berichten3 dat de overheid in 2019, met zowel materieel als personeel, werd gesteund door de
Russische Wagner Group. Sinds het begin van dit jaar wordt gerapporteerd4 over de aanwezigheid van de Van Dyck Advisory Group, een Zuid-Afrikaans veiligheidsbedrijf.

De internationale gemeenschap heeft bij de Mozambikaanse overheid aangedrongen op
meer transparantie, over de situatie in Cabo Delgado alsook over het optreden van
de autoriteiten.

Vraag 5

Bent u bekend met berichten dat het Mozambikaanse leger hardhandig zou optreden richting
lokale dorpelingen in een poging om de jihadisten te stoppen, ook wanneer er geen
bewijs is dat zij de jihadisten ondersteunen? Ziet u reden tot zorg over het optreden
van de autoriteiten met betrekking tot het respecteren van mensenrechten? Zo ja, bent
u bereid om deze zorgen over te brengen aan de autoriteiten?

Antwoord 5

Er zijn inderdaad berichten van hardhandig optreden richting de lokale gemeenschap
en schendingen van mensenrechten door het Mozambikaanse leger. Deze berichten zijn
zorgwekkend. De Nederlandse ambassade brengt de zorgen over de toenemende onveiligheid
in Cabo Delgado, alsook de berichten over hardhandig optreden van de autoriteiten,
op in de contacten met de Mozambikaanse overheid. Dit gebeurt zowel bilateraal als
in EU-verband. Zie ook de antwoorden bij vragen 6 en 9.

Vraag 6

Wat is bij u bekend over het lot van radiojournalist Ibraimo Abu Mbaruco, die op 7 april
spoorloos verdween? Klopt het dat hij door het Mozambikaanse leger is meegenomen?
Bent u bereid om bij de autoriteiten om opheldering te vragen en met klem te verzoeken
dat hij op vrije voeten wordt gesteld?

Antwoord 6

Van Ibraimo Abu Mbaruco is sinds zijn verdwijning op 7 april 2020 niets meer vernomen.
Vlak voor zijn verdwijning is hij gezien in aanwezigheid van leden van het Mozambikaanse
leger maar het is onduidelijk of hij daadwerkelijk door het leger is meegenomen. Mede
op aandringen van de Nederlandse ambassade heeft de EU-delegatie in Mozambique op
15 april jl. in een verklaring de Mozambikaanse autoriteiten opgeroepen de verdwijning
van Mbaruco grondig te onderzoeken. In dezelfde verklaring werd het belang van persvrijheid
en het recht op informatie benadrukt. De EU-delegatie in Mozambique zal deze boodschap
ook overbrengen tijdens de aanstaande politieke dialoog in het kader van Artikel 8
uit de Partnerschapsovereenkomst tussen Afrikaanse landen, de Caraïben en de Stille
Oceaan en Europese Gemeenschap (ACS-EG) met de Mozambikaanse overheid op 5 juni.

Vraag 7

Klopt het dat journalisten nog maar moeilijk of überhaupt geen toegang meer krijgen
tot de provincie Cabo Delgado? Bent u bereid om er bij de autoriteiten op aan te dringen
dat vrije toegang wordt verleend tot het gebied voor journalisten?

Antwoord 7

Ja, dit klopt. De Nederlandse ambassade dringt in haar contacten met de Mozambikaanse
overheid aan op het belang van persvrijheid en het verlenen van toegang voor journalisten
tot het gebied. Het onderwerp van verbeterde toegang tot het gebied voor journalisten,
alsmede betere informatieverstrekking vanuit de Mozambikaanse overheid over de situatie
in dit gebied, wordt in EU-verband ook steevast besproken met de Mozambikaanse overheid.
Het conflict in Cabo Delgado stond dan ook op 5 juni jl. hoog op de agenda van de
politieke dialoog (art.8) tussen de EU en de Mozambikaanse overheid. De EU heeft verdergaande
hulp toegezegd, hoofdzakelijk humanitaire- en ontwikkelingssteun en overweegt ook
ondersteuning op het gebied van veiligheid, stabiliteit en bestuur. De EU heeft aangedrongen
op intensivering van de dialoog, onder meer om tot een plan van aanpak van de Mozambikaanse
autoriteiten te komen om de onveiligheid in Cabo Delgado te verbeteren. Tevens heeft
de EU opgeroepen tot het respecteren van de mensenrechten van de burgers van Cabo
Delgado en is het belang van persvrijheid en het recht op informatie benadrukt.

Vraag 8, 9

Deelt u de mening dat, naarmate het conflict langer duurt, het lastiger zal worden
om terug te keren naar de vreedzame situatie in Cabo Delgado van voor 2017? Wat kan
de internationale gemeenschap, en Nederland in het bijzonder, ondernemen om de acute
crisis te bezweren, en zo te voorkomen dat er een kalifaat ontstaat die de stabiliteit
in de wijde regio zal ondermijnen?

Bent u bereid om, in samenwerking met andere Europese donoren, regionale partners
zoals Zuid-Afrika en internationale instellingen zoals de Wereldbank en VN-instituties,
te komen tot een coherent plan van aanpak om, samen met de Mozambikaanse regering,
te voorkomen dat de crisis de komende weken en maanden verder escaleert, alsook tot
een gedegen langeretermijnstrategie voor de inclusieve ontwikkeling van de provincie
Cabo Delgado?

Antwoord 8, 9

De situatie in Cabo Delgado is zeer complex en de onveiligheid in de regio neemt toe.
De mening dat het, naarmate het conflict langer duurt, het lastiger zal worden om
terug te keren naar een vreedzame situatie, deel ik. De internationale gemeenschap,
inclusief Nederland, onderneemt in samenwerking met de Mozambikaanse overheid verschillende
initiatieven om bij te dragen aan de-escalatie van het conflict ten einde de stabiliteit
in Mozambique en de regio te bevorderen.

De Mozambikaanse overheid heeft recent ondersteuning gevraagd van de Afrikaanse Unie
(AU) en van de regionale organisatie SADC (South African Development Community). In
een ad-hoc SADC-bijeenkomt op 19 mei jl. is de situatie in Cabo Delgado besproken.
SADC heeft aangekondigd Mozambique bij te willen staan in de strijd tegen terrorisme
en gewapende groepen in Cabo Delgado. Vervolgstappen van de SADC zijn op dit moment
nog niet duidelijk. De verslechterende situatie in Cabo Delgado staat ook op de radar
bij de VN. De VN is aanwezig in Mozambique, maar ook zij hebben vanwege het geweld
en de Covid pandemie moeilijk toegang tot de regio. De VN probeert de situatie in
Mozambique in al zijn aspecten te adresseren. Ook heeft de Secretaris-Generaal van
de VN een gezant voor Mozambique, de Zwitser Mirko Manzoni.

De Nederlandse ontwikkelingsprogramma’s in Cabo Delgado richten zich op water, voedselzekerheid,
gezondheid, jeugdwerkloosheid en private sector ontwikkeling. Hiermee werkt Nederland
aan het wegnemen van de grondoorzaken van het conflict.

Nederland is initiatiefnemer van het eind vorig jaar opgerichte Multi-Stakeholder Platform (MSP) voor Cabo Delgado. Dit platform brengt maatschappelijke organisaties, de private
sector (inclusief de olie- en gassector), donoren en de overheid bij elkaar om inclusieve
en duurzame ontwikkeling in de provincie te bevorderen. Organisaties als de Wereldbank,
de Afrikaanse Ontwikkelingsbank en de VN zijn nauw bij het MSP betrokken. Momenteel
zet de Nederlandse ambassade zich in om het MSP te koppelen aan het regionale overheidsagentschap
dat recent is gecreëerd om de ontwikkeling van het noorden van Mozambique te coördineren.
De hoop is dat dat zal bijdragen aan een betere dialoog en meer invloed op verbetering
van de situatie in Cabo Delgado. Zie voor meer achtergrondinformatie de Kamerbrief
over Cabo Delgado.