Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Futselaar over het bericht dat Nederland de geldkraan van beroemd onderzoek naar zwarte gaten dicht draait

Antwoord van Minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) (ontvangen
30 oktober 2019).

Vraag 1

Wat is uw reactie op het artikel «Nederland draait geldkraan dicht van beroemd onderzoek
naar zwarte gaten»?1

Antwoord 1

Ik deel de conclusie dat de «geldkraan zou zijn dichtgedraaid» niet. Zie het antwoord
op vraag 5.

Vraag 2

Op welke wijze beoordeelt de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
(NWO) of er sprake is van maatschappelijke impact? Kunt u dit uitgebreid toelichten?
Kunt u daarnaast een definitie geven van maatschappelijke impact?

Antwoord 2

In aanvragen voor NWO-subsidies dient te worden beschreven hoe het onderzoek zou kunnen
bijdragen aan de samenleving en aan de economie. De gevraagde toelichting en de wijze
van beoordeling hiervan verschilt per financieringsinstrument en wordt toegelicht
in de call for proposals. Dit is te verklaren door de aard van het voorgestelde onderzoek. Van een onderzoeker
die een aanvraag doet voor financiering voor een thematisch programma binnen de nationale
onderzoeks-prioriteiten, zoals de Nationale Wetenschapsagenda of één van de topsectoren,
vraagt NWO logischerwijs meer naar kennisbenutting en impact dan van een onderzoeker
die een aanvraag indient binnen de calls die gericht zijn op vrij onderzoek. In de
NWO-strategie 2019–2022 definieert NWO maatschappelijke impact als volgt: «maatschappelijke
(culturele, economische, industriële, ecologische of sociale) veranderingen die (mede)
het gevolg zijn van door onderzoek gegenereerde kennis en kunde».

Vraag 3

Hoe beoordeelt u de maatschappelijke impact van experimenten met de Event Horizon
Telescope die dit jaar wereldwijd de voorpagina’s en internationale journaals haalden
met de eerste foto van een zwart gat?

Antwoord 3

De impact van het experiment met de Event Horizon Telescope dat heeft geleid tot de eerste foto van een zwart gat is vooral van wetenschappelijke
aard. Het gaat hier om een doorbraak in de fundamentele wetenschap. De maatschappelijke
impact van deze doorbraak moet worden gezien in het licht van de waardering die de
samenleving heeft voor dit soort fundamentele wetenschap, met name als deze betrekking
heeft op de oorsprong van ons bestaan. Door de foto is veel positieve aandacht ontstaan
voor de Nederlandse wetenschap. Ik vind het belangrijk dat zo veel mogelijk mensen
kennis kunnen nemen van dit soort fundamentele doorbraken. Gezien het belang van goede
communicatie hierover en omdat deze veel vergt van Prof. Falcke en zijn onderzoeksgroep,
heb ik éénmalig een bedrag van € 200.000 toegekend ter ondersteuning. Zie ook de antwoorden
op de vragen van de heer Paternotte over de Nederlandse participatie in de Event Horizon Telescope (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 523).

Vraag 4

Wat zijn de gevolgen voor de Nederlandse onderzoekers en universiteiten, die een prominente
rol hebben gespeeld bij dit project?

Antwoord 4

Dat hangt af van besluitvorming van verschillende instellingen en organisaties en
van de kwaliteit van (nieuwe) financieringsverzoeken. Zo is Prof. dr. Heino Falcke
medeaanvrager binnen het «The Dutch Black Hole Consortium». Voorts is aannemelijk dat in de toekomst nieuwe aanvragen zullen volgen zodat er
mogelijk alsnog NWO-financiering komt. Ook andere (Europese) financieringsbronnen
kunnen een rol spelen. Tot slot merk ik op dat ook voor de betrokken universiteiten
een rol is weggelegd bij de financiering van dit type onderzoek.

Vraag 5

Hoe reflecteert u op de NWO als subsidieverstrekker nu de geldkraan voor dit onderzoek
is dichtgedraaid?

Antwoord 5

Zoals ik al in het antwoord op vraag 1 heb aangegeven deel ik de conclusie dat «de
geldkraan is dichtgedraaid» niet. NWO kan als subsidiegever niet meer uitgeven dan
op haar begroting staat en zal dus voortdurend scherpe keuzes moeten maken. Dat doet
zij zo onafhankelijk mogelijk, op basis van peer review. Ik heb er alle vertrouwen
in dat NWO in het beoordelingsproces van onderzoeksvoorstellen de juiste keuzes maakt.