Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Buitenweg over de motivering van automatisch genomen besluiten

Antwoord van Minister Dekker (Rechtsbescherming) (ontvangen 14 juni 2019)

Vraag 1

Kent u het artikel «motivering van automatisch genomen besluiten» van Matthijs van
Kempen?1

Antwoord 1

Ja, ik heb van het artikel kennisgenomen.

Vraag 2

Wat vindt u van de bevindingen van Van Kempen dat de algoritmes die u in uw brief2 aanhaalt vaak helemaal geen één-op-één vertalingen zijn van wetgeving en beleidsregels,
maar dat regelanalisten een ordening aanbrengen en andere ontwerpkeuzes maken die
van invloed zijn op de uitkomst van een besluitvormingstraject? Deelt u het standpunt
van Van Kempen dat de ordening die een regelanalist in beslisregels maakt, een «gemaakte
keuze» is die conform de verscherpte motiveringseisen van de Afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State gepubliceerd dient te worden? Zo nee, waarom niet? Hoe valt
uw zienswijze dat algoritmen veelal een één-op-één vertaling van de regels in wet-
en regelgeving zijn te rijmen met het standpunt van de Afdeling advisering van de
Raad van State dat «regels in natuurlijke taal lang niet altijd één-op-één kunnen
worden vertaald in een algoritme»?3

Antwoord 2

In mijn brief4 heb ik erop gewezen dat algoritmes in de vorm van eenvoudige beslisbomen door de
overheid al enige tientallen jaren worden gebruikt en dat het hierbij veelal om simpele
algoritmes lijkt te gaan die een één-op-één vertaling vormen van wetgeving en beleidsregels,
die gepubliceerd zijn. Daarbij kan het gaan om algoritmes die de Belastingdienst gebruikt
in haar digitale aangifteprogramma’s voor bijvoorbeeld de inkomstenbelasting of de
Dienst Justis bij het afgeven van een verklaring omtrent het gedrag.5 Dat het veelal om dergelijke simpele algoritmes lijkt te gaan, is geen vastgesteld
feit, maar een veronderstelling. Voor zover het algoritmes betreft die geen één-op-één-vertaling
van wetgeving en beleidsregels zijn, maar nadere keuzes en aannames bevatten die van
invloed zijn op (deels) geautomatiseerde besluitvorming, deel ik het standpunt van
Van Kempen dat het om keuzes gaat die conform de verscherpte motiveringseisen van
de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State «volledig, tijdig en adequaat»
ter beschikking moeten worden gesteld. Daar zal elke individuele overheidsorganisatie
rekening mee moeten houden.

Als het echter om algoritmes gaat die een één-op-één-vertaling van wetgeving en beleidsregels
vormen en ordening door een regelanalist daaraan niets toevoegt, zou openbaarmaking
van de beslisregels van het algoritme, zoals ik ook in mijn brief heb verwoord, weinig
tot niets aan de gewenste transparantie toevoegen. Het besluit kan dan worden gemotiveerd
met een verwijzing naar de desbetreffende wetgeving en beleidsregels, zoals gebeurt
bij een snelheidsboete met vermelding van de gemeten snelheid en een verwijzing naar
de desbetreffende artikelen uit de verkeerswetgeving en beleidsregels waaruit de snelheidsboete
en de hoogte daarvan één op één voortvloeien. Openbaarmaking van de beslisregels die
het CJIB in het volautomatische proces rond de oplegging van snelheidsboetes hanteert,
zou hieraan weinig toevoegen.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het van belang is voor de informatiepositie van burgers dat
zij weet kunnen hebben van de verbanden tussen beslisregels onderling en tussen beslisregels
en gegevens en uitkomsten, omdat dan duidelijk wordt welke gegevens in een beslisregel
zijn gebruikt en tot welke uitkomst dit heeft geleid? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Ja, deze mening deel ik, voor zover het om algoritmes gaat waarbij nadere keuzes worden
gemaakt in aanvulling op keuzes die al in wetgeving en beleidsregels zijn opgenomen.

Vraag 4

Op welke wijze is uw standpunt dat openbaarmaking van beslisregels niets toevoegen
aan transparantie in lijn met de bevindingen van de afdeling Advisering van de Raad
van State dat het voor burgers van belang is om na te gaan welke beslisregels zijn
toegepast en of beslisregels ook werkelijk doen waarvoor ze bedoeld zijn? Wat staat
aan onmiddellijke openbaarmaking van beslisregels in de weg, zoals door Van Kempen
beschreven, in geheel automatisch genomen besluiten met een individuele burger als
belanghebbende?

Antwoord 4

Uit de antwoorden op de voorgaande vragen blijkt dat ik openbaarmaking van beslisregels
niets aan transparantie vind toevoegen, als deze een één-op-één-vertaling van wetgeving
en beleidsregels vormen. Openbaarmaking is wel op haar plaats, als nadere keuzes worden
gemaakt in aanvulling op keuzes die al in wetgeving en beleidsregels zijn opgenomen.
Ik acht dat standpunt in lijn met de bevindingen van de afdeling Advisering van de
Raad van State dat het voor burgers van belang is om na te gaan welke beslisregels
zijn toegepast. Dat belang is echter afwezig, als burgers de beslissing al uit wetgeving
of beleidsregels kunnen afleiden. Dat beslisregels ook werkelijk doen waarvoor ze
bedoeld zijn, is vooral een kwestie die controle vergt, bijvoorbeeld door auditing.

Aan onmiddellijke openbaarmaking van beslisregels die één-op-één-vertaling van wetgeving
en beleidsregels vormen, staat in de weg dat dit onnodig uitvoeringslasten meebrengt.
Het besluit is dan immers direct uit die wetgeving en eventueel beleidsregels af te
leiden, zodat de motivering van het besluit daarop kan worden gebaseerd.

Vraag 5

Deelt u de mening dat het beter motiveren van (deels) geautomatiseerde besluitvorming
kansen biedt om herzieningen, bezwaar en beroep effectiever te maken? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 5

Ja, vooral met het oog op beslisregels waarbij nadere keuzes worden gemaakt in aanvulling
op keuzes die al in wetgeving en beleidsregels zijn opgenomen.

Vraag 6

Bent u bereid deze vragen te beantwoorden voor het algemeen overleg Bescherming persoonsgegevens
op 13 juni 2019?

Antwoord 6

Ja.