Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Wörsdörfer over het bericht ‘Four Trends that Blockchain will Dominate in Emerging Tech in 2019’

Antwoord van Staatssecretaris Keijzer (Economische Zaken en Klimaat) mede namens de
Minister van Financiën (ontvangen 7 februari 2019).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Four Trends that Blockchain will Dominate in Emerging
Tech in 2019»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de ontwikkeling van blockchaintechnologie op korte termijn een
vlucht zal kunnen nemen?

Antwoord 2

Het kabinet creëert in samenwerking met het bedrijfsleven en kennisinstellingen een
zo goed mogelijk ecosysteem voor onderzoek en innovatie. Blockchain-technologie is
een jonge technologie, die de tijd moet krijgen zich te bewijzen. In de OESO Science Technology and Innovation Outlook 2018 wordt met betrekking tot blockchain en Distributed Ledger Technology (dit is decentrale
opslag van transacties waarvan blockchain de bekendste verschijningsvorm is) opgemerkt
dat er vele potentiële toepassingen bestaan, ook in de industrie, maar dat blockchain
nog niet is volgroeid en dat veel toepassingen zich nog in de proof-of-concept fase
bevinden. Dit is vergelijkbaar met de conclusie in de Blockchain Global Suryey 2018 van Deloitte. Volgens dit rapport bewegen toepassingen zich meer en meer in de richting
van een doorbraak en ligt de focus nu op het identificeren en bouwen van praktische
oplossingen. In het bericht «Four Trends that Blockchain will Dominate in Emerging
Tech in 2019» wordt naar dit rapport verwezen.

Vraag 3

Hoeveel geld wordt door Nederland beschikbaar gesteld om onderzoek naar blockchaintechnologie
te financieren? Door welke departementen wordt hieraan een bijdrage geleverd?

Antwoord 3

De ministeries van OCW, EZK, BZK, IenW, LNV, FIN, JenV en VWS besteden, op basis van
cijfers over 2018 en de begroting voor 2019, in totaal € 2,8 mln aan onderzoek naar
blockchaintechnologie. Het genoemde bedrag is de investering in primair om onderzoek.
Verkenningen of haalbaarheidsstudies ten behoeve van pilots of toepassingen vormen
hier geen onderdeel van.

Vraag 4

Welke casus zijn uitgezocht voor de in uw digitaliseringsstrategie opgenomen «Actielijn
3 Blockchain» (onderdeel van de daar opgenomen actielijnen voor publiek-private samenwerking)
waarmee een onderzoek wordt gedaan naar de ruimte die wettelijke kaders bieden voor
het benutten van kansen van blockchain, voor het mitigeren van mogelijke risico’s
en aandachtspunten voor toekomstige wetgeving te verkennen? Kunt u daarbij aangeven
wat de planning en gewenste output is? Wanneer wordt de Kamer hierover geïnformeerd?
Bent u bereid om dan direct eventuele voorstellen te doen die helpen om blockchainontwikkeling
in Nederland de benodigde ruimte te geven?2

Antwoord 4

In opdracht van het WODC (Ministerie van Justitie en Veiligheid) loopt het verkennend
onderzoek «Blockchain en het recht». Het onderzoek gaat hoofdzakelijk in op een aantal
algemene juridische vragen rondom blockchain op het terrein van het privaatrecht,
het gegevensbeschermingsrecht en het bestuursprocesrecht.

Verder worden in dit onderzoek de volgende use cases onderzocht op de juridische vragen,
die daaruit voortvloeien3:

1. Een door de overheid beheerd eigendomsregister (teboekstelling schepen);

2. Geautomatiseerde compliance en tegengaan administratieve lasten (schatkistbankieren
bij nieuwbouw onderwijsinstelling);

3. Gebruik van smart contracts door private partijen;

4. Vervoer van afvalstoffen op grond van de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen;

5. Vastleggen en delen van privacygevoelige gegevens door de overheid in kader Wet maatschappelijke
ondersteuning.

Naar verwachting zal vóór het zomerreces een kabinetsreactie op het rapport volgen4.

In opdracht van NCTV (Ministerie van Justitie en Veiligheid) gaat de Dutch Blockchain
Coalition (DBC) een aantal onderzoeksopdrachten uitvoeren met als aandachtsgebied
cybersecurity in relatie tot blockchain. In 2018 is de opdracht uitgevoerd voor het
ontwikkelen van een bockchain cybersecurity framework. Deze is eind 2018 opgeleverd.
In 2019 wordt gestart met een tweetal opdrachten. Het eerste project is getiteld A
Regulatory Governance Framework for Blockchain ingediend door The Hague University
of Applied Sciences. Het tweede project is getiteld Keeping the Human in the Loop
– Smart Governance for Smart Contracts.

Vraag 5, 6, 7

Hebben partijen al gebruik gemaakt van de in de digitaliseringsstrategie gemelde mogelijkheid
om bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en De Nederlandse Bank (DNB) vroegtijdig
kennis te delen over wat speelt bij de marktintroductie van innovatieve financiële
producten, diensten of bedrijfsmodellen via bijvoorbeeld blockchaintechnologie?5

Houden de AFM en DNB de ministeries van Financiën en van Economische Zaken en Klimaat
op de hoogte van door partijen gedeelde kennis waar het ontwikkeling van blockchaintechnologie
betreft? Zo ja, bent u bereid de Kamer te informeren over zaken waar partijen tegenaan
lopen? Zo nee, waarom niet en bent u bereid bij DNB en de AFM hierom te verzoeken?
Kunt u aangeven wat er gebeurt met door partijen met DNB en de AFM gedeelde kennis
over bovengenoemde zaken?

Hebben DNB en de AFM naar aanleiding van met hen gedeelde kennis reden gezien invulling
te geven aan het Regulatory Sandbox concept, dan wel bij eerder genoemde ministeries
hierom verzocht? Zo ja, kan de Kamer hierover worden geïnformeerd?

Antwoord 5, 6, 7

DNB en de AFM zijn in 2016 twee initiatieven gestart: InnovationHub en het «Maatwerk
voor Innovatie» programma. De AFM en DNB richten zich met deze initiatieven op het
ondersteunen van marktpartijen op het gebied van wet- en regelgeving (zoals vergunningseisen).

Met de InnovationHub werken experts vanuit de toezichthoudende instanties samen om
vragen te beantwoorden van innovatieve marktpartijen. Dit betreft vragen over het
toezicht en over de toepasselijke wet- en regelgeving op innovatieve financiële producten
en diensten. Waar het vragen omtrent mededingingsregels betreft neemt de ACM eveneens
deel aan dit programma.

Het tweede programma, Maatwerk voor Innovatie, betreft een zogenaamde regulatory sandbox.
De Kamer is hierover geïnformeerd in onder meer de brieven van 9 juni 2016, 21 december
2016 en 2 mei 2017 6. In deze sandbox kunnen marktpartijen met een innovatief concept bij de toezichthouders
een verzoek indienen, en bij eventuele knelpunten in wet- en regelgeving wordt beoordeeld
of sprake is van een onnodige belemmering voor innovatie. Voor zover wet- en regelgeving
hier ruimte voor bieden, en voor zover dit in lijn is met het doel van de wet- en
regelgeving, kunnen de toezichthouders dan maatwerk bieden in de toepassing. Hiermee
wordt marktpartijen de mogelijkheid geboden innovatieve concepten in de sandbox-omgeving
te testen. Daarbij helpt de sandbox de toezichthouders kennis op te doen over innovatie
en zo nodig een passende toezichtaanpak te ontwikkelen.

Sinds de start van InnovationHub in juni 2016 zijn er circa 600 vragen gesteld over
verschillende onderwerpen, waaronder blockchain. Op de websites van AFM en DNB kan
men een lijst met veel gestelde vragen aan de InnovationHub vinden. De toezichthouders
geven hierbij aan regelmatig vragen over het gebruik van blockchaintechnologie te
ontvangen. Echter, uit de bij de InnovationHub en Maatwerk voor Innovatie ingediende
vragen is niet gebleken dat er onnodige belemmeringen in nationale wet- en regelgeving
bestaan die de ontwikkeling van blockchaintechnologie in de financiële sector kunnen
remmen. Desalniettemin gaat de Minister van Financiën onderzoeken in hoeverre Europese
financiële regelgeving aangepast kan worden om bepaalde toepassingen van blockchaintechnologie
de ruimte te geven (zie ook de beantwoording op vraag 11 en 13).

Vraag 8

Klopt het dat bedrijven die zich met blockchaintechnologie bezig houden moeilijk een
bankrekening kunnen openen? Zo ja, wat is daarvan de reden? Spelen DNB en de AFM daarbij
een rol en welke maatregelen zijn nodig om dit te vereenvoudigen en te versnellen?

Antwoord 8

Banken zijn wettelijk verplicht een risicogebaseerd klantenacceptatiebeleid te voeren.
Dit houdt in dat potentiele klanten moeten worden geïdentificeerd en dat hun identiteit
moet worden geverifieerd. Voorts dient de aard van de zakelijke relatie te worden
onderzocht op het risico van witwassen, terrorismefinanciering of andere criminele
activiteiten. Op basis van dit onderzoek moet de bank beheersmaatregelen vaststellen
om eventuele risico’s in te perken. Dit kan betekenen dat de dienstverlening door
de bank wordt beperkt, of zelfs dat de klant wordt geweigerd.

Het is de Minister van Financiën en DNB niet bekend dat bedrijven die werken met blockchaintechnologie
structureel problemen hebben met het openen van een bankrekening. Echter, er dient
in dit kader onderscheid worden gemaakt blockchaintechnologie en de op deze technologie
gebaseerde crypto’s (ook wel cryptovaluta genoemd). Voor bedrijven die diensten verlenen
op het gebied van crypto’s geldt veelal een verhoogd witwas- en terrorismefinancieringsrisico.
In het kader van de risicogebaseerde klantacceptatie kunnen banken derhalve terughoudender
zijn in de acceptatie van bedrijven die zich met crypto’s bezighouden.

Vraag 9

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de concrete inrichting van het in de
digitaliseringsstrategie aangekondigde door het kabinet in te richten loket waar ondernemers
mogelijke belemmeringen in beleid en wet- en regelgeving kunnen melden?

Antwoord 9

Het loket is bijna ingericht en zal in februari 2019 operationeel zijn. Vanaf 1 februari
kunnen ondernemers belemmeringen in beleid en wet- en regelgeving bij digitale innovatie
melden. Op de Conferentie Nederland Digitaal in maart zal het loket onder de aandacht
van het brede publiek worden gebracht.

Vraag 10

Zijn er al meldingen gedaan bij dit loket? Zo ja, welke belemmeringen in beleid en
wet- en regelgeving zijn gemeld? Welke vervolgstappen zijn naar aanleiding van deze
eventuele meldingen ondernomen? Bent u bereid de Kamer hierover te informeren?7

Antwoord 10

Er zijn nu nog geen belemmeringen gemeld. Bij de toekomstige rapportages over de Digitaliseringsstrategie
zal ik uw Kamer informeren over de meldingen en de vervolgstappen die zijn ondernomen.
De eerste rapportage zal voor de zomer aan uw Kamer gestuurd worden.

Vraag 11, 13

Ziet u heil in de in andere Europese landen aangekondigde regelgeving met het oog
op ontwikkelingen in blockchaintechnologie, zoals de inmiddels in Frankrijk aangekondigde
regelgeving om meer ruimte te geven aan blockchainontwikkelingen en bijvoorbeeld door
op sandboxes in te zetten voor wat betreft Initial Coin Offerings (ICO’s), en de mogelijkheden
die Malta biedt met het oog op deze ontwikkelingen? Kunt u aangeven wat de positie
is van Nederland met betrekking tot de blockchainontwikkelingen ten opzichte van andere
landen in Europa en wereldwijd?

Kan de regelgeving over blockchaintechnologie uit Singapore als voorbeeld dienen voor
Nederland?

Antwoord 11, 13

Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen blockchaintoepassingen in het algemeen,
en crypto’s en ICO’s. De Minister van Financiën gaat in zijn recente Kamerbrief over
de regulering van crypto’s in op de regulering van crypto’s, en financieringsvormen
waarbij crypto’s gebruikt worden, waaronder ICO’s.8 Deze brief is geschreven op basis van een adviesrapport van de AFM en DNB, waarin
de toezichthouders eveneens hebben gekeken naar regelgevende kaders in andere landen,
waaronder Frankrijk en Malta. De toezichthouders geven in hun advies aan dat crypto’s
en ICO’s hoge risico’s met zich meebrengen op het gebied van witwassen en terrorismefinanciering,
consumentenbescherming (o.a. misleiding, fraude en manipulatie) en cybercriminaliteit.
De Minister van Financiën geeft in zijn Kamerbrief aan een aantal acties te ondernemen,
waaronder het instellen van een vergunningsplicht voor bewaarportemonnees en handelsplatformen
voor crypto’s, en het onderzoeken van aanpassingen van Europese en nationale regels
om financieringsvormen waarbij crypto’s gebruikt worden (zoals ICO’s) waar nodig onder
bestaande financiële regelgeving te brengen. De toezichthouders zien evenwel ook de
potentie van sommige technologieën achter crypto’s (waaronder blockchaintechnologie)
voor bepaalde toepassingen. Daarom gaat de Minister van Financiën onderzoeken welke
Europese financiële regelgeving aangepast kunnen worden om meer ruimte te geven aan
de potentie van deze technologieën. Hierbij gaat het specifiek om toepassingen bij
de kleinschalige verhandeling en de clearing en settlement van effecten. Daarnaast
heeft de Minister van Financiën in zijn agenda toekomst financiële sector een aantal
andere maatregelen aangekondigd om innovatie in de financiële sector te bevorderen,
waaronder het uitvoeren van een onderzoek naar de efficiëntievoordelen van blockchaintechnologie
in het betalings- en effectenverkeer.9

Singapore biedt ruimte aan de financiële sector om te experimenteren en is vooruitstrevend
op het vlak van innovatie en digitalisering. De Monetary Autority of Singapore (MAS),
de centrale bank van Singapore, biedt ruimte voor experimenten met Fintech, waaronder
blockchain. Door middel van een regulatory sandbox wordt ruimte geboden om te experimenteren
(en «live testen») met nieuwe financiële producten binnen een gecontroleerde omgeving
voor bepaalde tijd. Zoals eerder aangegeven bestaan er in Nederland, met de InnovationHub
en het Maatwerk voor Innovatie-programma, vergelijkbare initiatieven. Overigens wordt
in Singapore niet alleen in de financiële sector geëxperimenteerd met blockchain,
ook in andere sectoren werkt Singapore aan blockchaintoepassingen (energie, onderwijs,
etc).

Vraag 12

Welke stappen onderneemt u om ervoor te zorgen dat Nederland geen achterstand oploopt
met betrekking tot blockchainontwikkelingen?

Antwoord 12

Nederland volgt de ontwikkelingen in de wereld op de voet. We nemen actief deel in
EU fora, zoals het European Blockchain Partnership, het European Blockchain Observatory
en het European Blockchain Forum. Daarnaast is Nederland aangesloten op blockchain
ontwikkelingen bij de Wereldbank, de Verenigde Naties het WEF en de OESO. Bovendien
zijn er bilaterale contacten over blockchain en handelsmissies met specifieke landen
zoals Duitsland, Brazilië, Singapore en Zuid-Korea. Op nationaal niveau is het initiatief
genomen om kennisinstellingen, bedrijven en de overheid bijeen te brengen in een public-private
partnership. In dat kader functioneert de Dutch Blockchain Coalition. Die coalitie
kent inmiddels rond de vijftig deelnemers en wordt internationaal gezien als een voorbeeld
voor samenwerking.