Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over het Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen 2023 (Kamerstuk 28165-428)

De vaste commissie voor Financiën heeft op 4 september 2024 enkele vragen en opmerkingen
aan de Minister van Financiën voorgelegd over zijn op 27 juni 2024 toegezonden brief
inzake het Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen 2023 (Kamerstuk 28 165, nr. 428).

De voorzitter van de commissie,

Tielen

Adjunct-griffier van de commissie,

Van der Steur

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

De leden van de NSC-, VVD- en DENK-fracties hebben kennisgenomen van het Jaarverslag
Beheer Staatsdeelnemingen 2023 en hebben daarover de volgende vragen en opmerkingen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de NSC-fractie

Deze leden constateren dat in 2007–2008 het roer om ging bij de staatsdeelnemingen.
Tot dan toe werden staatsdeelnemingen beschouwd als iets dat per definitie (op enkele
uitzonderingen na, zoals Gasunie en DNB) tijdelijk was. Alle deelnemingen zouden uiteindelijk
worden geprivatiseerd. Na de grote beleidswijziging van 2007–2008 werd dit omgedraaid:
geen privatisering meer van de overheidsbedrijven, tenzij daarvoor een dringende reden
was. De aandelen in deze bedrijven werden niet meer beschouwd als een pure financiële
bezitting, maar als een instrument om via actief aandeelhouderschap de publieke belangen
te borgen. Soms is wet- en regelgeving in de mening van deze leden niet altijd afdoende
en kan publiek eigendom het publiek belang beter waarborgen.

De leden van de NSC-fractie zijn dan ook blij dat het deelnemingenbeleid in grote
lijnen wordt voortgezet met een aantal nadere uitwerkingen en nadere specificaties.

Wel hebben deze leden enkele vragen over die deelnemingen die zijn aangewezen, waar
het publiek aandeelhouderschap niet langer voldoende toegevoegde waarde zou hebben.
De leden van de NSC-fractie zijn niet op alle punten even overtuigd van de argumenten
om deze overheidsbedrijven op termijn te privatiseren. De leden van de NSC-fractie
constateren dat een deel van de opbrengsten van de Nederlandse Loterij naar de sportsector
gaat. Na privatisering is deze afdracht in beginsel juridisch niet meer verplicht
en zal mogelijk komen te vervallen. Kan de Minister hierop ingaan?

Klopt het dat de Nederlandse Staat nog steeds 48,7 procent van de aandelen in ABN
Amro heeft? Klopt het dat de Staat voor 100 procent eigenaar is van de Volksbank en
daarmee dus ook indirect eigenaar is van ASN en Reaal?

Deelt de Minister de mening dat een gemengd bankenlandschap (deels in handen van de
overheid, deels privaat en deels coöperatief) een positieve invloed zou kunnen hebben
op het functioneren van de bankensector?

Klopt het dat een door de overheid aangeboden default dienst een bodem in de markt
kan leggen in termen van (maximale) prijs en (minimale) kwaliteit? Klopt het dat een
overheidsbank een nuttige rol zou kunnen spelen in oligopolistische markten, zoals
daar zijn de markt voor spaartegoeden en hypotheken?

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft het oligopolistische karakter van deze
markten onlangs nog bevestigd. De ACM is desondanks niet in staat om hier verandering
in te brengen, ook omdat ingrijpen op basis van artikel 24 van de Mededingingswet
in de praktijk zeer moeilijk is. Klopt het dus dat een actieve overheidsbank ingezet
kan worden om de positie van de consument te verbeteren?

Klopt dat de Volksbank de enige grotere bank is, die nog een relatief groot netwerk
van bankkantoren in stand houdt? Klopt het dat dit niet meer gegarandeerd kan worden
als de Volksbank eenmaal is geprivatiseerd? En dat het openhouden van bankkantoren
en andere voorzieningen een belangrijke bijdrage kan leveren? De leden van de NSC-fractie
willen juist dat de maatschappelijke verankering van de banken versterkt wordt. Deze
leden vinden de argumentatie dat de Volksbank geprivatiseerd zou moeten worden, omdat
deze bank voor de nationalisatie op 1 februari 2013 tot de private sector behoorde
niet sluitend. Uiteindelijk gaat het erom hoe het publieke belang optimaal kan worden
geborgd en niet om de vraag hoe iets in het verleden tot stand is gekomen. Kan de
Minister hierop ingaan?

Zijn de doelinstructie en de statuten bij alle overheidsvennootschappen inmiddels
aangepast, in die zin dat het publieke belang dat de staatsdeelneming dient, tot uiting
komt in de doelinstructie en de statuten van de vennootschap? Klopt het dat de Raad
van Commissarissen zich altijd richt op het «belang van de vennootschap»? Indien de
doelinstructie van de vennootschap en het publiek belang samenvallen, vallen dan ook
het publieke belang en het belang van de vennootschap samen? Zo nee, waarom niet?

Op welke manier kunnen commissarissen die op voordracht van de overheid zijn benoemd,
beter in staat gesteld kunnen worden om zich te richten op het publieke belang? Kan
daarvoor artikel 2:142 BW worden aangepast?

Waarom wordt er nog maar zelden gebruik gemaakt van het artikel 2:129, derde en vierde
lid, van het BW, dat de overheidsaandeelhouder een passief respectievelijk een actief
instructierecht geeft? Worden de aanwezige aandeelhoudersbevoegdheden wel volledig
en optimaal benut?

De leden van de NSC-fractie lezen dat het staatsaandeel in Air France-KLM nu 9,1 procent
is. In 2019 was dit nog 14 procent. Waarom is dit in de tussentijd zo sterk verwaterd?
Hoe groot is het staatsaandeel van de Franse Staat? Hoe komt het dat dat veel groter
is? In 2019 was het toch de bedoeling dat het Nederlandse en Franse aandeel ongeveer
gelijk zouden blijven, om zo de wederzijdse publieke belangen in evenwicht te houden?

In hoeverre voldoen de overheidsdeelnemingen aan de man-vrouw verhoudingen zoals neergelegd
in Boek 2 van het BW? Waarom is het percentage vrouwen onder de bestuurders (33 procent)
veel lager dan bij de commissarissen (44 procent)? In hoeverre wordt voldaan aan het
Nederlandse Charter Diversiteit?

Waarom is het ziekteverzuim bij Holland Casino, Invest-NL en de NS relatief hoog (>7.5 procent)?
Welke actie heeft het Ministerie van Financiën als aandeelhouder hierop ondernomen?

Op welke manier is het Ministerie van Financiën als aandeelhouder betrokken bij de
voorgenomen tariefsverhoging van negen procent bij de NS? Zijn er alternatieven hiervoor
onderzocht en hoe is de overige besluitvorming hierover verlopen?

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de kapitaalinjectie in TenneT in het
kader van de energietransitie? Wat is de stand van zake met betrekking tot de Duitse
belangen van TenneT? Welke eventuele acties wil de Minister nemen?

Op welke manier is Financiën als aandeelhouder van Schiphol betrokken bij het opkopen
van stikstofruimte?

Waarom is het jaarverslag van Invest International nog niet gereed? Immers de daarvoor
relevante termijnen zijn toch allang verstreken?

Kan de Minister een nadere toelichting geven op het Dashboard Staatsdeelnemingen?
Wat is de reden dat bijna alle doelstellingen uit de Nota Staatsdeelnemingen 2022
niet gehaald zijn? Kan bijvoorbeeld toegelicht worden waarom slechts zeven procent
van de deelnemingen een algemene profielschets heeft voor de Raad van Bestuur, terwijl
de doelstelling van de Nota Staatsdeelnemingen 2022 100 procent is? Waarom heeft slechts
66 procent het Charter Diversiteit ondertekend, terwijl de doelstelling 100 procent
is? Waarom is er nog geen enkele strategie beoordeeld?

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

Met de start van het nieuwe kabinet willen de leden van de VVD-fractie allereerst
weten wat het beleid wordt van het nieuwe kabinet ten aanzien van de staatsdeelnemingen.
Kan de Minister dat uiteenzetten? Wat gaat er veranderen ten opzichte van het beleid
van het vorige kabinet? Welke acties wil de Minister de komende kabinetsperiode oppakk

De leden van de VVD-fractie zijn van mening dat het primaire doel in het beheer van
de staatsdeelnemingen het publieke en financiële belang van de Staat is. Deze leden
zien dat, onder andere in het voorliggend jaarverslag, de aandacht en focus grotendeels
naar diversiteit, duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat. Hoe
waardeert de Minister deze verschillende belangen? Deelt de Minister de mening dat
het lange termijn financiële resultaat van primair belang is? Welke lijn gaat de Minister
daarin kiezen?

In zijn algemeenheid willen de leden van de VVD-fractie weten welke risico’s de Minister
ziet voor de verschillende staatsdeelnemingen en waar er mogelijk de komende kabinetsperiode
kapitaalinjecties nodig zijn en hoe groot die zijn.

NLFI is namens de staat aandeelhouder van de bij voorbaat tijdelijke financiële instellingen.
Op dit moment zijn dat ABN AMRO en de Volksbank. De leden van de VVD-fractie zijn
voorstander van het snel en verantwoord tot nul afbouwen van het belang van de Nederlandse
staat in deze financiële instellingen. Wat is in algemene zin het beleid, dan wel
de visie van het nieuwe kabinet op dit punt?

Wat zijn de plannen van het nieuwe kabinet voor de verdere afbouw van de ABN AMRO
als staatsdeelneming? Welke stappen wil de Minister gaan zetten? Het vorige kabinet
heeft aangekondigd dat het vooruitlopend op de afronding van de strategie-implementatie
door de Volksbank een richtinggevend besluit over de toekomst van de Volksbank wil
nemen. Wanneer gaat het nieuwe kabinet hierover een besluit nemen?

De leden van de VVD-fractie vinden het belangrijk dat de hubfunctie van Schiphol en
daarbij de rol van KLM behouden kan blijven. Het hoofdlijnenakkoord spreekt ook van
het behoud van de netwerkkwaliteit van Schiphol. Hoe denkt de Minister daaraan bij
te kunnen dragen door de betrokken staatsdeelnemingen en het beleid voor staatsdeelnemingen?

Als het gaat om Schiphol, hoe kan het dat het salaris voor de COO in de Raad van Bestuur
227.000 euro is in 2023 voor de periode tot 1 februari 2023? (pagina 80 van het jaarverslag)?

Mede naar aanleiding van de evaluatie van het aandeelhouderschap in kansspelen (Holland
Casino en Nederlandse Loterij) zijn de leden van de VVD-fractie voorstander van het
beëindigen van het aandeelhouderschap. Wat zijn de plannen en de planning van het
nieuwe kabinet hiervoor?

De leden van de VVD-fractie willen de Minister en Staatssecretaris vragen om een reactie
te geven op de inhoud van het artikel «Holland Casino in rode cijfers beland» in De
Telegraaf van 22 augustus 2024. De leden lezen in dat artikel dat de CFO van Holland
Casino niet uitsluit dat Holland Casino bij de overheid aan moet kloppen voor een
kapitaalinjectie of aandeelhouderslening. Om welke bedragen zou het dan kunnen gaan?
Hoe staan de Minister en Staatssecretaris hierin?

In het artikel van De Telegraaf doet de CFO ook zijn beklag over de verhoging van
de kansspelbelasting. Het is de taak en verantwoordelijkheid van de leiding van het
bedrijf te zorgen op een verantwoorde manier met externe ontwikkelingen om te gaan
en actie te ondernemen. Welke plannen, dan wel acties worden er bij Holland Casino
(en de Nederlandse Loterij) genomen om dit op te kunnen vangen en het bedrijf in de
toekomst gezond te houden? Wat verklaart daarnaast de fors afgenomen solvabiliteit
van Holland Casino in de periode van 2019 tot en met 2023?

De leden van de VVD-fractie lezen dat in 2025 voor InvestNL voor het eerst een rendementsdoelstelling
zal worden opgelegd. Wat zal deze doelstelling worden en hoe wordt hiertoe besloten?
Wat verklaart de afgenomen solvabiliteit van InvestNL?

In het Hoofdlijnenakkoord is opgenomen dat InvestNL wordt verstevigd als belangrijk
vehikel voor investeringen in innovatie en in de potentie van de economie. Hoe gaat
de Minister daar inhoud en een vervolg aan geven? Hoe kijkt de Minister naar Invest
International in dit kader?

De leden van de VVD-fractie zijn van mening dat het bij staatsdeelneming primair draait
om het presteren in het publieke belang en dus de mensen in Nederland. Dat geldt zeker
ook voor de Nederlandse Spoorwegen. Topman Koolmees van de NS verwacht een pittig
najaar voor treinreizigers. Die worden onder meer veroorzaakt door een tekort aan
treinen en werkzaamheden die de dienstregeling verstoren. De indruk wordt gewekt dat
het een tijdelijk probleem is, maar de praktijk is dat dit afgelopen jaren ook al
aan de orde was, terwijl twee staats-/beleidsdeelnemingen betrokken zijn (NS en ProRail).
Hoe wordt er in het kader van het staatsdeelnemingenbeleid gestuurd op het beter presteren
van NS en ProRail voor de reiziger?

De motie Veltman c.s. (Kamerstuk 29 984, nr. 1186) vraagt een onderzoek te doen naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de bedrijfsvoering
van de NS. Wat de leden van de VVD-fractie betreft moet er echter niet gewacht worden
op dit onderzoek dat kijkt naar de periode 2033 en de midterm review van 2029. Deze
leden willen ook op de korte termijn actie van de NS om de prestaties voor de reizigers
te verbeteren. Wat gaan NS en ProRail op korte termijn doen? Wat doet de Minister
als 100 procent aandeelhouder daaraan?

De leden van de VVD-fractie willen verder weten hoe de hoogte van de beloning van
de raad van bestuur van NS in het verleden tot stand is gekomen. Hoe staat dit in
verhouding tot vergelijkbare bedrijven? Hoe is dit gekoppeld aan de prestaties van
de NS?

Op 20 juni 2024 is de Kamer geïnformeerd dat de volledige verkoop van TenneT Duitsland
niet is geslaagd. Dit heeft consequenties voor de lange- en korte termijn. Kan de
Minister meer uitgebreid toelichten welke gevolgen dit heeft?

Welke investeringen moeten er voor TenneT Duitsland de komende jaren worden gedaan?
Wat is de kapitaalbehoefte van TenneT Nederland en TenneT Duitsland in de komende
jaren? Is dit nog steeds circa 13 miljard euro voor de Nederlandse activiteiten en
circa 19 miljard euro voor de Duitse activiteiten tot 2030? Hoe gaat de Minister dit
oplossen, zowel voor de Nederlandse als Duitse activiteiten?

Hoe gaat de Minister de komende tijd verder met dit dossier? Wanneer kan daarover
nadere informatie aan de Kamer worden gegeven?

De Staat is sinds kort aandeelhouder van Stedin en er is een kapitaalinjectie van
500 miljoen euro gedaan. Wat is de reden dat er specifiek bij Stedin gekozen is voor
het aandeelhouderschap? Waarom kon Stedin niet voorzien in de eigen kapitaalbehoefte
terwijl andere netwerkbeheerders dat blijkbaar wel kunnen?

Thales Nederland maakt gebruik van de mogelijkheid die de wet biedt om geen informatie
te verschaffen over de beloning van de bestuurder en raad van commissarissen. Wat
is de reden daarvoor?

De leden van de VVD-fractie constateren dat in 2020 een afbouwplan is opgesteld dat
toewerkt naar beëindiging van GasTerra’s bedrijfsactiviteiten op 31 december 2026.
Wat is daarvan de stand van zaken? Voorziet het kabinet ook een manier om de kennis
en expertise die bij GasTerra zit over de gasmarkt te behouden gezien de nog steeds
volatiele gasmarkt de komende jaren?

0p 9 maart 2023 hebben de aandeelhouders Frankrijk, Duitsland, Verenigd Koninkrijk,
België, Denemarken, Finland, Noorwegen, Spanje, Zweden en Nederland besloten tot ontmanteling
van Instex. Wat zijn daarvan de (financiële) gevolgen?

De leden van de VVD-fractie ontvangen graag een update over de verkoop van Intravacc.

Vragen en opmerkingen van de leden van de DENK-fractie

De leden van de DENK-fractie merken op dat in het jaarverslag op verscheidene manieren
wordt ingegaan op de wijze waarop het kabinet diversiteit poogt te bevorderen middels
het deelnemingenbeleid. Kan de Minister aangeven welke concrete stappen er zijn gezet
in de afgelopen jaren, ook in uitvoering van de moties met Kamerstuknummer 28 165, nr. 350 (Van Baarle Hammelburg) en Kamerstuknummer 28 165, nr. 375 (Van Baarle) om het diversiteitsbeleid bij de deelnemingen te verbeteren?

Kan de Minister aangeven hoe de doelstelling van inclusie en diversiteit in de afgelopen
tijd nader geconcretiseerd is en ook afrekenbaar is gemaakt binnen het deelnemingenbeleid,
zoals de motie met Kamerstuknummer 28 165, nr. 375 verzoekt? Welke minimale kritische prestatie indicatoren (KPI’s) en eisen bestaan
er op dit moment op de thema’s inclusie en diversiteit in het deelnemingenbeleid en
welke worden hieraan in de komende tijd toegevoegd?

Kan de Minister aangeven hoe het gesteld is met de brede diversiteit binnen de hogere
functies binnen de deelnemingen, dat wil zeggen heeft het kabinet naast de terechte
monitoring van het aandeel vrouwen aan de top, tevens een getalsmatig beeld van de
bredere diversiteit?