Memorie van toelichting : Memorie van toelichting

InhoudsopgaveA. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTELB. BEGROTINGSTOELICHTING1 Leeswijzer2 Beleid2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties3 Beleidsartikelen3.1 Artikel 1 gemeentefondsBudgettaire gevolgen van beleid4 Bijlagen4.1 Overzicht integratie-uitkeringen4.2 Overzicht decentralisatie-uitkeringen

36 550 B Wijziging van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2024 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota)

Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

Vergaderjaar 2023‒2024

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2024 wijzigingen aan te brengen in de begrotingsstaat voor het gemeentefonds.

Het in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikel wordt in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Wetsartikel 3

Ingevolge artikel 5, eerste lid, van de Financiële-verhoudingswet hebben gemeenten gezamenlijk recht op het bedrag dat in de begroting als verplichting voor het totaal van de algemene uitkering is opgenomen. Ingevolge artikel 5, tweede lid, van de Financiële-verhoudingswet hebben de gemeenten gezamenlijk recht op de bedragen die in de begroting als verplichting voor het totaal van de integratie-uitkeringen en het totaal van de decentralisatie-uitkeringen zijn opgenomen.

De in dit wetsartikel opgenomen bedragen zijn niet rechtstreeks uit de begrotingsstaat af te leiden. De bedragen worden nader onderbouwd in deze memorie van toelichting.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.M.De Jonge

De Staatssecretaris van Financiën,M.L.A.van Rij

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1 Leeswijzer

De eerste suppletoire begroting geeft een beeld van de uitvoering van de begroting 2024. De stand van de eerste suppletoire begroting wordt opgebouwd vanaf de stand van de vastgestelde begroting 2024.

Door wijzigingen in beleid van verschillende departementen kan worden overgegaan tot het beleggen of juist weghalen van taken bij gemeenten. Indien dit gepaard gaat met een toevoeging aan of een uitname uit het gemeentefonds, wordt dit begrotingstechnisch verwerkt. In de tabel met belangrijkste mutaties worden de mutaties groter dan € 30,0 mln. weergegeven.

Vanaf de eerste suppletoire begroting 2024 wordt in de tabel budgettaire gevolgen van beleid een extra kolom toegevoegd voor het presenteren van de extrapolatie voor het jaar 2029.

2 Beleid

2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties

Tabel 1 Belangrijkste suppletoire uitgaven- en ontvangstenmutaties 2024 (eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)        

Uitgaven 2024

Uitgaven 2025

Uitgaven 2026

Uitgaven 2027

Uitgaven 2028

Uitgaven 2029

       

Vastgestelde begroting 2024

42.873.720

42.258.910

38.413.597

38.280.852

38.097.452

0

       

Belangrijkste suppletoire mutaties

             

1. Schrappen oploop opschalingskorting

  

675.000

675.000

675.000

675.000

2. Bijstelling tranche 2024

‒ 813.089

‒ 852.517

321.818

319.470

316.886

315.350

3. Incidentele compensatie

719.400

649.150

135.640

109.430

87.520

63.150

4. Afrekening ruimte onder plafond BCF 2023

213.835

     

5. Compensateregeling niet beoogde kosten jeugdzorg

‒ 60.000

     

6. Dienstverlening gemeenten aanpak armoede en schulden

40 000

40 000

40 000

40 000

40 000

40 000

7. Nationaal Actieplan dakloosheid

55 000

55 000

55 000

55 000

55 000

55 000

8. Tegemoetkoming sociaal ontwikkelbedrijven

63 908

     

9. Verhoging begeleidingsbudget beschut werk

23 092

24 870

26 645

28 418

30 197

31 974

10. Werkdruk verlaging jeugdbescherming

30 000

30 000

30 000

30 000

30 000

30 000

11. Vangnetconstructie energietoelage 2023

32 500

     

12. Wijziging betalingsverloop algemene uitkering 2023

‒ 138 257

     

13. Extrapolatie 2029

     

38 035 547

14. Uitvoeringskosten omgevingswet

71.535

     

15. Loon- en prijsbijstelling 2024 Participatie

113.318

109.325

105.387

101.453

97.552

93.657

16. Loon- en prijsbijstelling 2024 Bescherrmd wonen

88.987

89.021

89.058

89.058

89.058

89.058

17. Besparingsverlies Jeugd

 

500.000

           

18. Overige mutaties

24.742

‒ 222

‒ 6.084

‒ 11.716

‒ 3.291

5.636

       

Stand 1e suppletoire begroting 2024

43.338.691

42.903.537

39.886.061

39.716.965

39.515.374

39.434.372

Toelichting

1. Schrappen oploop opschalingskorrting

Het demissionaire Kabinet heeft overeenstemming bereikt met VNG en IPO over het structureel schrappen van de oploop van de opschalingskorting voor 2026 en verder. Voor de gemeenten gaat het vanaf 2026 om structureel € 675 mln. per jaar.

2. Bijstelling tranche 2024

Het demissionaire Kabinet en koepels zijn eveneens overeengekomen om de overstap van de accres-systematiek naar de bbp-systematiek vervroegd in te voeren per 2024, in plaats van per 2027 zoals aangekondigd in de Voorjaarsnota 2023. De impact hiervan wordt voor 2024 volledig en voor 2025 deels gecompenseerd. Ook voor 2026 tot en met 2029 vindt compensatie plaats (zie ook mutatie drie hieronder).

De bijstelling voor de tranche 2024 wordt verwerkt in deze eerste suppletoire begroting. Verder is voor 2024 verwerkt de actualisatie van de loon- en prijsontwikkeling op basis van de CEP24. De bijstellingen van de tranches voor 2025 en verder worden verwerkt op het begrotingshoofdstuk Accres gemeentefonds (hoofdstuk 60). Meer informatie over de verwerking van deze bijstellingen is opgenomen in bijlage 7 bij de Voorjaarsnota 2024.

3. Incidentele compensatie

De impact van de vervroegde invoering van de bbp-systematiek wordt voor 2024 volledig en voor 2025 deels gecompenseerd. Ook voor 2026 tot en met 2029 vindt compensatie plaats. Deze is zodanig dat dit per saldo voor de periode 2026 tot en met 2029 resulteert in een structurele plus van € 675 mln. voor gemeenten.

4. Afrekening ruimte onder plafond BCF 2023

De ontwikkeling van het BTW compensatiefonds (BCF) en het bijbehorende plafond leiden, conform het Financieel Akkoord Rijk/VNG/IPO, met ingang van 2015 tot een toename of afname van de algemene uitkering van de fondsen. Bij Miljoenennota 2024 werd de ruimte onder het plafond voor 2023 geraamd op € 443,2 mln., waarvan € 359,4 mln. voor de gemeenten. Bij de definitieve afrekening blijkt deze ruimte te zijn toegenomen met € 246,5 mln. Dit overschot wordt toegevoegd aan het gemeentefonds en provinciefonds. Het aandeel van de gemeenten daarin bedraagt € 213,8 mln.

5. Compensatieregeling niet beoogde kosten jeugdzorg

Voor het verlenen van de specifieke uitkering compensatieregeling niet beoogde kosten jeugdzorg in 2024 wordt € 60 mln. vanuit het Gemeentefonds overgeboekt naar de VWS-begroting. Dit budget wordt ingezet om de gemeente te compenseren voor de niet beoogde kosten van 2022 en 2023 na inwerkingtreding van de Wet wijziging woonplaatsbeginsel. Indien er in 2024 sprake is van onderuitputting binnen deze regeling, dan zullen de resterende middelen weer terugvloeien naar het gemeentefonds.

6. Dienstverlening gemeenten aanpak armoede en schulden

Het ministerie van SZW stelt deze middelen beschikbaar om meer in te zetten op gemeentelijke dienstverlening op het gebied van geldzorgen, armoede en schulden.

7. Nationaal Actieplan Dakloosheid

Het demissionaire kabinet zet in op het voorkomen van dakloosheid, vernieuwing van de maatschappelijke opvang en het realiseren van woonplekken met passende ondersteuning voor (dreigend) dakloze mensen. Het demissionaire kabinet stelt daarom structureel € 55 mln. beschikbaar aan gemeenten.

8. Tegemoetkoming sociaal ontwikkelbedrijven

Zoals aangekondigd in de Kamerbrief van 21 december 2023 (Kamerstukken II 2023/24, 34 352, nr. 307) worden de middelen voor de WSW die onderdeel zijn van de IU Participatie in 2024 opgehoogd met € 63,9 mln. om gemeenten tegemoet te komen bij de financiële uitdagingen die zij ervaren rondom de infrastructuur van sociaal ontwikkelbedrijven.

9. Verhoging begeleidingsbudget beschut werk

Zoals aangekondigd in de Kamerbrief van 6 juli 2023 (Kamerstukken II 2022/23, 34 352, nr. 300) worden de begeleidingsmiddelen van Beschut Werk, die onderdeel zijn van de IU Participatie, structureel verhoogd. Het gaat om € 23,1 mln. in 2024 oplopend naar € 65,3 mln. in de structurele situatie.

10. Werkdruk verlaging jeugdbescherming

In oktober 2023 hebben het ministerie van J&V en de VNG een bestuurlijk akkoord gesloten over het verlagen van de werkdruk/workload in de uitvoering van de jeugdbescherming en jeugdreclassering door de gecertificeerde instellingen. Hiervoor is € 60 mln. benodigd. Afgesproken is dat het ministerie van J&V € 30 mln. per jaar bijdraagt aan de workloadverlaging, tot het moment dat een wettelijke regeling voor het Toekomstscenario of een wettelijke regeling voor een landelijk tarief voor maatregelen van jeugdbescherming en jeugdreclassering in werking treedt - al dan niet als onderdeel van een wettelijke regeling ter implementatie van de Hervormingsagenda.

11.Vangnetconstructie energietoelage 2023

Deze middelen zijn bestemd voor het inrichten van een vangnet voor het geval dat de gewijzigde verdeelsystematiek van de energietoelage voor 2023 alsnog tot verdeelproblemen leidt.

12. Wijziging betalingsverloop algemene uitkering 2023

Bij Slotwet 2023 is vastgesteld hoe de in 2023 gerealiseerde uitbetalingen voor de algemene uitkering aan de gemeenten zich verhouden tot het bedrag dat bij de tweede suppletoire begroting 2023 voor de uitbetalingen is geraamd. Daarbij is gebleken dat er bij de algemene uitkering hogere uitbetalingen zijn gedaan dan bij tweede suppletoire begroting 2023 werd verwacht. Het gaat hierbij om een verschil van € 138 mln. Dit bedrag wordt, conform de bestaande systematiek, in mindering gebracht op het uitgavenbudget voor 2024.

13. Extrapolatie 2029

In miljoenennotajaar 2024 is het jaar 2029 toegevoegd aan de begroting. De middelen voor 2029 zijn via de extrapolatie in de 1e suppletoire begroting toegevoegd.

14. Uitvoeringskosten omgevingswet

De financiële middelen vanuit het Coalitieakkoord (CA) worden ingezet voor het bereiken van de doelen van de Omgevingswet. Met het uitkeren van deze middelen kunnen de ontvangende partijen in hun transitie zorgdragen dat ze aangesloten, geoefend en ingeregeld zijn en voldoen aan de in de Omgevingswet gestelde eisen. Er volgt nog een stelselevaluatie, waarbij de daadwerkelijk gemaakte kosten in kaart worden gebracht. De middelen voor 2024 worden met deze suppletoire begroting beschikbaar gesteld.

15. Loon- en prijsbijstelling 2024 Participatie

Deze reeks betreft de loon- en prijsbijstelling voor het jaar 2024 voor de integratie-uitkering Participatie.

16. Loon- en prijsbijstelling 2024 Beschermd wonen

Deze reeks betreft de loon- en prijsbijstelling voor het jaar 2024 voor de integratie-uitkering Beschermd wonen.

17. Besparingsverlies Jeugd

In het coalitieakkoord Rutte IV is een aanvullende besparing in het kader van Jeugdzorg (wat zowel jeugdhulp als jeugdbescherming en jeugdreclassering omvat) oplopend naar structureel € 511 mln. vanaf 2027 opgenomen. De geraamde besparing van € 500 mln. in 2025 wordt nog niet gerealiseerd, omdat de maatregelen die tot besparing moeten leiden nog niet zijn gerealiseerd. Om die reden wordt in 2025 € 500 mln. toegevoegd aan de algemene uitkering van het Gemeentefonds.

3 Beleidsartikelen

3.1 Artikel 1 gemeentefonds

In onderstaande tabel worden voor de verplichtingen, de uitgaven en de ontvangsten de budgettaire gevolgen van beleid van het gemeentefonds weergegeven. Hiermee worden de integrale uitgaven die samenhangen met de samengestelde beleidsdoelstelling (het nastreven van een adequate omvang van het gemeentefonds en het nastreven van een adequate verdeling van de middelen over de gemeenten) inzichtelijk gemaakt.

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 2 Budgettaire gevolgen van beleid Artikel 1 gemeentefonds (bedragen x € 1.000) 

Ontwerp-begroting (1)

Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB (2)

Vastgestelde begroting (3=1+2)

Mutaties 1e suppletoire begroting (4)

Stand 1e suppletoire begroting (5=3+4)

Mutatie 2025

Mutatie 2026

Mutatie 2027

Mutatie 2028

Mutatie 2029

Verplichtingen

42.873.720

0

42.873.720

602.956

43.476.676

644.627

1.472.464

1.436.113

1.417.922

39.434.372

           

Uitgaven

42.873.720

0

42.873.720

464.971

43.338.691

644.627

1.472.464

1.436.113

1.417.922

39.434.372

           

Financiering gemeenten

          

Bijdrage aan medeoverheden

          

Algemene uitkering en de aanvullende uitkeringen

38.393.830

0

38.393.830

14.833

38.408.663

405.956

1.235.919

1.207.361

1.191.292

35.125.326

Decentralisatie-uitkeringen

933.207

0

933.207

191.955

1.125.162

47.579

47.579

41.947

41.947

899.363

Integratie-uitkering Voogdij 18+

32.124

0

32.124

‒ 32.124

0

‒ 32.124

‒ 32.124

‒ 32.124

‒ 32.124

0

Integratie-uitkering Beschermd wonen

1.642.005

0

1.642.005

88.987

1.730.992

89.021

89.058

89.058

89.058

1.732.370

Integratie-uitkering Participatie

1.870.593

0

1.870.593

200.318

2.070.911

134.195

132.032

129.871

127.749

1.675.352

Integratie-uitkeringen Overig

0

0

0

2

2

0

0

0

0

0

           

Kosten Financiële verhoudingswet

          

Opdrachten

          

Onderzoeken verdeelsystematiek

1.361

0

1.361

1.000

2.361

0

0

0

0

1.361

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

          

Onderzoeken verdeelsystematiek

600

0

600

0

600

0

0

0

0

600

           

Ontvangsten

42.873.720

0

42.873.720

464.971

43.338.691

644.627

1.472.464

1.436.113

1.417.922

39.434.372

Toelichting

Algemeen

Het aandeel juridisch verplicht bedraagt bij het gemeentefonds 100%.

Bijdragen aan medeoverheden

Algemene uitkering en de aanvullende uitkeringen

Dit betreft de uitkering aan alle gemeenten, die ten goede komt aan de algemene middelen van de gemeenten. De uitkering is gebaseerd op de artikel 5, eerste lid, van de Financiële-verhoudingswet. Een toelichting op de belangrijkste mutaties is opgenomen in paragraaf 2.1..

Integratie-uitkeringen

Dit betreft de uitkering die wordt toegepast als rechtstreekse overheveling van middelen naar de algemene uitkering bezwaarlijk is vanwege de omvang van de herverdeeleffecten. De integratie-uitkering voorziet dan in een geleidelijke overgang naar de algemene uitkering. De uitkering is gebaseerd op artikel 5, tweede lid, van de Financiële-verhoudingswet. Een toelichting op de belangrijkste mutaties is opgenomen in paragraaf 2.1. Een overzicht van de integratie-uitkeringen is opgenomen in paragraaf 4.1.

Decentralisatie-uitkeringen

Naast de algemene uitkering en de integratie-uitkering bestaat in het gemeentefonds ook de decentralisatie-uitkering. De verdeling van de decentralisatie-uitkering volgt evenmin als de integratie-uitkering de regels van de verdeling van de algemene uitkering van het gemeentefonds. Anders dan bij de integratie-uitkering, waar de termijn van overheveling naar de algemene uitkering van tevoren vaststaat, ontbreekt bij de decentralisatie-uitkering een dergelijke termijn. Een toelichting op de belangrijkste mutaties is opgenomen in paragraaf 2.1. Een overzicht van de decentralisatie-uitkeringen is opgenomen in paragraaf 4.2.

Opdrachten en Bijdragen aan ZBO's/RWT's

Onderzoeken verdeelsystematiek

Dit betreft het budget dat elk jaar is gereserveerd voor de uitvoering van onderzoeken op het vlak van de omvang en verdeling van het gemeentefonds en het onderhoud van het betaalsysteem.

4 Bijlagen

4.1 Overzicht integratie-uitkeringen

Tabel 3 Integratie-uitkeringen (bedragen x € 1.000)       

Omschrijving

Uitgaven 2024

Uitgaven 2025

Uitgaven 2026

Uitgaven 2027

Uitgaven 2028

Uitgaven 2029

Voogdij 18+

0

0

0

0

0

0

Beschermd wonen

1.730.992

1.731.665

1.732.370

1.732.370

1.732.370

1.732.370

Participatie

2.070.911

1.939.597

1.873.178

1.806.824

1.741.028

1.675.352

Wijziging betalingsverloop integratie uitkeringen 2023

2

     

Totaal

3.801.905

3.671.262

3.605.548

3.539.194

3.473.398

3.407.722

4.2 Overzicht decentralisatie-uitkeringen

Tabel 4 Decentralisatie-uitkeringen (bedragen x € 1.000)       

Omschrijving

Uitgaven 2024

Uitgaven 2025

Uitgaven 2026

Uitgaven 2027

Uitgaven 2028

Uitgaven 2029

Aanpak laaggeletterdheid

7.300

     

Aanpak tegen ondermijning

210

     

Beeldende kunst en vormgeving

13.500

13.500

13.500

13.500

13.500

13.500

Begeleiding jongeren naar werk

14.895

     

Behoud sociale voorzieningen Groningen

629

     

Bodembescherming

8.636

8.636

8.636

8.636

8.636

8.636

BRP centralisering inschrijving vergunninghouders

4.731

4.731

4.731

4.731

4.731

4.731

Correctie Waterschapswegen (Knelpunten verdeelproblematiek)

4.047

4.140

4.235

4.332

4.432

4.534

Dakloze EU burgers

7.000

     

Einde lening inburgeringsplichtig

840

     

Ex Ante Impact Analyse NPLV

223

     

Experiment gesloten coffeeshopketen

1.378

     

Extra capaciteit BOA's

13.000

13.000

13.000

13.000

13.000

13.000

Faciliteitenbesluit opvangcentra

2.165

     

Gemeentelijke antidiscriminatie voorzieningen

2.500

     

Jeugd

21.700

     

Jeugdhulp aan kinderen in een AZC

5.100

5.100

5.100

5.100

5.100

5.100

Kansen voor alle kinderen

85.000

85.000

85.000

85.000

85.000

85.000

Landelijke beeindigingsregeling veehouderijbedrijven

2.224

     

LHBTI beleid regenboogsteden

1.212

1.212

1.212

   

Maatschappelijke begeleiding

1.373

     

Maatschappelijke opvang

385.057

385.057

385.057

385.057

385.057

385.057

Nationaal Actieplan dakloosheid

55.000

55.000

55.000

55.000

55.000

55.000

Outreachend werken

508

     

Regionale doelgroepspecifieke aanpak

4.784

4.784

4.784

   

RES regio's

8.781

8.781

8.781

8.781

8.781

8.781

Slavernijverleden

958

     

Social Labs

700

     

Uitstapprogramma prostituees

6.000

6.000

6.000

6.000

6.000

6.000

Uitvoeringskosten omgevingswet

76.034

5.147

    

Vangnetconstructie energietoelage 2023

32.500

     

Veilig wonen

2.415

2.415

2.415

   

Veilige steden

675

675

675

   

Veiligheidshuizen

7.699

7.699

7.699

7.699

7.699

7.699

Verkeersveiligheid

95

95

95

95

95

95

Versterking arbeidsmarktregio's

14.593

14.593

14.593

14.593

14.593

14.593

Versterking dienstverlening gemeenten: personen met verward gedrag

10.000

10.000

10.000

10.000

  

Versterking omgevingsveiligheidsdiensten

3.825

     

Voorschoolse voorziening peuters

30.000

30.000

30.000

30.000

30.000

30.000

Vrouwenopvang

230.829

230.843

210.970

210.937

210.937

210.937

VTH-taken

46.700

46.700

46.700

46.700

46.700

46.700

Wet kwaliteitsborging bouw

10.076

10.076

10.000

   

Wijziging betalingsverloop decentralisatie-uitkeringen 2023

270

            

Totaal

1.125.162

953.184

928.183

909.161

899.261

899.363