Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over het Programma 'Beter Aanbesteden' (Kamerstuk 34252-24)

De vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat heeft een aantal vragen en opmerkingen
aan de Minister van Economische Zaken en Klimaat voorgelegd over de brief van 5 juni
2023 houdende het Programma «Beter Aanbesteden» (Kamerstuk 34 252, nr. 24).

De voorzitter van de commissie,

Klink

De adjunct-griffier van de commissie,

Van Dijke

Inhoudsopgave

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

II Antwoord / Reactie van de Minister

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het programma
Beter Aanbesteden en hebben hier nog enkele vragen en opmerkingen over.

De leden van de VVD-fractie lezen in de evaluatie van het programma Beter Aanbesteden
dat het programma zich in de periode 2021–2022 met name heeft beziggehouden met het
verspreiden van kennis en kunde over het inkoopproces en het belang van dialoog en
samenwerking bij overheden en marktpartijen. Welke resultaten zijn er op deze onderdelen
in de periode 2021–2022 geboekt?

De leden van de VVD-fractie lezen dat het programma tot nu toe de helft van de gemeenten
actief heeft bereikt. Hoe kan het dat nog maar de helft van de gemeenten actief bereikt
is? Hoe gaat de Minister ervoor zorgen dat in 2023 en 2024 alle gemeenten actief bereikt
worden?

De leden van de VVD-fractie constateren dat marktpartijen het beeld hebben dat zij
goed op de hoogte zijn van aanbestedingsregels terwijl overheden vinden dat de marktpartijen
nog beter op de hoogte kunnen zijn van de aanbestedingsregels. Wat gaat de Minister
doen om ervoor te zorgen dat marktpartijen in de volle breedte op de hoogte zijn van
aanbestedingsregels?

De leden van de VVD-fractie lezen over de Week van Beter Aanbesteden; een week vol
inspirerende gesprekken, verdiepingssessies, tips en nieuwe tools. Met name de verdiepingssessie
(mkb-)vriendelijk inkopen werd zeer goed ontvangen. Hoe kan de Minister ervoor zorgen
dat deze verdiepingssessie voor een groter publiek en gedurende heel het jaar beschikbaar
is? Is de Minister bereid om een online variant van deze verdiepingssessie te ontwerpen
en deze online te publiceren?

De leden van de VVD-fractie lezen dat gemeenten, mkb-ondernemers, brancheorganisaties
en ondernemersverenigingen die de aanbestedingspraktijk in hun regio wilden verbeteren
in 2022 een projectsubsidie konden aanvragen. Een blik op de projecten waar deze subsidies
terecht zijn gekomen leert de leden van de VVD-fractie dat de subsidie grotendeels
aan gemeenten worden verleend. De leden van de VVD-fractie vragen welke acties er
de komende jaren worden ondernomen om deze subsidie vaker te kunnen verlenen aan mkb-ondernemers
en ondernemersverenigingen in plaats van aan gemeenten.

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met veel interesse kennisgenomen van de brief van
de Minister en de daarbij gevoegde monitor, de resultatenvisual en het onderzoek betreffende
het programma Beter Aanbesteden. De leden willen de Minister nog enkele verduidelijkende
vragen voorleggen omtrent de inzet.

De leden van de D66-fractie lezen dat aanbesteden steeds meer wordt gebruikt om beleid
kracht bij te zetten, bijvoorbeeld door in een aanbesteding eisen te stellen over
maatschappelijk verantwoord inkopen. Deze leden zouden de Minister daarbij om verduidelijking
willen vragen. Welke stappen zijn er concreet gezet in het in aanbestedingen eisen
stellen over maatschappelijk en verantwoord inkopen?

De leden van de D66-fractie lezen in de Monitor Beter Aanbesteden dat slechts de helft
van de aanbestedende diensten aangeeft dat ze in hun aanbestedingen veel ruimte bieden
voor innovatieve oplossingen van marktpartijen. Welke stappen worden er gezet om binnen
alle aanbestedingen innovatie de ruimte te geven? Op welke manier wordt dit met de
aanbestedende organisaties gecommuniceerd?

De leden van de D66-fractie weten dat het doel van dit kabinet is om in 2030 50% minder
primaire abiotische grondstoffen te gebruiken om vervolgens volledig circulair te
zijn in 2050. Overheden kopen jaarlijks voor 80 miljard euro in. Daarmee is de overheid
(bestaande uit alle overheden) een cruciale speler in de omslag naar een circulaire
economie. De leden van de D66-fractie vragen de Minister op welke manier de circulaire
doelen op dit moment verwerkt zijn in het Nederlandse aanbestedingsbeleid. Zijn overheden
wettelijk verplicht om toe te werken naar 50% circulair aanbesteden in 2030 en volledig
circulair aanbesteden in 2050? Zo niet, is de Minister bereid om richting 2030 en
2050 stapsgewijs eisen op het gebied van circulariteit op te nemen in de aanbestedingseisen?

De leden van de D66-fractie hebben via het rapport «Elke regio telt» kennisgenomen
van de toenemende verschraling van vestigingen van rijksdiensten en zelfstandige bestuursorganen
(zbo's) in sommige regio’s en clustering hiervan in de Randstad. Wat is het effect
van deze clustering op de kans op aanbestedingen voor ondernemers in regio’s waar
rijksdiensten minder vertegenwoordigd zijn?

De leden van de D66-fractie nemen kennis van de shift van inzet in 2021 en 2022 van
kennisontwikkeling naar de beoogde praktijkinzet in 2023 en 2024. Op welke manier
draagt de Minister er zorg voor dat de beoogde inzet goed tot uiting komt? Wat is
hierbij de rol van respectievelijk de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), VNO-NCW,
MKB-Nederland en PIANOo?

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de resultaten
van het programma Beter Aanbesteden. Deze leden zijn blij dat het programma, dat is
voortgekomen uit het amendement van de leden Palland en Amhaouch over middelen voor
het programma Vervolg Beter Aanbesteden (Kamerstuk 35 570 XIII, nr. 11), tot goede resultaten heeft geleid. Deze leden hebben nog enkele vragen over hoe
het aanbestedingsbeleid verder verbeterd kan worden en over het vervolg van het programma.

De leden van de CDA-fractie willen ten eerste markeren dat het innovatiepotentieel
van onze eigen maakbedrijven bij overheidsaanbestedingen nog veel beter benut moet
worden. Deze leden zijn van mening dat de overheid hierbij moet optreden als daadkrachtige
«launching customer». Deze leden vragen of de Minister het hiermee eens is en welke
stappen zij hiertoe neemt, samen met andere overheden en semi-overheidsorganisaties.

De leden van de CDA-fractie lezen dat tot nu toe vooral grote gemeenten zijn bereikt
met het programma en in het vervolg wordt ingezet op het aanhaken van kleine gemeenten.
Deze leden steunen deze inzet en vragen hoe de Minister zich hiervoor inzet en hoe
voorkomen wordt dat alleen grote gemeenten baat hebben bij het programma.

De leden van de CDA-fractie lezen dat de Minister het opgebouwde vertrouwen wil behouden
en de samenwerking met partners wil doorzetten. Deze leden vragen of de Minister het
ermee eens is dat structurele middelen nodig blijven om deze ambitie waar te maken
en, zo ja, hoeveel budget in de komende jaren beschikbaar blijft voor het voortzetten
van het programma.

De leden van de CDA-fractie vragen in het verlengde hiervan ook of er een vervolg
komt op de subsidieregeling voor het verbeteren van de aanbestedingspraktijk. Deze
leden constateren dat de regeling erg succesvol was, omdat de budgetten voor 2022
en 2023 ruim overvraagd zijn en veel goede projecten met de subsidie zijn geholpen.
Deze leden vragen de Minister of zij in dit succes aanleiding ziet om de regeling
te verlengen en, zo ja, met welk budget. Deze leden lezen dat in 2023 een lager budget
beschikbaar was dan in 2022 en vragen wat hiervan de reden is. Deze leden vragen of
de Minister wil overwegen om in de komende jaren in ieder geval hetzelfde budget als
in 2022 beschikbaar te stellen.

De leden van de CDA-fractie constateren dat de betalingsregeling MKB INFRA (voorlichting
geven over en verder uitrollen van deze betalingsregeling, die gericht is op snellere
betaling en op kleine schaal al succesvol is getest) een van de projecten is die voor
2023 subsidie heeft gekregen. Deze leden vinden deze subsidie een mooie stap, maar
zien ook dat meer ondersteuning nodig is om bestuurders en overheidsaanbesteders mee
te nemen in de landelijke uitrol en deze stap sneller te kunnen zetten. Deze leden
vragen of de Minister het belang van een landelijke uitrol van deze betalingsregeling
deelt en of zij bereid is te bezien hoe bestuurders en overheidsaanbesteders hierin
beter ondersteund kunnen worden. Deze leden vragen op welke wijze de betalingsregeling
verder geïmplementeerd kan worden in de praktijk, bijvoorbeeld via opname in RAW-systematiek.
Deze leden vragen welke initiatieven de Minister hierin wil ontplooien.

De leden van de CDA-fractie vinden het zorgelijk dat uit de Monitor Beter Aanbesteden
blijkt dat de laagste prijs nog te vaak leidend is in aanbestedingsbeslissingen. Deze
leden vragen of de Minister cijfers heeft over hoe vaak wordt gekozen voor de laagste
prijs bij de rijksoverheid en indien mogelijk ook bij decentrale overheden en semi-overheidsorganisaties.
Mochten deze cijfers niet beschikbaar zijn, dan vragen deze leden of de Minister bereid
is hier extra onderzoek naar te doen.

De leden van de CDA-fractie willen dat op zowel nationaal, regionaal als lokaal niveau
slimmer gebruik wordt gemaakt van de Europese aanbestedingsregels, zodat investeringen
met belastinggeld bij voorkeur ten goede komen aan (maak)bedrijven in Nederland en
Europa. Deze leden zijn van mening dat beter gekeken moet worden naar kwaliteit en
bijvoorbeeld voorwaarden als duurzaamheid, levertijd en innovatiegericht inkopen.
Deze leden vragen of de Minister het belang hiervan inziet, zodat we Nederlandse of
Europese bedrijven bewust meer kansen kunnen geven. Zo ja, dan vragen deze leden hoe
de Minister ervoor zorgt dat minder wordt gestuurd op de laagste prijs en meer op
kwaliteit als dat betere kansen voor Nederlandse (mkb-)bedrijven oplevert.

De leden van de CDA-fractie zien ook dat het aanbesteden op de laagste prijs leidt
tot oneerlijke concurrentie voor het Nederlandse en/of Europese bedrijfsleven, wanneer
buitenlandse bedrijven met behulp van staatssteun lagere prijzen kunnen bieden. Deze
leden vragen of de Minister deze zorg deelt en of zij ook de mening deelt dat hier
door het juist minder sturen op de laagste prijs iets aan gedaan kan worden.

De leden van de CDA-fractie vinden dat, als landen de General Procurement Agreement
(GPA) niet hebben getekend, decentrale overheden bedrijven uit die landen bij hun
aanbesteding in beginsel moeten weigeren. Deze leden vragen wat de Minister hiervan
vindt, en of de huidige kaders hiervoor ruimte bieden.

De leden van de CDA-fractie vragen verder of de Minister wil toelichten hoe het programma
Beter Aanbesteden heeft bijgedragen aan het bieden van kansen aan bedrijven in de
eigen regio bij aanbestedingen door gemeenten en provincies.

De leden van de CDA-fractie achten het essentieel dat mkb-vriendelijk inkopen uitgangspunt
is in het aanbestedingsbeleid. Deze leden maken zich dan ook enige zorgen over de
signalen dat overheidsopdrachtgevers, zoals het Rijksvastgoedbedrijf, steeds vaker
grote meerjarige onderhoudscontracten uitschrijven en dat mkb-bedrijven hierdoor niet
meer in aanmerking komen voor de aanbesteding, maar slechts kunnen meedoen als onderaannemer.
Deze leden vragen of de Minister deze zorg deelt en, zo ja, of zij er in de praktijk
voor wil zorgen dat stapelen van opdrachten in aanbestedingen zoveel mogelijk wordt
voorkomen, zodat mkb-bedrijven op basis van een gelijk speelveld kunnen meedingen.
Dit is ook in lijn met de doelstellingen uit de Gids Proportionaliteit en het tegengaan
van onnodig clusteren of samenvoegen en het opdelen van opdrachten in percelen of
gemotiveerd afwijken.

De leden van de CDA-fractie vragen in hoeverre er streefcijfers zijn voor opdrachten
aan het mkb of het aantal aanbestedingen dat gegund wordt aan het mkb. Zo nee, dan
vragen deze leden of de Minister wil onderzoeken of zulke streefcijfers van meerwaarde
zijn om het mkb beter te laten participeren in aanbestedingen.

De leden van de CDA-fractie zien daarnaast dat er nog ruimte is voor verbetering van
de kennis bij inkopers van de overheid over het benutten van kansen voor eigen mkb-maakbedrijven.
Deze leden vragen of de Minister deze ruimte ook ziet en of er in het vervolg van
het programma aandacht voor dit onderwerp is. Deze leden vragen welke stappen de Minister
hiertoe zet, samen met andere overheden en semi-overheidsorganisaties.

De leden van de CDA-fractie achten het van groot belang dat de tenderkostenvergoeding
toegankelijker gemaakt wordt voor ondernemers en dat overheden in de praktijk daadwerkelijk
zorgen voor toepassing van de juiste regels ten bate van ondernemers.

De leden van de CDA-fractie lezen dat de Minister in gesprek gaat met de betrokken
partners over hoe het gebruik van de tenderkostenvergoeding nog meer gestimuleerd
kan worden. Deze leden vragen of de Minister de uitkomsten van dat gesprek met de
Kamer wil delen en of de Minister in die brief ook opties wil schetsen over hoe wordt
ingezet op naleving van de al bestaande regels over inschrijfkosten in de Gids Proportionaliteit
(voorschrift 3.8A en B) en niet op voorhand tenderkosten worden uitgesloten in aanbestedingsbeleid
van aanbestedende diensten en over hoe de toepassing van de handreiking tenderkostenvergoeding
verder kan worden vergroot en/of verplicht.

De leden van de CDA-fractie vragen of de Minister een toelichting wil geven op de
regels rondom inflatiecorrectie en aanbestedingsgrenzen. Deze leden ontvangen enkele
signalen dat met name kleine activiteiten in gemeenten door de inflatie en gestegen
kosten boven de aanbestedingsgrens dreigen te komen, dan wel dat de vergoedingen in
relatieve zin dalen. Deze leden vragen of de Minister dit signaal herkent en of zij
bereid is om met gemeenten in gesprek te gaan hierover.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de
onderhavige stukken. Deze leden hebben hierover een aantal vragen ten aanzien van
duurzaam aanbesteden vanuit de overheid.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de Minister de mening deelt dat de rijksoverheid
een voorbeeldrol te vervullen heeft en bovendien zelf een aanzienlijk verschil kan
maken ten aanzien van duurzaam aanbesteden en inkopen.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben kennisgenomen van het initiatief voor «true
pricing» door de gemeente Amsterdam en zien hiervoor kansen voor de rijksoverheid
ter verduurzaming van het aanbestedingsbeleid. Het college van burgemeester en wethouders
van Amsterdam gaat onderzoeken of ze binnen de gemeente true pricing kunnen gebruiken.
Een eerste stap daarin is het gebruik van CO2-beprijzing. De gemeenteraad heeft namelijk onlangs ingestemd met een aanpassing van
de zogenaamde Toepassingsregel Duurzame Investeringen. Hiermee kunnen ze bij elke
grote investering berekenen wat de CO2-uitstoot is en wat de maatschappelijke kosten zijn van die uitstoot. Aan elke ton
CO2-emissie hangt de gemeente nu een prijskaartje van € 418 (in 2023). Dit is een fictieve
prijs, die het bestuur meeneemt in de afweging tussen verschillende investeringen.
Dankzij deze vernieuwde regel kan er een betere afweging worden gemaakt tussen investeringen.
Kan de Minister een reactie geven op dit initiatief en toelichten welke aanknopingspunten
zij ziet voor haar eigen investeringen en inkoop?

De leden van de GroenLinks-fractie vragen de Minister op basis van welke criteria
zij aanbesteedt en inkoopt. Wordt daarin een CO2-prijs meegewogen en, indien dit het geval is, welke CO2-prijs is dat en hoe is deze berekend? Kan de Minister aangeven wat haar plan is om
in de toekomst de «echte» prijs te berekenen bij aanbestedingen? Is de Minister van
mening dat deze prijs ook gehanteerd moet worden bij de inkoop door de rijksoverheid?

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de onderhavige
stukken. Deze leden hebben op een aantal punten nog behoefte aan een nadere toelichting.

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat de Minister ziet dat maatschappelijk
verantwoord inkopen hoog op de agenda van de Europese Commissie staat en dat er in
een aanbesteding steeds meer eisen worden gesteld over maatschappelijk verantwoord
inkopen. Hoe kijkt de Minister naar deze ontwikkeling? Is de Minister het met de leden
eens dat dit een ontwikkeling is die zo veel mogelijk moet worden aangemoedigd?

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat de steekproef voor de meegestuurde
Feitenrapportage Monitor Beter Aanbesteden 88 respondenten had. Hoeveel van deze respondenten
waren maatschappelijke ondernemingen? Waren er opvallende verschillen tussen de antwoorden
van maatschappelijke ondernemingen ten opzichte van die van andere marktpartijen?

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat de Minister concludeert dat bij aanbestedingen
de laagste prijs nog vaak een doorslaggevende factor is. Ze onderschrijven de conclusie
van de Minister dat investeren in de dialoog nuttig en nodig blijft. In hoeverre waren
maatschappelijke ondernemingen tot nu toe betrokken bij de dialoog? Is de Minister
voornemens om maatschappelijke ondernemingen (nog meer) bij deze dialoog te betrekken?
Zo nee, waarom niet?

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat één van de thema’s van het programma
is het inzetten van aanbesteden als strategisch instrument om maatschappelijke doelen
te bereiken. Onderschrijft de Minister het standpunt van de leden van de fractie van
de ChristenUnie dat maatschappelijke ondernemingen bij uitstek organisaties zijn die
bijdragen aan het bereiken van deze doelen? Tegelijkertijd zien de leden dat publieke
aanbestedingen deze maatschappelijke organisaties niet of nauwelijks bereiken. Deelt
de Minister deze conclusie? Wil de Minister binnen het programma gaan inzetten op
het bereiken van de ondernemingen en hun netwerken en daar gerichte acties voor opstellen?
Zo nee, waarom niet?

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen daarnaast in een recent onderzoek naar
de effecten van maatschappelijk verantwoord inkopen van het RIVM1 dat 87% van de onderzochte aanbestedingen aandacht had voor maatschappelijk verantwoord
inkopen. De aandacht voor het thema Internationale Sociale Voorwaarden (ISV) was echter
laag. Hoe heeft het programma Beter Aanbesteden zich tot nu toe ingezet voor het stimuleren
van het gebruik van de ISV als strategisch instrument om één de maatschappelijke doelen
van de overheid te bereiken? Wat kan het programma Beter Aanbesteden doen om de toepassing
van de ISV onder overheden (centraal en decentraal) te vergroten?

De leden van de ChristenUnie-fractie menen dat uit de Jaarrapportage Bedrijfsvoering
Rijk 2022 (Kamerstuk 31 490, nr. 328) en het bovengenoemde onderzoek van het RIVM blijkt dat er onvoldoende inzicht is
in de toepassing, resultaten en impact van de ISV. Deelt de Minister de mening dat
goede monitoring van doelen past binnen een professionele inkooppraktijk én een randvoorwaarde
is voor maatschappelijk verantwoord inkopen? Wat kan de Minister doen om de monitoring
van de ISV te verbeteren, zowel onder centrale als decentrale overheden?

De leden van de ChristenUnie-fractie zien in de meegestuurde Feitenrapportage Monitor
Beter Aanbesteden dat 84% van de marktpartijen aangeeft dat ze de beleidsdoelen of
maatschappelijke doelen kennen en begrijpen. Hoe kan het dat de toepassing van de
ISV nog steeds ver achterblijft ten opzichte van andere doelen? Deelt de Minister
de zorgen van de leden, mede in het licht van het uitgangspunt van de overheid om
zich in te zetten voor een integrale benadering van maatschappelijk verantwoord inkopen
(waarin ook ISV een thema is), zoals verwoord in het Nationaal Plan Maatschappelijk
Verantwoord Inkopen 2021–2025 (Kamerstuk 30 196, nr. 746)?

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen tenslotte dat het gebruik van de tenderkostenvergoeding
laag is. Voorts lezen de leden in het onderzoek over de tenderkostenvergoedingen concrete
suggesties van de focusgroep om meer bewustwording rondom tenderkostenvergoeding te
creëren en het onderwerp tenderkostenvergoeding meer in te bedden in het aanbestedingsproces.
Wat is de reflectie van de Minister op deze suggesties? Wil de Minister deze suggesties
overnemen om in de praktijk toe te gaan passen? Zo nee, waarom niet?

II Antwoord / reactie van de Minister