Brief regering : Reactie op verzoek commissie over het speciaal verslag van de Europese rekenkamer (ERK) “Voedseletikettering in de EU - Consumenten kunnen verdwalen in het labyrint van etiketten"

21 501-31
Raad voor de Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken

Nr. 295
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 7 februari 2025

In de procedurevergadering van 11 december 2024 heeft uw commissie besloten graag
een reactie te ontvangen op het speciaal verslag van de Europese rekenkamer (ERK)
«Voedseletikettering in de EU – Consumenten kunnen verdwalen in het labyrint van etiketten»
van 25 november 2024.1 Aangezien de beleidsverantwoordelijkheid voor etikettering van levensmiddelen bij
het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn, en Sport (VWS) ligt, reageer ik op uw
verzoek. Hieronder vindt u een korte samenvatting van het verslag van de ERK, gevolgd
door mijn reactie op enkele onderdelen van dit verslag.

Samenvatting van het verslag

Etiketten op producten in bijvoorbeeld de supermarkt, geven consumenten informatie
over de inhoud van hun voedsel en helpen hen om weloverwogen beslissingen te nemen
bij hun aankopen. De Europese Unie (EU) heeft etiketteringsvoorschriften opgesteld
om burgers te informeren over de inhoud en kenmerken van levensmiddelen. Gezien de
groeiende belangstelling voor voedselinformatie, is de ERK nagegaan of voedseletikettering
in de EU consumenten voldoende helpt om weloverwogen beslissingen te nemen wanneer
zij voedsel aankopen. De ERK heeft het rechtskader van de EU gecontroleerd, evenals
de wijze waarop wordt gemonitord of consumenten de etiketten begrijpen. Ook heeft
ze gekeken naar de controlesystemen van de lidstaten, de wijze waarop lidstaten nagaan
of levensmiddelenbedrijven de etiketteringsvoorschriften naleven, en de wijze waarop
de Commissie en de lidstaten verslag uitbrengen over deze controles. In het algemeen
concludeert de ERK dat voedseletikettering in de EU consumenten kan helpen om beter
onderbouwde beslissingen te nemen wanneer zij voedsel kopen. Ze stelden echter ook
lacunes vast in het rechtskader van de EU, evenals zwakke punten in de monitoring-,
rapportage- en controlesystemen en de sancties.

De ERK heeft vastgesteld dat het rechtskader van de EU voorschrijft dat voedseletiketten
essentiële informatie moeten bevatten, maar dat zeven van de elf geplande actualiseringen
van de Europese Commissie niet zijn voltooid. De lidstaten hebben verschillende initiatieven
uitgevoerd om enkele ontbrekende elementen in het EU-kader te compenseren. Dit beperkt
de mogelijkheid voor consumenten om weloverwogen keuzes te maken, waardoor zij geen
gelijke toegang hebben tot bepaalde voedselgerelateerde informatie in de hele EU.

De ERK heeft ook vastgesteld dat nieuwe etiketteringspraktijken van levensmiddelenbedrijven
voor meer complexiteit zorgen en consumenten kunnen verwarren of misleiden. De Commissie
en de lidstaten brengen de behoeften van consumenten en hun begrip van etiketten niet
systematisch in kaart. Er zijn echter aanwijzingen dat consumenten de etiketten niet
altijd begrijpen. Om dit aan te pakken is het essentieel consumenten te informeren
en voor te lichten, maar er worden slechts sporadisch bewustmakingscampagnes voor
consumenten gevoerd door de lidstaten. De lidstaten zijn verplicht controlesystemen
op te zetten en na te gaan of levensmiddelenbedrijven de etiketteringsvoorschriften
correct toepassen. Deze systemen zijn voorhanden, maar de controles op vrijwillige
informatieverstrekking en onlineverkoop zijn ontoereikend. Wat inbreuken betreft,
zijn de boetes niet altijd afschrikkend, doeltreffend of evenredig. De lidstaten en
de Commissie brengen ook verslag uit over de resultaten van hun controles, maar de
ERK heeft vastgesteld dat de rapportageregelingen lastig zijn en dat de toegevoegde
waarde ervan onduidelijk is.

Reactie op het verslag

Ik herken de conclusies uit het verslag van de Europese Rekenkamer en kan me daarom
ook vinden in de strekking van het rapport. Het is belangrijk dat consumenten goed
worden voorgelicht, zodat zij op basis van de juiste informatie hun voedselkeuze kunnen
maken. Ik moedig de Europese Commissie dan ook aan om actie te ondernemen op deze
conclusies en aanbevelingen. Nederland zal dit aankaarten bij de Landbouw en Visserijraad.
Een aantal van de onderwerpen die belangrijk zijn om uit te werken, zijn hieronder
uitgelicht.

Nutri-Score

Nutri-Score is gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijk inzichten en zo goed mogelijk
in lijn met de voedingsrichtlijnen die gelden in de deelnemende landen aan Nutri-Score.
Nederland heeft gekozen voor Nutri-Score omdat uit consumentenonderzoek is gebleken
dat dit logo het best wordt begrepen. Daarom heeft Nederland sinds 1 januari 2024
Nutri-Score als officieel voedselkeuzelogo ingevoerd. Ik onderschrijf echter dat een
Europees geharmoniseerd en verplicht voedselkeuzelogo wenselijk is. Dit draagt bij
aan de vergelijkbaarheid van producten voor consumenten, en maakt tegelijkertijd het
EU-speelveld voor betrokken bedrijven gelijk op dit punt. Op dit moment laat de Europese
wetgeving alleen een vrijwillig gebruik van voedselkeuzelogo’s toe. De Europese Commissie
heeft in haar vorige periode een voorstel voor een verplicht Europees voedselkeuzelogo
aangekondigd. Hoewel Nederland, samen met andere Europese landen, heeft aangedrongen
op publicatie van dit voorstel, is er nog geen zicht op een tijdspad waarop dit alsnog
gaat komen.

Allergenen

Europese regelgeving omtrent allergenenetikettering uit voorzorg ontbreekt op dit
moment (precautionary allergenlabelling, ook wel PAL genoemd). Dit is de regelgeving
rondom het zinnetje «kan sporen bevatten van ... ». Dit zorgt ervoor dat veel lidstaten
een eigen aanpak hebben, wat op zijn beurt weer leidt tot weinig tot geen harmonisatie
binnen de EU. Op mondiaal niveau, binnen Codex-Alimentarius verband, vindt discussie
plaats over regelgeving, en deze discussie is in een vergaand stadium. Veel lidstaten
wachten op het moment dat de EU deze regelgeving overneemt. Nederland roept de Europese
Commissie dan ook op om dit beleid snel te implementeren binnen de Europese Unie.
Nederland loopt vooruit op Europese initiatieven en voert dit beleid vanaf januari
2026.

Voeding- en gezondheidsclaims

Ik herken de observaties van de Rekenkamer op het gebied van voeding- en gezondheidsclaims.
Ik herken ook de complexiteit om Europese consensus te bereiken over onderwerpen als
voedingsprofielen en gezondheidsclaims voor kruiden. Desalniettemin zie ik het aantal
ongezonde producten met bijvoorbeeld eiwitclaims op de markt, en daarmee de misleiding
van de consument, sterk toenemen. Dit onderstreept de noodzaak te komen tot EU-voedingsprofielen,
zoals in de verordening inzake claims is opgenomen. Dit moet ervoor zorgen dat (vaak
aanprijzend gebruikte) claims alleen nog kunnen worden gevoerd op producten die aan
bepaalde voedingskundige criteria voldoen. Nederland roept daarom de Commissie op
om dit punt binnen afzienbare termijn op te pakken. Daarnaast zie ik lacunes in de
Europese regelgeving rondom kruidenpreparaten, waaronder de «on hold» botanical claims (gezondheidsclaims voor kruidenpreparaten). Nederland ondersteunt de oproep
van de ERK om (dringend) werk te maken van een lijst met EU toegestane gezondheidsclaims
voor botanicals, zodat consumenten beter beschermd worden en er een geharmoniseerd EU-speelveld ontstaat.

Duurzaamheidsclaims

De ERK constateert dat vanuit het bedrijfsleven een toenemend aantal milieuclaims
op voedselproducten worden gemaakt. Ik herken deze trend en vind het van belang dat
claims alleen worden gemaakt als ze kloppen en goed onderbouwd worden. Nederland staat
positief tegenover de komst van de Green Claims Directive, die ervoor zorgt dat onder
andere de levensmiddelenindustrie, milieu- of groene claims op hun producten goed
moeten onderbouwen. In tegenstelling tot wat de ERK aangeeft over enkele andere landen,
wordt in Nederland wel overzicht gecreëerd in welke duurzaamheidslogo’s en keurmerken
er allemaal zijn. Dit gebeurt via de Keurmerkenwijzer van Milieu Centraal, waarin
ook een duiding wordt gegeven van wat ze inhouden. Dit is bedoeld om consumenten te
helpen de betekenis van de verschillende labels te begrijpen. Een consumentencampagne
is onderdeel van de inzet.

Datumaanduidingen

De ERK geeft aan dat er aanwijzingen zijn dat consumenten etiketten niet altijd begrijpen,
waarbij het voorbeeld van de datumaanduiding wordt genoemd. In Nederland wordt via
het Voedingscentrum voorlichting gegeven over het lezen en begrijpen van etiketten.
Vanuit de inzet op het tegengaan van voedselverspilling ligt specifiek aandacht op
de betekenis van de twee soorten datumaanduidingen: «te gebruiken tot» en «ten minste
houdbaar tot» en zijn bijvoorbeeld iconen ontwikkeld om dit duidelijker te maken.
Ook is er een coalitie houdbaarheid opgericht door bedrijven om dit aan te pakken
en is er een consumentencampagne die regelmatig herhaald wordt. Hiermee wordt de houdbaarheidsaanduiding
begrijpelijker gemaakt en wordt er handelingsperspectief geboden voor consumenten.

Definities voor alcoholvrij en alcoholarm

Tegenwoordig worden steeds meer alcoholvrije en alcoholarme dranken geproduceerd en
gedronken. Omdat het echter ontbreekt aan definities voor deze twee termen, zijn bieren
met verschillende alcoholpercentages onder dezelfde noemer (alcoholvrij en alcoholarm)
op de markt. Dit is onwenselijk. Daarop roept Nederland de Europese Commissie op om
definities op te stellen voor deze twee termen.

Definities voor vegetarisch en veganistisch

Vegetarische en veganistische producten liggen tegenwoordig in alle lidstaten in de
supermarkt. Tot op heden zijn helaas geen definities vastgesteld voor deze termen.
Opstellen van die definities is gewenst voor zowel producent als consument. Producenten
weten dan duidelijk waaraan deze producten moeten voldoen, en consumenten wat ze van
een vegetarisch of veganistisch product kunnen verwachten.

Ik hoop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben over de Nederlandse reactie op
het verslag van de Europese Rekenkamer.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
V.P.G. Karremans