Brief regering : Voortgang Aanpak versterking sociale en juridische positie sekswerkers

Nr. 19
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID EN VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 18 november 2024

Sekswerk is in Nederland een legaal beroep. Sekswerkers krijgen echter te maken met
diverse problemen die hen belemmeren in het uitvoeren van hun werk en in hun dagelijks
leven, vanwege het stigma dat op sekswerk rust. De Tweede Kamer heeft in 2021 aandacht
gevraagd voor de sociale en juridische positie van sekswerkers.1 Op 10 november 2023 is daarom door de voormalig Staatssecretaris van het Ministerie
van Justitie en Veiligheid (hierna: JenV) en de voormalig Minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid (hierna: SZW) de Aanpak versterking sociale en juridische positie
sekswerkers (vanaf nu: de Aanpak) aan uw Kamer verstuurd.2

De Aanpak is tot stand gekomen in samenwerking met sekswerkers, belangenverenigingen,
hulpverleners, SZW en het Ministerie van Financiën en de Belastingdienst. De Sekswerk
Alliantie Destigmatisering (hierna: SWAD) – een alliantie van 21 organisaties en initiatieven
die zich samen inzetten tegen het stigma op sekswerk3 – is hierin een belangrijke partner. Soa Aids Nederland verzorgt binnen deze alliantie
de coördinatie.

Er zijn concrete oplossingen geformuleerd voor de versterking van de positie van sekswerkers
aan de hand van vijf thema’s: zakelijke dienstverlening, zorg, politie, gemeenten
en communicatie en media. De branche is hierin een volwaardige gesprekspartner. De
betekenisvolle participatie van de doelgroep is een positieve ontwikkeling voor de
positieverbetering van sekswerkers én strategie om de plannen aan te laten sluiten
bij wat de branche zelf zegt nodig te hebben. Wij zijn dankbaar voor de voortdurende
betrokkenheid van sekswerkers en de overige betrokkenen bij de Aanpak. Zo zorgen we
ervoor dat de ondernomen acties daadwerkelijk tot verbetering leiden in de praktijk.

In de aanbiedingsbrief die gezamenlijk met de Aanpak aan uw Kamer is gestuurd, is
toegezegd dat de Tweede Kamer in het najaar van 2024 opnieuw wordt geïnformeerd over
de voortgang van de in de Aanpak geformuleerde oplossingen.4 In deze brief wordt de voortgang van het afgelopen jaar per thema op hoofdlijnen
toegelicht. Voor een uitgebreide omschrijving van de problematiek rondom de thema’s
verwijzen wij naar de Aanpak.

Op bepaalde onderwerpen zijn goede en concrete stappen gezet. Zo is de toegang tot
een zakelijke bankrekening voor sekswerkers verbeterd, heeft de lesmodule «Destigmatisering
sekswerk» een vaste plek in het onderwijs voor politieagenten in opleiding en is de
handreiking voor stigmavrije overheidscommunicatie over sekswerk(beleid) uitgebracht.
Andere onderwerpen zijn complexer en vergen meer tijd.

De Minister van Justitie en Veiligheid heeft tijdens het commissiedebat mensenhandel
en prostitutie op 11 september toegezegd de ambities op mensenhandel en sekswerk middels
een Kamerbrief te delen, voorafgaand aan de begrotingsbehandeling Justitie en Veiligheid.
Deze ambities worden in een aparte brief aan uw Kamer gezonden. Inmiddels is gebleken
dat de uitwerking van de plannen meer tijd vergt in verband met de uitwerking van
de opgave in het regeerprogramma dat de minimumleeftijd voor prostitutie wordt verhoogd
naar 21 jaar. Dit vraagt om de nodige afstemming en een gedegen juridische en financiële
uitwerking. Begin 2025 zal de Minister van Justitie en Veiligheid deze brief aan uw
Kamer doen toekomen.

Zakelijke dienstverlening

Zakelijke bankrekening

Zoals benoemd in de Aanpak merken sekswerkers en belangenverenigingen van sekswerkers
die een zakelijke bankrekening willen aanvragen dat zij geweigerd worden door banken.
Over deze problematiek is gesproken door vertegenwoordigers van sekswerkers, banken,
de Nederlandse Vereniging van Banken (hierna: NVB) en De Nederlandsche Bank. Naar
aanleiding van deze gesprekken is eind 2023, vlak na publicatie van de Aanpak, een
zogeheten «sectorstandaard» gepubliceerd.5 De sectorstandaard heeft als effect dat een zakelijke bankrekening toegankelijker
wordt voor sekswerkers. De NVB wil de sectorstandaarden na minstens een half jaar
na implementatie evalueren. Momenteel vinden er testcasussen plaats om te kijken of
de sectorstandaard daadwerkelijk toegang biedt tot een zakelijke bankrekening voor
sekswerkers. Ook wordt er gekeken of in de praktijk bij het aanvragen eventuele onvoorziene
knelpunten naar voren komen en of aanscherping van de sectorstandaard op termijn nodig
blijkt. Aanvullend richt de SWAD zich op het geven van trainingen aan bankmedewerkers
om het stigma op het beroep weg te nemen. Al meer dan 4.000 bankmedewerkers hebben
de training gevolgd.

Verzekeringen

Het niet of moeilijk kunnen afsluiten van verzekeringen is in de Aanpak als knelpunt
genoemd door sekswerkers, exploitanten en belangenverenigingen van sekswerkers. Sinds
januari 2024 is het voor sekswerkers mogelijk om zich bij minstens één reguliere verzekeraar
aan te sluiten die drie zakelijke verzekeringen aanbiedt, namelijk een aansprakelijkheidsverzekering,
een inventarisverzekering en een goederenverzekering.6 Voorheen was dit alleen mogelijk bij een verzekeraar die zich specifiek richt op
klantgroepen die bij andere verzekeraars geen dekking kunnen verkrijgen.7

Voor de toegang tot een arbeidsongeschiktheidsverzekering wordt gekeken naar andere
oplossingsrichtingen. Gesprekken over de mogelijkheden lopen nog.

Opting-in

De opting-in regeling wordt toegepast in verschillende branches (o.a. bij politici
en musici), wanneer geen sprake is van een dienstbetrekking en de opdrachtgever en
opdrachtnemer ervoor kiezen de arbeidsverhouding als fictieve dienstbetrekking aan
te merken.8 De opdrachtgever doet de noodzakelijke afdrachten aan de Belastingdienst en betaalt
de opdrachtnemer een nettoloon uit. Bij deze regeling is er geen verzekeringsplicht
voor werknemersverzekeringen.

In 2009 is in overleg tussen exploitanten en de Belastingdienst het voorwaardenpakket
met opting-in regeling tot stand gekomen, zoals vastgelegd in de Uitvoeringsregeling
loonbelasting 2011. In artikel 2.2 van deze regeling staan voorwaarden genoemd (het
zogeheten voorwaardenpakket), zoals dat de sekswerker werkzaamheden kan weigeren en
de eigen werktijden bepaalt.

In het kader van de verlenging van deze regeling is een drietal knelpunten naar voren
gekomen, namelijk het verplichtend karakter, de gevolgen van toepassing van het voorwaardenpakket
en de niet toereikende informatievoorziening, en het toezicht en de handhaving op
het voorwaardenpakket.

Geconstateerde knelpunten opting-in en verbetermogelijkheden

In de praktijk ontbreekt een vrije keuze om al dan niet te werken onder de regeling
bij een exploitant, omdat vrijwel alle exploitanten voor de toepassing van deze regeling
opteren. Wanneer een exploitant ervoor kiest om via het voorwaardenpakket met opting-in
regeling te werken, is diegene verplicht om dit op alle sekswerkers toe te passen.9 Dit is onderdeel van het voorwaardenpakket.10

Daarom kijken het Ministerie van Financiën, de Belastingdienst, SZW, de Klachtenbalie
voor sekswerkers, sekswerkers zelf en JenV gezamenlijk welke ruimte er bestaat om
binnen een onderneming waar sekswerkers werken onder toepassing van het voorwaardenpakket
met de opting-in regeling, ook alternatieve werkrelaties aan te gaan. Dit gebeurt
momenteel door te kijken naar de ruimte binnen de huidige wet- en regelgeving.

Het ontbreken van een vangnet bij ziekte of arbeidsongeschiktheid, wat een gevolg
is van de toepassing van de regeling, wordt door sekswerkers tevens als knelpunt ervaren.
Sekswerkers geven ook aan de regeling ingewikkeld te vinden. Aangezien nog verkend
wordt aan welke knoppen gedraaid moet en kan worden, is het nog niet zinvol om het
knelpunt rond de toepassing en de informatievoorziening van het voorwaardenpakket
te actualiseren en versterken.

Over het toezicht en de handhaving geven sekswerkers aan dat de naleving van het voorwaardenpakket
niet goed is ingeregeld. Wanneer de voorwaarden van het voorwaardenpakket worden geschonden,
zijn er weinig middelen om op te treden. Het behoort niet tot de taak van de Belastingdienst
om de door sekswerkers gewenste gevolgen te geven bij het schenden van de niet-fiscale
voorwaarden, zoals bijvoorbeeld de voorwaarde dat de sekswerker de eigen werktijden
bepaalt. Omdat handhaving van de meeste voorwaarden niet goed en duidelijk is belegd,
kunnen sekswerkers hierdoor kwetsbaarder worden gemaakt voor uitbuiting. Dit strookt
niet met het streven naar veilige werkplekken met goede omstandigheden voor sekswerkers.

Daarom wordt verkend waar het toezicht en de handhaving op niet-fiscale voorwaarden
belegd is of zou moeten worden, om een veilige werkomgeving te creëren met goede (arbeids)voorwaarden.
Als de mogelijkheden rondom de regeling in beeld zijn gebracht van zowel het verplichte
karakter als het bestendigen van het toezicht en de handhaving, moeten de effecten
hiervan breed getoetst worden. Voorkomen moet worden dat er negatieve (neven)effecten
optreden van veronderstelde verbeteringen.

Zorg

Toegang medische zorg

De Aanpak richt zich op de toegang van sekswerkers tot de reguliere gezondheidszorg,
niet op zorgverlening speciaal ingericht voor sekswerkers. Sekswerkers hebben aangegeven
drempels te ervaren in de zorgverlening door stigma over het werk.

Ter bevordering van de deskundigheid over sekswerk onder hulp- en zorgverleners, is
door Stichting Humanitas een geaccrediteerde e-learning ontwikkeld, genaamd «Hulp
en zorg aan sekswerkers». De e-learning wordt door verschillende groepen zorgverleners
als nuttig en informatief beoordeeld, maar is voor de meesten te lang (circa 10 uur).
Humanitas is vanuit de SWAD in samenwerking met verschillende partijen bezig met het
inkorten van de e-learning. De verwachting is dat dan meer zorgverleners de module
zullen volgen, waardoor de kennis over sekswerk onder deze doelgroep zal toenemen.

Daarnaast herschrijft Soa Aids Nederland samen met de SWAD het hoofdstuk sekswerk
in het Handboek Seksuele Gezondheid.11 Het handboek leert professionals in de gezondheidszorg vragen en problemen op het
gebied van seksualiteit te signaleren en bevat handvatten voor het voeren van een
gesprek over seksualiteit. Met de actualisatie wordt beoogd zorgverleners beter te
informeren over sekswerk en daarmee stigma weg te nemen. De actualisatie wordt begin
2025 verwacht.

Jeugd en gezin

Uit gesprekken met sekswerkers blijkt dat zij problematiek ervaren rond jeugd en gezin
in combinatie met het beroep. De ervaring van sekswerkers is dat er (ook hier) een
stigma op sekswerk rust.

Het Ministerie van JenV heeft met de Raad voor de Kinderbescherming en Jeugdzorg Nederland
gesproken over hun werkwijze en procedures. Het heeft de voorkeur om bij het creëren
van bewustwording bij professionals aan te sluiten bij bestaande initiatieven. Het
gesprek hierover loopt nog. Sekswerkers werken vanuit de SWAD zelf aan een pilot training
op lokaal niveau voor GGZ en jeugdzorg op dit onderwerp.

Politie

Bejegening en contact

Zoals beschreven in de Aanpak geven sekswerkers aan stigma te ervaren in contact met
de politie, bijvoorbeeld bij het doen van een melding of aangifte, of tijdens een
controle.

Om het stigma op sekswerk zo veel mogelijk weg te nemen, is in samenwerking met het
Expertisecentrum Seksualiteit, Sekswerk en Mensenhandel van Stichting Humanitas en
de Politieacademie het leermiddel «Destigmatisering sekswerkers» gemaakt. Sinds begin
2024 heeft deze lesmodule een vaste plek in het onderwijs voor politieagenten in opleiding.
Sinds juni 2024 is het leermiddel beschikbaar voor de gehele Nationale Politie.

Aangifte

De aangiftebereidheid van sekswerkers is laag. Hiervoor zijn verschillende oorzaken
te noemen. Sekswerkers vrezen bijvoorbeeld voor de mogelijke gevolgen als de overheid
of de politie weet dat zij sekswerk doen. Een van de initiatieven om de ervaren problematiek
bij het doen van aangifte te verbeteren, is het alerteringsplatform Ugly Mugs, dat
op 20 april 2022 is gelanceerd. Ugly Mugs wordt beheerd door Soa Aids Nederland en
wordt gesubsidieerd door JenV. Op dit online platform kunnen sekswerkers elkaar waarschuwen
voor gewelddadige klanten. Daarnaast krijgen sekswerkers hulp bij het indienen van
een aangifte en bij het vinden van de juiste zorg. Sinds de oprichting heeft Ugly
Mugs zijn 34.780 waarschuwingen gestuurd naar aangemelde sekswerkers. Er is door Ugly
Mugs 2770 keer een klant nagetrokken, waardoor 110 keer is voorkomen dat een sekswerker
een afspraak maakte met een gewelddadige klant.12

Controles

Binnen de thema’s politie en gemeente is door sekswerkers problematiek ten aanzien
van controles naar voren gebracht. In beginsel is de gemeente verantwoordelijk voor
de controle binnen de sekswerkbranche. Nadat de politie, sinds de opheffing van het
bordeelverbod, de controles lange tijd heeft uitgevoerd, doen vanaf 2018 steeds meer
gemeenten dit. Het verschilt per gemeente of de controles door gemeentelijke toezichthouders
worden uitgevoerd, al dan niet samen met de politie, of nog steeds door de politie.
Sekswerkers weten daardoor niet altijd wat hun rechten en plichten zijn en welke bevoegdheden
politie en buitengewoon opsporingsambtenaren hebben. Tevens komt naar voren dat controles
grote indruk maken op sekswerkers, vooral als de controleurs met veel personen de
woning binnentreden en er ongepaste vragen worden gesteld.

Sinds mei 2023 hebben de SWAD, sekswerkers, politie, gemeenten en JenV in een aantal
sessies de controleprocedure nauwgezet met elkaar hebben doorgenomen.

Good practices die naar voren kwamen tijdens de sessies, worden meegenomen in de handreiking voor
het ontwikkelen van lokaal sekswerkbeleid die door het Centrum voor Criminaliteitspreventie
en Veiligheid (CCV) wordt geactualiseerd en naar verwachting in 2025 gereed is. Een
voorbeeld hiervan is dat de controles worden uitgevoerd door controleurs die specifiek
zijn opgeleid voor dit werkveld. Dit kan problemen rond de controles verminderen.
De problematiek rond controles wordt ook geadresseerd in een traject dat de VNG) is
gestart om de samenwerking tussen politie en gemeente te verbeteren op het terrein
van bestuurlijk toezicht en handhaving binnen de sekswerkbranche.

Gemeenten

Zoals beschreven in de Aanpak geven sekswerkers aan dat lokaal beleid het soms moeilijk
of onmogelijk maakt om hun werk te doen. Daarnaast ervaren sekswerkers stigma in gemeentelijk
beleid of in contact met gemeenteambtenaren.

Door de VNG, het CCV, de SWAD, Soa Aids Nederland en JenV wordt gewerkt aan handvatten
die gemeenten kunnen helpen bij het ontwikkelen of actualiseren van gemeentelijk sekswerkbeleid,
ten behoeve van een veilige en passende werkomgeving. Hiervoor is onder andere een
klankbordgroep opgericht, die bestaat uit een brede vertegenwoordiging van onder andere
gemeenten, sekswerkers en exploitanten. De input vanuit de bijeenkomsten wordt gebruikt
om de model-Algemene Plaatselijke Verordening (APV) en de handreiking over sekswerkbeleid
te verrijken. Beide producten zijn momenteel in ontwikkeling en zijn naar verwachting
gereed in 2025.

Om gemeenten verder op weg te helpen bij het actualiseren of ontwikkelen van lokaal
sekswerkbeleid heeft Soa Aids Nederland daarnaast in samenwerking met de VNG, het
CCV, de SWAD en JenV in juni 2024 een webinar georganiseerd voor gemeenten en betrokken
organisaties. De centrale boodschap vanuit de webinar was de aanmoediging om lokaal
sekswerkbeleid in samenspraak met de (lokale) doelgroep van sekswerkers te ontwikkelen.
Hierdoor kun je ongewenste (neven)effecten van bepaalde beleidskeuzes voorkomen. Er
zal een vervolg worden gegeven aan dit webinar in 2025.

Communicatie en media

Sekswerkers geven aan in verschillende situaties geconfronteerd te worden met vooroordelen
die komen vanuit een beeld dat in media en door middel van (overheids)communicatie
wordt geschetst. In de aanpak zijn drie oplossingsrichtingen geformuleerd voor deze
problematiek.

Rijksbreed stigma-vrij communiceren

Door de Rijksoverheid dient eenduidiger, helderder en stigma-vrij gecommuniceerd te
worden over onderwerpen die sekswerkers raken, met daarbij passend beeldmateriaal.
In samenwerking tussen sekswerkers, de SWAD, SZW en JenV zijn drie initiatieven ontwikkeld
om de rijksbrede communicatie te verbeteren.

Allereerst zijn door JenV inmiddels vier interdepartementale workshops georganiseerd
om bewustwording te creëren over stigmatiserende communicatie en het negatieve effect
ervan op de positie van sekswerkers. Deze workshop wordt door (ervarings)deskundigen
gegeven. Uit de evaluatie van de workshop blijkt dat deze inderdaad bijdraagt aan
de bewustwording over het stigma dat op het beroep en de beroepsgroep rust. Deze workshop
zal jaarlijks worden herhaald voor nieuwe collega’s op dit dossier voor de verschillende
ministeries.

Daarnaast is een handreiking ontwikkeld voor stigmavrije overheidscommunicatie over
sekswerk(beleid). Deze is actief verspreid onder betrokken rijksambtenaren en zal
ook breder beschikbaar worden gesteld. Ten derde is in nauwe samenwerking tussen de
SWAD, de directie Communicatie van JenV en met hulp van een seksclub beeldmateriaal
ontwikkeld dat een representatief, stigmavrij beeld laat zien van het beroep. Dit
beeldmateriaal is beschikbaar gesteld in de mediatheek voor Rijksoverheid, zodat het
rijksbreed gebruikt kan worden.

Foto-expositie «Reimagining Sex Work»

Nadat de foto-expositie «Reimagining Sex Work»13 in april 2023 bij JenV te bezichtigen is geweest, is de expositie eind 2024 ook te
zien geweest in de aankomsthal bij het Ministerie van SZW. Door de foto-expositie
ook bij de aankomsthal in SZW te tonen, heeft de expositie een groter bereik gekregen
en droeg het bij aan het creëren van een genuanceerd beeld rondom sekswerkers en tegengaan
van stigma op sekswerkers bij ambtenaren.

Website

In nauwe samenwerking tussen SZW en JenV wordt bezien op welke wijze informatie die
voor sekswerkers relevant is, zoals ieders rechten, plichten en bevoegdheden tijdens
een controle, kan worden geborgd op sekswerkgoedgeregeld.nl. Dit draagt bij aan de
versterking van de informatiepositie van sekswerkers. Deze website wordt momenteel
nog doorontwikkeld om aan te sluiten bij de rijkshuisstijl. De website zou in 2025
toegankelijk moeten zijn. De database op deze website, die het sekswerkbeleid van
gemeenten in kaart brengt, wordt vanuit SZW jaarlijks bijgehouden.

Zoals al in de inleiding is aangegeven, zijn concrete en veelbelovende stappen gezet.
Met onze partners blijven we werken om de sociale en juridische positie van sekswerkers
te versterken.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
D.M. van Weel

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
Y.J. van Hijum