Brief regering : Capaciteit jeugdgevangenissen

28 741
Jeugdcriminaliteit

Nr. 994
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 november 2024

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de stand van zaken van het capaciteitstekort
in de jeugdgevangenissen en de aanstaande capaciteitsuitbreidingen. Daarnaast doe
ik in deze brief de toezeggingen gestand die ik heb gedaan in het commissiedebat Justitiële
Jeugd op 5 september 2024 en in het commissiedebat Gevangeniswezen en tbs op 2 oktober
2024.1 Ook informeer ik u over de vertraging van het onderzoek naar de kenmerken van jongeren
in jeugdgevangenissen. Tot slot ga ik in op de wijze waarop ik uitvoering heb gegeven
aan de motie van het lid Lahlah (GroenLinks/PvdA) c.s. over voortzetting van onderwijs
voor jongeren in het gevangeniswezen.2

Huidige capacitaire situatie jeugdgevangenissen

Zoals eerder met uw Kamer gedeeld kampen de jeugdgevangenissen al langere tijd met
hoge capaciteitsdruk als gevolg van de arbeidsmarktkrapte. Daarnaast is er sprake
van een stijgende behoefte aan gebouwelijke en personele capaciteit.3 Jongvolwassenen die niet in een jeugdgevangenis kunnen worden geplaatst worden als
gevolg daarvan in het gevangeniswezen (voor volwassenen) geplaatst, terwijl ook daar
grote capaciteitstekorten zijn. In september waren dat er gemiddeld 53. Daarvan bevonden
zich 44 jongvolwassenen in de speciaal voor deze doelgroep vrijgemaakte afdelingen
in Justitieel Complex Zeist (JC Zeist) en Penitentiaire Inrichting Almelo (PI Almelo)
en 9 elders in het gevangeniswezen.

Om aan de toegenomen behoefte te voldoen wordt de capaciteit van de jeugdgevangenissen
uitgebreid. Op 1 oktober 2024 heeft de nieuwe jeugdgevangenis De Haven haar deuren
geopend. In tegenstelling tot de eerdere planning4 zijn daar niet één, maar twee leefgroepen geopend (in totaal 20 nieuwe plekken).
De ingebruikname van de overige leefgroepen volgt zodra daarvoor voldoende personeel
beschikbaar is. Op dit moment is de verwachting dat er vanaf januari 2025 gefaseerd
nog 44 plekken bij komen. Uiteindelijk zal jeugdgevangenis De Haven in totaal over
64 plekken beschikken. Daarnaast wordt in jeugdgevangenis Teylingereind naar verwachting
vóór de zomer van 2025 een extra leefgroep (tien nieuwe plekken) geopend. Tot slot
zal in Rijksjeugdgevangenis Den Hey-Acker de leefgroep die in mei 2024 tijdelijk is
gesloten om het personeel op de andere leefgroepen in te zetten, in november 2024
worden heropend (tien bestaande plekken).

Tijdens het commissiedebat Justitiële Jeugd op 5 september 2024 (Kamerstuk 28 741, nr. 122) heb ik aangegeven te verwachten dat de capaciteit van de jeugdgevangenissen voor
de zomer van 2025 grotendeels op orde zou zijn. Alhoewel de Dienst Justitiële Inrichtingen
(DJI) met man en macht werkt aan de capaciteitsuitbreidingen blijft dit een uitdaging
waarbij afhankelijkheid van de noodzakelijke randvoorwaarden zoals gelijkblijvende
instroom, behoud van personeel en werving van nieuw personeel groot is en de ontwikkelingen
daarbinnen slechts beperkt kunnen worden beïnvloed door de DJI. Ik verwacht, op basis
van de huidige prognoses, dat de capaciteit van de jeugdgevangenissen na de zomer
van 2025 op orde is.Daarmee doe ik de toezegging gestand die ik tijdens het Commissiedebat
Gevangeniswezen en tbs op 2 oktober heb gedaan om schriftelijk terug te komen op de
vraag van het Kamerlid Boswijk of de afdelingen voor jongvolwassenen in het gevangeniswezen
een tijdelijke situatie betreft. Tijdens dat debat vroeg het Kamerlid Boswijk ook
of er jongvolwassenen worden geplaats in een penitentiaire inrichting in Veenhuizen.
Dat klopt niet. De nieuwe plekken in Veenhuizen betreffen twee leefgroepen in een
jeugdgevangenis.

Overcapaciteit KVJJ’s inzetten voor capaciteitstekort jeugdgevangenissen

Tijdens het Commissiedebat Justitiële Jeugd van 5 september 2024 heb ik Kamerlid Van
der Werf (D66) toegezegd schriftelijk in te gaan op de mogelijkheden om de overcapaciteit
van de Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd (KVJJ’s) in te zetten voor het
opvangen van het capaciteitstekort in de jeugdgevangenissen.5 Aanleiding voor deze toezegging vormde het onderzoek Vrijheidsbeneming op maat: jongeren op de juiste plaats waar het Kamerlid in het debat aan refereerde.6

Beoordeling van het onderzoek

In het aangehaalde onderzoek concluderen de onderzoekers dat jongeren in de KVJJ in
Amsterdam in de periode 2016 tot en met 2018 niet verschillen van jongeren in de jeugdgevangenissen
wat betreft hun risico- en beschermende factoren. Er is een aantal redenen waarom
dit onderzoek mij geen aanleiding geeft om de overcapaciteit van de KVJJ’s in te zetten
voor het capaciteitstekort in de jeugdgevangenissen.

1. In dit onderzoek is slechts één van de vijf KVJJ’s onderzocht, waardoor de conclusies
niet representatief zijn voor de gehele populaties van de KVJJ’s.

2. In dit onderzoek zijn de gegevens gebruikt van jongeren die in de periode van september
2016 tot en met november 2018 in de KVJJ in Amsterdam of in een jeugdgevangenis zijn
geplaatst. Deze periode is enigszins gedateerd. Mijn ambtsvoorganger heeft uw Kamer
op 14 september 2023 het Eindrapport Monitor Kleinschalige Voorzieningen Justitiële Jeugd toegestuurd, waarin alle vijf de KVJJ’s in de periode januari 2021 tot en met februari
2023 zijn gevolgd. In dat onderzoek wordt onder andere geconcludeerd dat de doelgroep
van de KVJJ niet dezelfde is als die van de jeugdgevangenis, maar ook dat deze geen
harde afbakening kent. Verder wordt in het eindrapport geconcludeerd dat de KVJJ’s
toegevoegde waarde hebben primair voor de «lichtere» voorlopig gehechten en daarnaast
als regionale uitstroomvoorziening voor jongeren met een PIJ-maatregel.

3. De onderzoekspopulatie (minderjarigen die maximaal 100 dagen in een KVJJ of jeugdgevangenis
verbleven) is representatief voor de KVJJ’s, maar niet voor de jeugdgevangenis. In
de jeugdgevangenis verblijven namelijk ook veel jongvolwassenen en jongeren die langer
dan 100 dagen vastzitten.

4. In dit onderzoek zijn de doelgroepen van de KVJJ en jeugdgevangenis vergeleken aan
de hand van risico- en beschermende factoren. De onderzoekers constateren dat er mogelijk
verschillen zijn tussen de groepen, maar dat die met de gebruikte risicotaxatie-instrumenten
niet kunnen worden aangetoond. Ik denk dat die verschillen er zijn. De onderzochte
factoren komen namelijk slechts gedeeltelijk overeen met de plaatsingscriteria waarmee
de Divisie Individuele Zaken (DIZ) van de DJI, namens mij, per jongere beoordeelt
of plaatsing in de KVJJ veilig en verantwoord is. Naast risico- en beschermende factoren
kijkt de DIZ onder andere ook naar de motivatie van de jongere, eventuele nabijheid
van slachtoffers, eventuele medeverdachten in de KVJJ, mediagevoeligheid en de reistafstand
naar dagbesteding. Het wegen van alle plaatsingscriteria zou naar verwachting een
ander beeld opleveren van de verschillen tussen de doelgroep voor de KVJJ en die voor
de jeugdgevangenis.

Benutten van de potentie van de KVJJ’s

Tegelijkertijd zijn de uitkomsten van dit onderzoek opvallend en vind ik het belangrijk
om de KVJJ’s zo optimaal mogelijk te benutten, zeker in deze tijd van capacitaire
krapte. Hiervoor is scherpte nodig van de jeugdstrafrechtketen. Jongeren worden namelijk
niet standaard in een KVJJ geplaatst. Ze moeten «actief» door ketenpartners bij de
DIZ worden aangemeld. Bij de voorgeleiding van een strafzaak kan de Raad voor de Kinderbescherming
(RvdK) – bij minderjarigen – of de volwassenreclassering – bij jongvolwassenen – een
plaatsingsadvies voor het uitvoeren van de voorlopige hechtenis in een KVJJ geven.

Wanneer een jongere of jongvolwassene in een (jeugd)gevangenis verblijft is het aan
de DJI om te beoordelen of een jongere zich (alsnog) leent voor doorplaatsing naar
een KVJJ. Om de doorstroom naar de KVJJ’s te bevorderen is in de zomer van 2021 in
alle jeugdgevangenissen een functionaris aangesteld.7 Daarnaast is dit ook een punt van aandacht in het zogeheten nazorgoverleg, waar de
nazorg onder regie van de RvdK en samen met de ketenpartners (jeugdgevangenis, (jeugd)reclassering
en gemeente) wordt georganiseerd. Voor sommige jongeren met een PIJ-maatregel of jeugddetentie
kan het passend zijn om in een laatste fase van hun straf of maatregel in een KVJJ
te verblijven. Ik zal de komende tijd blijven sturen op het doorplaatsen van jongeren
van de (jeugd)gevangenis naar de KVJJ’s door de verantwoordelijkheid van de ketenpartners
in dit proces bij hen onder de aandacht brengen.

Een andere mogelijkheid om de instroom dan wel doorstroom naar de KVJJ’s te verhogen
is door de eerder genoemde plaatsingscriteria te verruimen. Echter, deze zijn in februari
2023, in afstemming met de jeugdstrafrechtketenpartners, nog herijkt. Door deze herijking
kan de DIZ bij de plaatsing beter maatwerk toepassen. Ik vind het onwenselijk om de
plaatsingscriteria zo kort na deze herijking opnieuw aan te passen. Bovendien ben
ik ervan overtuigd dat aanpassing van de criteria omwille van het ontlasten van de
jeugdgevangenissen onverantwoorde veiligheidsrisico’s oplevert.

Onderzoek en bezettingsnorm KVJJ’s

Ik heb verder aan het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum gevraagd om onderzoek
te doen naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van de KVJJ’s. Ik verwacht dat dit
onderzoek begin 2025 zal starten. Daarnaast werk ik aan een verantwoorde bezettingsnorm
voor de KVJJ’s, zodat de (potentiële) doelgroep en beschikbare capaciteit zich goed
tot elkaar verhouden.

Vertraging onderzoek naar kenmerken jongeren in jeugdgevangenissen

De Academische Werkplaats Risico Jeugd doet momenteel onderzoek naar de kenmerken
van jongeren die in een jeugdgevangenis verblijven. Mijn ambtsvoorganger heeft uw
Kamer eerder laten weten dat dit onderzoek eind 2024 wordt afgerond.8 Helaas heeft het onderzoek vertraging opgelopen in het dataverzamelingsproces. Voor
dit onderzoek worden veel dossiers verzameld en geanalyseerd. Deze dossiers op een
veilige manier ontsluiten heeft langer geduurd dan waar in de planning rekening mee
is gehouden. Ik verwacht het onderzoek na de zomer van 2025 aan uw Kamer te kunnen
aanbieden.

Onderwijs aan jongvolwassenen in het gevangeniswezen

De jongeren die vanwege het capacitaire tekort in de jeugdgevangenissen in het gevangeniswezen
verblijven, ontvangen geen onderwijs op de wijze waarop onderwijs gegeven wordt in
de jeugdgevangenissen. Hierover diende Kamerlid Lahlah een motie in die opriep tot
het onderzoeken van de mogelijkheden waarop jongeren tijdens hun verblijf in het gevangeniswezen
toch hun onderwijs kunnen voortzetten als zij dat willen. Op mijn verzoek heeft de
DJI onderzocht of en zo ja, op welke wijze uitvoering kan worden gegeven aan deze
motie. Hierbij infomeer ik u over de uitkomsten van dit onderzoek.9

Zoals eerder met uw Kamer is gedeeld10 zijn de onderwijsmogelijkheden in het gevangeniswezen voor deze doelgroep beperkt.
Het onderzoek van de DJI heeft dat opnieuw bevestigd. De beperkingen hebben de volgende
oorzaken.

1. Aansluiting van de jongvolwassenen bij de onderwijsmogelijkheden voor volwassenen
heeft tot gevolg dat deze groepen worden vermengd. Dit gaat in tegen de wens die is
uitgesproken in de aangenomen motie van Kamerlid Ceder.11

2. De mogelijkheden tot het bieden van gezamenlijk onderwijs is door de personele krapte
bovendien zeer beperkt en gaat ten koste van de onderwijsmogelijkheden voor volwassenen.

3. De gemiddelde verblijfsduur van jongvolwassenen in het gevangeniswezen is dusdanig
kort dat een vorm van praktijkopleiding niet haalbaar is (gemiddeld 30 dagen).

4. De activiteiten die voor jongvolwassenen worden ontplooid in JC Zeist en in PI Almelo
zijn zo ingepland in het dagprogramma dat eventueel gebruik van het volwassenonderwijs
door jongvolwassenen ten koste gaat van andere activiteiten in het dagprogramma, waaronder
het aanbod van de Life Changing Group dat specifiek is toegespitst op de doelgroep;
zie verder hierna.

5. Online onderwijs is niet mogelijk omdat de benodigde voorzieningen (ruimte, ICT, personeel)
op dit moment niet veilig beschikbaar zijn. Online onderwijs vormgeven kost dusdanig
veel tijd dat het zou worden ingehaald door de geplande capaciteitsuitbreiding van
de jeugdgevangenissen.

Op dit moment ontvangen de jongvolwassenen in JC Zeist en PI Almelo een educatief,
creatief en sportief aanbod van de Life Changing Group bestaande uit – onder meer
– muziek, sport, geschiedenis, Nederlandse taal en staatsinrichting.12 Ook krijgen ze bijvoorbeeld les in ondernemerschap, waar ze basiswiskunde leren en
economie. Dit aanbod wordt verzorgd door gekwalificeerde docenten, topsporters, muzikanten
en producers. Het doel hiervan is de kans op recidive aanzienlijk te verminderen.13 Ik ben van oordeel dat het aanbod van de Life Changing Group beter aansluit bij de
behoefte van doelgroep dan de aangedragen opties om de jongvolwassenen te laten deelnemen
aan het onderwijsaanbod voor volwassenen of hen online onderwijs te laten volgen.

Verder is het mogelijk gebleken om via contact met de school van herkomst jongeren
de mogelijkheid te bieden hun studiemateriaal beschikbaar te stellen zodat ze geen
onnodige vertraging oplopen.

Ik zie op dit moment geen aanvullende mogelijkheden om het educatieve aanbod van de
jongvolwassenen in het gevangeniswezen uit te breiden, mede in het licht van de aanstaande
capaciteitsuitbreiding in de jeugdgevangenissen.

Slot

De capaciteitsproblematiek blijft dwingen tot scherpe keuzes. En hoewel de DJI doet
wat redelijkerwijs binnen haar mogelijkheden ligt, zijn die mogelijkheden op dit moment
helaas nog steeds zeer beperkt. Tegelijkertijd stemt het perspectief op capaciteitsuitbreiding
bij de jeugdgevangenissen mij voorzichtig optimistisch. Ik informeer uw Kamer in het
voorjaar van 2025 (opnieuw) over de ontwikkelingen rondom de jeugdgevangenissen en
de KVJJ’s.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
I. Coenradie