Brief regering : A-brief project Verbetering Zelfbeschermingssystemen Helikopters

Nr. 437
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 mei 2024

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de behoeftestelling voor het project «Verbetering
Zelfbeschermingssystemen Helikopters». Met dit project zorgt Defensie voor een verbetering
en versterking van de zelfbescherming van twee typen defensiehelikopters: de NH90
helikopters en de Apache gevechtshelikopters. Daarnaast hevelt Defensie een bedrag
over van dit project naar het project «Chinook V&M» voor de aanschaf van een zelfbeschermingssysteem.

Defensiehelikopters zijn essentiële (wapen)systemen voor militaire operaties, die
onze krijgsmacht wereldwijd inzet voor een veelzijdigheid aan taken. Daarbij kan de
helikopter binnen het bereik komen van vijandelijke grondgebonden luchtafweersystemen,
zoals infrarood- of radargeleide raketsystemen en geleide luchtdoelartillerie. Om
de veiligheid van een helikopter en haar bemanning tijdens operaties te vergroten
en de effectiviteit van helikopteroperaties te waarborgen, moeten helikopters beschikken
over een reeks systemen en technologieën die zijn afgestemd op de operationele behoeften
en dreigingen waarmee helikopters worden geconfronteerd.

Omdat Defensie streeft naar meer wendbaarheid in het Defensie Materieelproces (DMP)
en de beschikbare capaciteit voor het project zo efficiënt mogelijk in wil zetten,
stuur ik, in plaats van twee losse1 DMP A-brieven, één integrale behoeftestellingsbrief naar uw Kamer. Dit is in lijn
met de geactualiseerde brochure «DMP bij de tijd 2.0», waarmee Defensie de maatregelen
ter verhoging van de wendbaarheid van het DMP codificeert.2

Behoefte

Kwalitatief

De wapensystemen waartegen zelfbeschermingssystemen worden ingezet, zijn doorgaans
technologisch hoogstaand en ontwikkelen zich in een hoog tempo. Daarom is het zaak
dat zelfbeschermingssystemen voor helikopters ook worden doorontwikkeld. De systemen
waar de Nederlandse helikopters op dit moment over beschikken, zijn grotendeels verouderd
en niet toereikend gezien de verslechterde internationale veiligheidssituatie en technologische
ontwikkelingen van vijandige wapensystemen.

Om hun taken uit te kunnen voeren terwijl sprake is van dreiging van moderne luchtverdedigingssystemen,
radardreiging en infrarood dreiging, moeten alle helikoptertypes beschikken over elektronische
zelfbeschermingssystemen. Deze systemen moeten in staat zijn alle hedendaagse infrarood
(IR)-geleide systemen3, radiofrequentie (RF)-geleide systemen4 en lasergeleide systemen5 te detecteren, identificeren, classificeren, lokaliseren, en waar mogelijk te storen,
af te weren of te misleiden. Door deze systemen te integreren, zorgt Defensie dat
de helikopters missies uit kunnen voeren bij dag en nacht, in slechte weerscondities
en onder dreiging van moderne vijandelijke systemen. Ook moet Defensie beschikken
over actuele dreigingsdata en missie data sets (MDS) om de zelfbeschermingssystemen
te voorzien van up-to-date en relevante informatie om missies en operaties uit te
voeren.

Defensie zet de NH90 en de Apache in voor verschillende typen operaties. De dreigingen
waarmee beide helikopters worden geconfronteerd, wordt beïnvloed door de aard van
hun respectievelijke operationele inzet. Nederland gebruikt de NH90 naast maritieme
gevechtshelikopter ook als amfibische transporthelikopter. De NH90 voert vooral operaties
uit boven zee en land, in de zogenaamde brede kuststrook. De dreiging in deze gebieden
komt vooral van radargeleide wapensystemen. Operaties van de Apache vinden plaats
tijdens missies boven land, bij conflicten in landelijk en stedelijk terrein. Hierbij
is sprake van dreiging door zowel infrarood-geleide als radargeleide wapensystemen.
Om deze reden dienen beide helikoptertypes te beschikken over verschillende zelfbeschermingssystemen
die beschermen tegen de specifieke dreigingen waarmee ze zich geconfronteerd zien.
Defensie is daarom voornemens om de beide helikopters uit te rusten met verschillende
zelfbeschermingssystemen.

NH90

Om de NH90 beter te beschermen tegen radargeleide wapensystemen, is Defensie voornemens
om de helikopters uit te rusten met een moderne radarwaarschuwingsontvanger (Radar Warning Receiver, RWR-systeem). RWR-systemen detecteren de emissies van radarsystemen en geven een
waarschuwing wanneer het een emissie detecteert die een bedreiging kan vormen. De
helikopter kan vervolgens de gedetecteerde dreiging omzeilen. Ook wil Defensie de
NH90 voorzien van een verbeterd systeem met tegenmaatregelen tegen radargeleide raketten.
Een dergelijk systeem brengt de raketten in verwarring en leidt deze weg van de helikopter.

Apache

Ook voor de Apache is Defensie voornemens de helikopter uit te rusten met een verbeterd
RWR-systeem. Dit systeem biedt informatie over de richting waaruit de radarstraling
afkomstig is en kan verschillende waarschuwingsniveaus geven, afhankelijk van de dreiging.
Verder wil Defensie de Apache voorzien van een gericht infrarood tegenmaatregelen
(Directed Infrared Countermeasure, DIRCM)-systeem. Een DIRCM-systeem beschermt de Apache tegen infrarood-geleide raketten
door met een laser die infraroodgeleide raketten te storen en misleiden, waardoor
het risico op een succesvolle aanval afneemt.

Kwantitatief

De gewenste zelfbeschermingssystemen van de NH-90 en de Apache zijn modulair opgebouwd
en bestaan uit een zogenoemde A-kit en een B-kit. De A-kit bestaat uit de toestel
gebonden bekabeling, bevestigingen en de integratie met de bestaande hard- en software
van de helikopter. De A-kit biedt de noodzakelijke voorzieningen om de B-kit in te
bouwen. De B-kit is het hart van het zelfbeschermingssysteem en bestaat onder meer
uit sensoren en bedienings-, afwerp- en storingsapparatuur.

Defensie is voornemens alle negentien NH90 toestellen uit te rusten met een A-kit
en een B-kit voor zowel de radarwaarschuwingsontvanger als het tegenmaatregelensysteem
tegen radargeleide raketten. Defensie zal een extra exemplaar van de B-kit aanschaffen
om te gebruiken bij het programmeren van dreigingsdata.

Defensie is voornemens om A- en B-kits van het RWR-systeem aan te schaffen voor alle
28 Apache toestellen. Van het DIRCM-systeem koopt Defensie 28 A-kits en twaalf B-kits
die kunnen worden in- en uitgebouwd op de helikopters. Dit aantal B-kits is benodigd
voor operationele inzet en training.

Verwervingsstrategie

Binnen dit project is Defensie voornemens reeds ontwikkelde systemen te verwerven,
ofwel zoveel mogelijk Military Off The Shelf (MOTS) verwerving. Dit biedt voordelen op het gebied van prijs, verkrijgbaarheid
van de onderdelen, levertijd, interoperabiliteit en instandhouding. Daarnaast kleven
minder risico’s aan het afnemen van een product waar geen lange ontwikkelfase voor
nodig is. Omdat de producent van de NH90 geen zelfbeschermingssysteem aanbiedt dat
voldoet aan de eisen van Defensie en de markt geen alternatieven biedt, ziet Defensie
zich genoodzaakt om een eigen systeem te ontwikkelen. Omdat Nederland in tegenstelling
tot andere gebruikers van de NH90 de helikopter ook inzet boven land, wijkt de behoefte
voor een zelfbeschermingssysteem af van die van andere gebruikers. Naar verwachting
schaft Defensie daarom een MOTS systeem aan die in ieder geval deels wordt doorontwikkeld.

NH90

Nederland gebruikt de maritieme variant van de NH90. Ook Frankrijk, Italië, België
en Duitsland gebruiken deze variant. In tegenstelling tot andere gebruikers van de
maritieme variant, gebruikt Nederland de NH90 niet alleen als maritieme gevechtshelikopter
maar ook als amfibische transporthelikopter. Hierdoor heeft Nederland een aanvullende
behoefte ten opzichte van partnerlanden op het gebied van zelfbeschermingssystemen.
Vanwege de manier waarop andere internationale gebruikers de maritieme variant van
de NH90 inzetten, zijn de bestaande systemen voor hen voldoende. Defensie wil voorkomen
dat de Nederlandse variant van de NH90, vanwege deze doorontwikkeling, onnodig afwijkt
van de configuratie die in gebruik is bij meerdere internationale gebruikers. Daarom
geeft Defensie de voorkeur aan een losstaand modulair zelfbeschermingssysteem, wat
grotendeels aan de buitenzijde van de NH90 wordt bevestigd en niet wordt geïntegreerd
zodat er geen extra configuratie-verschillen ontstaan ten opzichte van de andere gebruikers
van de maritieme variant van de NH90.

Voor het inbouwen van het deel van de zelfbeschermingsapparatuur dat in de NH90 wordt
geplaatst, is in ieder geval ontwikkeling nodig, omdat hiervoor geen kant en klaar
zelfbeschermingssysteem beschikbaar is die voldoet aan de eisen van Defensie. De specifieke
verwervingsstrategie werkt Defensie uit zodra duidelijk is welke opties bestaan voor
de verbeterde losstaande zelfbeschermingssystemen voor de NH90.

Apache

Defensie beziet in de onderzoeksfase op welke wijze het voorziet in de behoefte. Samenwerking
met de US Army (Amerikaanse landmacht) en de «secret» classificatie, en daarmee de mate van vrijgeefbaarheid van het systeem, maken dat
verwerving via de Foreign Military Sales (FMS)-procedure een denkbare verwervingsstrategie is voor het zelfbeschermingssysteem
van de Apache. De Amerikaanse landmacht is de belangrijkste en grootste gebruiker
van de Apache. Defensie geniet significante schaalvoordelen door de ondersteuning
van de Amerikaanse overheid.

Uitwerking

Personeel

De beschikbaarheid van voldoende personeel is cruciaal voor Defensie. Voor de uitvoering
van dit project trekt Defensie aanvullende projectcapaciteit aan om de implementatie
van het project te stroomlijnen. Dit zoekt Defensie verder uit in de onderzoeksfase
en past zij zo nodig in het budget in. Daarnaast zal een kennisinstituut Defensie
ondersteunen op inhuurbasis gedurende een periode van maximaal vijf jaar met kennis
op gebied van elektronische oorlogsvoering.

Internationale samenwerking en interoperabiliteit

Binnen dit project streeft Defensie ernaar om capaciteiten te verwerven die zoveel
mogelijk aansluiten bij die van NAVO-partners en andere internationale partners, zonder
dat dit ten koste gaat van de operationele effectiviteit van de helikopters. Daarom
zoekt Defensie waar mogelijk de samenwerking op met partners en ontwikkelt zij waar
nodig een eigen nationale configuratie. Voor de NH90 betekent dit dat Defensie een
losstaand zelfbeschermingssysteem doorontwikkelt, zodat de helikopter interoperabel
blijft met de andere gebruikers.

Omdat de andere internationale gebruikers de helikopter op andere wijze inzetten,
heeft Defensie een aanvullende behoefte op het gebied van zelfbeschermingssystemen.
Bij de gedeeltelijke doorontwikkeling van het zelfbeschermingssysteem, onderzoekt
Defensie in welke mate zij toch kan samenwerken met NAVO-partners.

Industriële participatie

Industriële Participatie is van toepassing op deze verwervingen. Het Ministerie van
Economische Zaken en Klimaat onderzoekt met potentiële leveranciers de mogelijkheden
om de Nederlandse Technologische en Industriële Basis te betrekken in de waardeketens
van deze leveranciers. Aangezien de verkenningen nog plaats vinden, kunnen op dit
moment geen uitspraken worden gedaan over betrokkenheid van Nederlandse partijen.
Defensie verwacht in de onderzoeksfase meer te weten over de invulling van de industriële
participatie.

Innovatie

Vanwege de continue innovatie van vijandelijke wapensystemen, moeten zelfbeschermingssystemen
blijvend worden doorontwikkeld. Dit geldt specifiek voor de beschikbare dreigingsdata.
Defensie moet continu beschikken over actuele dreigingsdata en missie data sets (MDS).
Deze data verkrijgt Defensie via partners of programmeert zij zelf.

Duurzaamheid

Om bemanningen te trainen in het gebruik van de nieuwe zelfbeschermingssystemen, zal
de simulator voor de NH90 na een update beschikken over hetzelfde systeem. Ook voor
de Apache geldt dat, zodra de simulatoren voorzien zijn van een upgrade, de bemanning
hierin kan trainen met de zelfbeschermingssystemen. Door de simulatoren ook van een
update te voorzien, hoeft de bemanning voor de training met de nieuwe systemen geen
extra vlieguren te maken met de helikopters, waardoor Defensie de uitstoot en geluidsoverlast
beperkt.

Gerelateerde projecten

Meerdere lopende projecten hebben een verband met dit project:

− Met het project «Chinook Vervanging en Modernisering»6 heeft Defensie veertien nieuwe Chinook helikopters verworven en zijn de overige zes
toestellen gemoderniseerd. Het project bevindt zich momenteel in de afrondende fase.
Defensie zal binnen dit project het Common Infra Red Counter Measures (CIRCM)-systeem verwerven, dat zorgt voor verbeterde bescherming tegen geleide raketten
met infrarood-zoekkoppen. De Amerikaanse overheid gaf dit systeem lange tijd niet
vrij. Nu deze alsnog beschikbaar is voor Nederland, schaft Defensie deze vanwege snelheid
en kosteneffectiviteit aan binnen project Chinook V&M. Omdat het systeem duurder bleek
dan gepland, hevelt Defensie budget over vanuit project Verbetering Zelfbeschermingssystemen
Helikopters. Uw Kamer wordt geïnformeerd over Chinook V&M in het Defensie Projectenoverzicht
(DPO).

− Defensie moderniseert de Apache van de AH-64D naar de AH-64E configuratie binnen het
project Apache Remanufacture.7 Hiermee volgt Defensie de Amerikaanse landmacht. Dit project is in realisatie. De
verbetering van de zelfbeschermingssystemen van de Apache is complementair aan de
inhoud van het project Apache Remanufacture.

− Binnen het project «AH-64D verbetering zelfbescherming»8 voorziet Defensie de Apache van een geïntegreerd zelfbeschermingssysteem dat een
mate van bescherming biedt tegen verschillende en moderne typen luchtafweersystemen.
Bij de start van dit project kon Defensie niet voorzien in een aantal behoeften, waaronder
de verwerving van een nieuw RWR-systeem omdat de Amerikaanse overheid een dergelijk
systeem toen niet vrijgaf. Defensie kan deze na vrijgave in 2024 alsnog verwerven
binnen dit project, waardoor de Apache zal beschikken over een beter zelfbeschermingssysteem.

− Met het project «Vervanging Medium Utility Helikopter (Aanschaf H225M Caracal)»9 vervangt Defensie de Cougar helikopter door een voor SOF-optreden geschikte Medium Utility Helikopter (MUH), die speciale operaties op land en op zee kan uitvoeren. Afhankelijk
van de keuze voor specifieke zelfbeschermingssystemen voor de MUH en de NH90, kunnen
meerdere helikoptertypes gebruik maken van dreigingsdata.

− Om de negentien NH90’s inzetbaar en operationeel relevant te houden in de complexe
maritieme omgeving en boven land, krijgen de toestellen een Midlife Update (MLU) met het project «Midlife Update NH90»10. Nederland heeft de behoeftestelling voor de MLU opgesteld gezamenlijk met andere
NH90 gebruikers.

Infrastructurele aspecten

Op grond van de huidige inzichten leidt verbetering van de zelfbeschermingssystemen
niet tot uitbreiding of aanpassing van de bestaande infrastructuur.

Doelmatigheid en doeltreffendheid

Met de uitvoering van dit project geeft Defensie, onder verwijzing naar art. 3.1 van
de Comptabiliteitswet 2016, invulling aan doeltreffendheid en doelmatigheid.

− Doeltreffendheid: de verbetering van de zelfbeschermingssystemen van de NH90 en Apache
vergroot de veiligheid van de bemanning en het toestel en waarborgt de effectiviteit
van helikopteroperaties. Door de helikopters uit te rusten met RWR-systemen en de
Apache ook met een DIRCM-systeem, vergroot Defensie de operationele inzetbaarheid
van beide helikopters significant.

− Doelmatigheid: door de verbetering van de zelfbeschermingssystemen van de NH90 en
Apache als integrale behoeftestelling te behandelen, zet Defensie de beschikbare capaciteit
voor het project zo efficiënt mogelijk in. Binnen het project streeft Defensie naar
zo veel mogelijk MOTS verwerving, waardoor snellere levering mogelijk is en kleinere
(technische en financiële) risico’s gelden. Verdere doelmatigheid zal worden bereikt
bij de nadere invulling van de behoefte.

Risico’s

Voor zowel de verbetering van de zelfbeschermingssystemen van de Apache als van de
NH90, geldt dat Defensie een aantal risico’s heeft geïdentificeerd.

Voor de NH90 maakt Defensie gebruik van een MOTS oplossing, die wordt doorontwikkeld
om te voldoen aan de eisen die Defensie stelt aan het zelfbeschermingssysteem. Deze
doorontwikkeling heeft als risico dat het systeem niet tijdig optimaal functioneert.
Dit beperkt Defensie door zo veel mogelijk gebruik te maken van gemodificeerde MOTS-hardware.
Het technologische ontwikkelingsrisico voor de zelfbeschermingssystemen voor de Apache
is laag doordat Defensie kiest voor MOTS producten. Er bestaat ook een risico dat
Defensie de dreigingsdata en data voor de missiedatasets van zowel de NH90 als de
Apache niet tijdig ontvangt van partners of deze nog niet zelf kan programmeren. Defensie
zal de benodigde data intern intensiever delen. Ook is Defensie voornemens partnerschappen
aan te gaan waardoor het data uit kan wisselen met andere landen. Tot slot bestaat
het risico dat de uiteindelijke kosten voor het project hoger uitvallen dan geraamd
als gevolg van prijsstijgingen en krapte op de markt. Hiervoor maakt een risicoreservering
deel uit van het projectbudget van beide deelprojecten.

Financiën

Het totale investeringsvolume van de verschillende deelprojecten samen valt binnen
de DMP-bandbreedte van € 250 miljoen tot € 1 miljard (prijspeil 2024). De deelprojecten
voor de verbetering van de zelfbeschermingssystemen voor de Apache en de NH90 vallen
beiden binnen de DMP-bandbreedte van € 50 miljoen tot € 250 miljoen. Daarnaast hevelt
Defensie een bedrag over van dit project naar het project «Chinook V&M» voor de aanschaf
van een CIRCM-zelfbeschermingssysteem. Dit bedrag valt onder de DMP-bandbreedte van
€ 50 miljoen. Uw Kamer wordt geïnformeerd over de voortgang van dit project via het
Defensie Projectenoverzicht (DPO).

De totale investering komt ten laste van het investeringsbudget van Defensie. De bijgaande
commercieel vertrouwelijke bijlage bevat nadere financiële informatie over de verdeling
van het projectbudget over de verschillende deelprojecten, net als over de exploitatiekosten
en risicoreservering11.

Planning

Dit project «Verbetering Zelfbescherming Helikopters» loopt tot eind 2030. Omdat de
te verwerven zaken grotendeels bestaan uit MOTS middelen, verwacht Defensie voor de
NH90 een eerste levering te ontvangen tussen 2026 en 2028. Voor de Apache verwacht
Defensie de eerste (FMS) leveringen in 2028.

Vooruitblik

Omdat de financiële volumes van de deelprojecten beiden vallen in de DMP-bandbreedte
van € 50 miljoen tot € 250 miljoen, ben ik voornemens om de uitvoering van de deelprojecten
te mandateren aan het Commando Materieel en IT. Over het vervolg van beide deelprojecten
informeer ik uw Kamer via de begroting, het jaarverslag van het Defensiematerieelbegrotingsfonds
(DMF) en het DPO.

De Staatssecretaris van Defensie,
C.A. van der Maat