Brief regering : Verzamelbrief opvang Oekraïne

36 045 Situatie in Oekraïne

Nr. 3214 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 maart 2024

Inleiding

De voortdurende oorlog in Oekraïne zorgt voor een aanhoudende instroom van ontheemden
naar Nederland. De verwachting is dat dit op korte termijn niet zal veranderen.

Er zijn op 10 maart jl. 113.700 ontheemden uit Oekraïne ingeschreven in de Basisregistratie
Personen (BRP) die op grond van de RTB bescherming krijgen1. Daarnaast zijn er 38.020 ontheemden uit Oekraïne uitgeschreven uit de BRP. Op 8 maart
jl. waren er 91.640 opvangplekken gerealiseerd waarvan 91.250 plekken bezet. Dit leidt
tot een bezettingsgraad van 99,6 procent in de noodopvang.2

In deze Verzamelbrief opvang Oekraïne informeer ik uw Kamer over de landelijke bijeenkomst
«Remember Together – living in two worlds» in het kader van twee jaar oorlog, het Clingendael rapport «Beschermingsopdracht
Oekraïense ontheemden in Nederland: Test uithoudingsvermogen op alle fronten», de
aansluiting van de prognose Oekraïense ontheemden op de Meerjaren Productie Prognose
(MPP), de oproep aan ontheemden uit Oekraïne die hun verblijfsbewijs niet hebben opgehaald
en de inschrijvingsplicht kentekens voor ontheemden uit Oekraïne. Met deze brief worden
drie bijlages meegestuurd. Het betreft: 1. De overkoepelende beslisnota, 2. De beslisnota
regeling eigen bijdrage GWE en voedsel in natura3, 3. De beslisnota Kentekens ontheemden uit Oekraïne en 4. Het Clingendael rapport.

Ik stuur als coördinerend bewindspersoon voor de aanpak van de opvang van ontheemden
uit Oekraïne deze brief mede namens de Minister van Infrastructuur en Waterstaat.

Stilstaan bij twee jaar oorlog

Op 24 februari 2024 was het twee jaar geleden dat Rusland de grootschalige invasie
van Oekraïne startte. Het voortduren van de oorlog betekent dat de grote inzet van
alle betrokken partijen, van gemeenten tot NGO’s, voorlopig nodig zal blijven om te
zorgen dat de vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland een veilige plek hebben.

Om gezamenlijk stil te staan bij twee jaar oorlog vond, net als vorig jaar, op 24 februari
jl. in Utrecht de landelijke bijeenkomst «Remember Together – living in two worlds» plaats. De bijeenkomst werd georganiseerd op initiatief vanuit de Oekraïense gemeenschap.
De dag bood een waardevolle en bijzondere gelegenheid voor Oekraïense vluchtelingen
en betrokken Nederlanders om elkaar te ontmoeten en te steunen.

Appreciatie Clingendael rapport «Beschermingsopdracht Oekraïense ontheemden in Nederland: Test uithoudingsvermogen op alle fronten»

Met de Verzamelbrief opvang Oekraïne van 3 november 20234 heb ik u het rapport «Beschermingsopdracht Oekraïense ontheemden in Nederland: uitdagingen
bij een langdurige oorlog» van Instituut Clingendael toegezonden.

Als onderdeel van de opdracht van de Rijksoverheid aan Clingendael stuur ik hierbij
de nieuwe Early Warning, Early Action (EWEA) «Beschermingsopdracht Oekraïense ontheemden in Nederland: Test uithoudingsvermogen
op alle fronten». Dit rapport ligt in het verlengde van het vorige rapport, en focust
dus ook op de mogelijke gevolgen van een langdurige oorlog. Dit betekent dat andere
factoren volgens Clingendael belangrijk worden voor de verblijf- en terugkeerintenties.
In het komende jaar zal Clingendael in haar rapporten meer nadruk leggen op de factoren
die Nederland zelf betreffen, en die mogelijk van invloed zijn op de verblijf- en
vertrekintenties van ontheemden in Nederland.

Op het gebied van terugkeerintenties stelt Clingendael dat een groot deel van de Oekraïense
ontheemden nog steeds van plan is om terug te keren naar Oekraïne. Dit is afhankelijk
van de veiligheidssituatie en het economisch perspectief. Daarnaast zijn familienetwerken
en wederopbouw ook belangrijke redenen voor terugkeer. Tegelijkertijd laten recente
peilingen in Polen onder de Oekraïners aldaar zien dat het percentage dat in Polen
wil blijven is toegenomen. Dit is met name toe te schrijven aan de eerdere banden
met Polen, via arbeid of familie/vrienden.

De doormigratie-intenties van ontheemden blijft onverminderd laag. Familie- en vriendenbanden
blijven de belangrijkste factor voor (door)migratie. Clingendael heeft gekeken naar
belangrijke beleidsontwikkelingen en voorzieningenniveaus in andere EU-lidstaten.
In het rapport wordt veel aandacht besteed aan de ontwikkelingen in Duitsland. Zo
is het bedrag voor sociale voorzieningen voor Oekraïners in Duitsland verhoogd, terwijl
er ook wetgeving in de pijplijn zit die er voor dient te zorgen dat Oekraïners die zonder goede reden banen weigeren geen uitkering ontvangen. Door de
nieuwe Duitse arbeidsmigratiewetgeving is de toegang tot de arbeidsmarkt vergemakkelijkt.
In maart dit jaar worden nieuwe maatregelen verwacht. Daarnaast wordt de burgerschapswet
aangepast, wat het hebben van een dubbele nationaliteit vergemakkelijkt.

Clingendael kijkt op verzoek van het Ministerie van Justitie en Veiligheid ook naar
de demografische ontwikkelingen. Daarvoor heeft Clingendael in dit rapport meer onderzoek
gedaan naar ontwikkelingen rondom mobilisatie in Oekraïne en de gevolgen hiervan voor
de demografische samenstelling van de groep ontheemden. De Oekraïense regering probeert
via een mobilisatiewet mannen terug te halen naar Oekraïne en hen in het leger te
laten dienen. Volgens Clingendael zou dit er voor zorgen dat naar alle waarschijnlijkheid
meer mannen Oekraïne zullen ontvluchten, die ook niet zomaar kunnen terugkeren. Dit
heeft als mogelijk gevolg dat ook vrouwen met kinderen minder snel terug zullen keren
naar Oekraïne.

Clingendael stelt dat er een spanningsveld begint te ontstaan tussen individuele rechten
en belangen van ontheemden, nationale belangen van Oekraïne en tegenstrijdige belangen
tussen EU-lidstaten. Clingendael adviseert daarom om toe te werken naar zorgvuldige
en strategische beleidsvorming. Zoals zij aangeven «betekent dat vanaf nu al het politieke
debat gevoerd moet worden over het ondersteunen van vrijwillige terugkeer, over het
realiseren van duurzame terugkeer en over het toepasselijke (individuele) toetsingskader
voor bescherming waar nodig».

Clingendael zal aan dit debat bijdragen middels twee expertseminars over de situatie
in de verschillende regio’s van Oekraïne en de mogelijkheden voor veilige terugkeer.
De resultaten naar aanleiding van deze seminars zullen in de volgende rapportages
worden verwerkt, die ook weer met u zullen worden gedeeld.

Aansluiting prognose Oekraïense ontheemden op de MPP

Per 1 januari 2024 loopt de bestuurlijke afstemming op landelijk en provinciaal niveau
over (opvang van) de ontheemden uit Oekraïne via de LRT en PRT’s. Daar vindt ook de
bestuurlijke afstemming over de asielopvang en de huisvestiging van statushouders
plaats. Dit is daarom een geschikt moment om de OEK-prognose in de tijd gelijk te
trekken met de Meerjaren Productie Prognose (MPP) in de migratieketen en om de communicatie
rondom de totale opvangopgave zoveel als mogelijk gelijktijdig te laten plaatsvinden.
Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de uitdrukkelijke wens om op één moment te communiceren
over de prognoses en de totale opvangopgave. De opvang van ontheemden uit Oekraïne,
de opvang van asielzoekers en de huisvesting voor statushouders komen immers samen
binnen de grenzen van de gemeente. De mede-overheden zullen voortaan gelijktijdig
met de MPP en de communicatie over de opvangopgave in de migratieketen, worden geïnformeerd
over de prognose en de daarop gebaseerde nieuwe opvangopgave voor ontheemden uit Oekraïne.

Oproep ontheemden die verblijfsbewijs niet hebben opgehaald

Op 9 januari jl. is de IND gestart met het aanschrijven van 1.000 personen met de
Oekraïense nationaliteit die langer dan een maand staan ingeschreven bij de gemeente,
maar die nog niet bij de IND zijn geweest voor de toets of zij voldoen aan de voorwaarden
voor verlenging van tijdelijke bescherming op grond van de RTB. Zij zijn daardoor
niet in het bezit van een verblijfsbewijs. Doordat deze personen hun verblijfsbewijs
nog niet hebben opgehaald, hebben zij ook nog niet aangetoond dat zij voldoen aan
de voorwaarden die gelden voor bescherming onder de RTB. De totale groep van Oekraïners
die nog geen verblijfsbewijs hebben afgehaald bestaat uit ongeveer 6.000 personen.

De Oekraïners die nog geen verblijfsbewijs hebben opgehaald zijn verzocht om zich
binnen vier weken te melden bij de stickerlocatie van de IND. Op de stickerlocatie
ontvangen zij, mits ze aan de voorwaarden voldoen, alsnog een verblijfsbewijs RTB.
De Oekraïners die zich niet hebben gemeld ontvangen vanaf 15 februari jl. een beschikking
tot buitenbehandelingstelling van het verzoek om tijdelijke bescherming en de asielaanvraag.
Ook ontvangen zij een terugkeerbesluit met een vertrektermijn van 28 dagen waarbinnen
zij Nederland en de EU moeten verlaten. Dit neemt niet weg dat zij op een later moment
alsnog tijdelijke bescherming kunnen krijgen. Van Oekraïners die zich wel hebben gemeld
bij de IND, maar waarvan is gebleken dat zij niet aan de voorwaarden van de RTB voldoen,
is het verzoek om tijdelijke bescherming geweigerd. Zij hebben vervolgens twee weken
de gelegenheid om een eventuele asielaanvraag in te dienen. Indien zij hiervan geen
gebruik maken, dan zal vervolgens ook de asielaanvraag buiten behandeling worden gesteld
en zal een terugkeerbesluit worden opgelegd.

Kentekens ontheemden uit Oekraïne

Een deel van de ontheemden uit Oekraïne in Nederland is met de auto naar Nederland
gereisd. Het was lange tijd onduidelijk of ontheemden uit Oekraïne hun meegebrachte
voertuig op Nederlands kenteken moeten zetten. Normaal gesproken, wordt bij een verhuizing
naar Nederland een voertuig geïmporteerd en op Nederlands kenteken gezet, met de daarbij
geldende verplichtingen als een APK, verzekeringen en het betalen van motorrijtuigenbelasting
(mrb). Zo borgen we in Nederland de verkeersveiligheid en controle door de politie
bij overtredingen. Voor ontheemden bestaat geen specifieke wet- of regelgeving op
dit vlak, omdat het tot nu toe zelden voorkwam dat dit type migranten een voertuig
meenamen.

Daarnaast heeft deze groep een tijdelijke status, middels de RTB, waardoor de wetgeving
die is bedoeld voor permanent ingezetenen, niet direct van toepassing is.

In de zomer van 2023 heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, in samenspraak
met de Programmadirectie Oekraïense Ontheemden (PDOEK) van het Ministerie van Justitie
en Veiligheid, besloten dat voor de groep ontheemden uit Oekraïne de standaard inschrijving
in het Nederlandse kentekenregister van een meegebracht voertuig niet van toepassing
is. Het ontbreken van de inschrijvingsplicht sluit aan bij de wens in Nederland om
ruimhartig met deze groep om te gaan. Dit blijft het geval zolang de RTB geldt, maar
niet langer dan 4 maart 2025. De inzet is om voor na deze periode het beleid voor
deze groep zoveel mogelijk aan te laten sluiten bij het voorzieningenniveau van andere
groepen in de maatschappij. Daarnaast sluit dit aan bij de bredere kabinetsinzet om
het beleid voor de opvang van ontheemden uit Oekraïne in te richten op participatie
en zelfredzaamheid. Een voertuig is hierin van groot belang.

Het tijdelijk niet van toepassing zijn van de inschrijfplicht, sluit ook aan bij het
Beleidsbesluit van de Belastingdienst van 9 december 20225, waarin deze groep tijdelijk wordt uitgezonderd van het betalen van motorrijtuigenbelasting
(mrb) en belasting personenauto’s en motorrijwielen (bpm).

Om eventuele risico’s voor de verkeersveiligheid en criminaliteit te verkleinen, is
het ontbreken van de inschrijfplicht tijdelijk en zijn er afspraken met de Nationale
Politie over monitoring in het kader van verkeersveiligheid en criminaliteit. Tot
nu toe is uit deze monitoring gebleken dat er geen ontwikkelingen zijn die aanleiding
geven om vervroegd de inschrijvingsplicht wel te laten gelden.

Vanaf 4 maart 2025 zullen ontheemden uit Oekraïne hun meegebrachte voertuigen dus
wel op Nederlands kenteken moeten zetten. Het gaat om een groep van meer dan 100.000
ontheemden. Momenteel wordt inzichtelijk gemaakt hoeveel hiervan een eigen voertuig
hebben meegebracht. Over de kentekenverplichting worden zij tijdig geïnformeerd. Ook
wordt, samen met PDOEK, de Dienst Wegverkeer (RDW) en de Belastingdienst er voor gezorgd
dat deze overgang soepel verloopt.

Conclusie

Tot slot benoem ik wederom dat de ontwikkelingen op het gebied van migratie en aangrenzende
werkvelden die zich ten gevolge van de oorlog in Oekraïne razendsnel kunnen opvolgen,
zowel op nationaal, Europees als internationaal niveau. Ik blijf mij, samen met mijn
collega’s, inspannen om uw Kamer tijdig en adequaat te blijven informeren.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, E. van der Burg