Brief regering : Kennisprogramma Effecten Mijnbouw (KEM)

Nr. 242 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 maart 2024

Met deze brief informeer ik uw Kamer over het Kennisplatform Effecten Mijnbouw (KEM).
Het wetenschappelijk panel dat toeziet op de regie van het KEM heeft zijn jaarrapportage
2022 opgeleverd. Met uw Kamer is afgesproken dat de Tweede Kamer eens per jaar wordt
geïnformeerd over het KEM. In deze brief betrek ik de inhoud van de jaarrapportage
van het KEM-panel en de voortgang van de maatregelen die opgepakt zijn naar aanleiding
van KEM-evaluatie. Over deze evaluatie heb ik uw Kamer in 2022 geïnformeerd.1 De jaarrapportage en de begeleidende brief zijn bij deze brief gevoegd.

In 2017 heeft mijn voorganger het KEM ingericht om door middel van onafhankelijke
onderzoek het inzicht in mogelijke risico’s van mijnbouwactiviteiten in Nederland
te vergroten. Voor de regie op het kennisprogramma is er een panel van onafhankelijke
wetenschappers aangesteld, dat toeziet op de kwaliteit, relevantie, volledigheid,
geschiktheid en onafhankelijkheid van het programma. Met de oprichting van het kennisprogramma
is invulling gegeven aan een belangrijke aanbeveling van de Onderzoekraad voor de
Veiligheid (OVV) in het rapport «Aardbevingsrisico’s in Groningen». 2 De doelstelling van het KEM is drieledig:

• Onafhankelijk toegepast onderzoek uitvoeren om inzicht te vergroten in de mogelijke
effecten en onzekerheden van mijnbouwactiviteiten;

• Kennis samenbrengen in methoden en gereedschappen om effecten te kwantificeren, die
gebruikt kunnen worden voor beleid en toezicht in de energietransitie;

• Bijdragen aan kennis van en vertrouwen in mijnbouwactiviteiten door communicatie naar
experts en andere stakeholders (o.a. inwoners) over KEM-projecten.

Jaarreportage 2022

Het KEM-panel refereert in zijn jaarrapportage aan de status van KEM-onderzoeken,
kennisborging en -deling en een nationale onderzoeksstrategie voor verantwoordelijk
gebruik van de Nederlandse ondergrond. Daarnaast constateert het panel dat de nadruk
van KEM-onderzoeken verschuift.3 Waar eerst aardbevingen in Groningen centraal stonden, zijn KEM-onderzoeken in toenemende
mate gericht op bodemdaling en vloeistoflekkage, en -migratierisico’s bij mijnbouwactiviteiten
in algemene zin. De verschuiving komt door de sluiting van het Groninger gasveld enerzijds
en het belang van de ondergrond in de energietransitie anderzijds.

KEM-Onderzoeken in 2022

Sinds de oprichting van het KEM in 2017 tot december 2023 zijn er in totaal 27 onderzoeken
afgerond. In 2022 zijn er studies afgerond naar:

• Injectie van koud water en aardbevingen bij geothermie (KEM-15)4 en effecten van ondergrondse opslag van CO2, waterstof en stikstof (KEM-39);

• De effecten van laagfrequent geluid van mijnbouwinstallaties (KEM-31);

• De impact van beëindiging van gaswinning op bodemdaling en aardbevingen in de zuidwestelijke
naastgelegen watervoerende laag (of aquifer) van het Groningen gasveld (KEM-19). Om
de effecten na beëindiging van gaswinning scherper in beeld te krijgen voor deze regio,
is er in 2023 een vervolgonderzoek gestart (KEM-19b);

• De theoretische effecten van vloeistofinjectie op aardbevingen in het Groningenveld
(KEM-24).5 In 2023 is er een vervolgonderzoek gestart (KEM-24b) om meer inzicht te krijgen over
de effecten van vloeistofinjectie op aardbevingen;

• Het verbeteren van het risicoanalysemodel voor aardbevingen in Groningen (KEM-43).

Kennisborging en -deling

Er vonden in 2022 drie presentaties plaats waar de resultaten van de onderzoeken werden
gedeeld met kennisinstellingen en het onderzoeksprogramma van de DEEP-NL. Verder meldt
de jaarrapportage dat de KEM-website (kemprogramma.nl) in 2022 ongeveer 2450 bezoekers
had, die meer dan 28.000 pagina’s bekeken (40% meer dan in 2021). De website heeft
als doel om onderzoeksresultaten en evaluaties te delen.

Nationale onderzoeksstrategie

Het KEM-panel geeft aan tevreden te zijn dat er gewerkt wordt aan een nationale onderzoeksstrategie
voor verantwoord gebruik van de Nederlandse ondergrond in het kader van de energietransitie.
In 2022 heb ik een notitie ontvangen van het KEM-panel en de Nederlandse organisatie
van wetenschappelijk onderzoek DEEP-NL.6 Hierin wordt het belang van een nationale onderzoeksstrategie onderstreept. Deze
notitie wordt binnen het Nederlandse kennisgemeenschap breed gedragen ook door Staatstoezicht
op de Mijnen (SodM) en mijn ministerie. Daarnaast doet de Parlementaire enquêtecommissie
Aardgaswinning Groningen (PEGA) een soortgelijke aanbeveling.7 Daarom heeft het kabinet een maatregel aangekondigd die toeziet op méér kennis, betere
data en monitoring van mijnbouweffecten.8

Evaluatie KEM

In december 2022 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de evaluatie van het KEM dat dooradviesbureau
Anderson Elffers Felix (AEF) is uitgevoerd.9 AEF concludeert dat het KEM grotendeels doeltreffend en doelmatig is geweest maar
dat er zeker ruimte is voor verbeteringen. Zij hebben hiervoor tien aanbevelingen
gedaan alsook een hoofdaanbeveling: «Continueer minimaal de kerntaak van het KEM: het onafhankelijk begeleiden en laten
uitvoeren van onderzoek naar de effecten van mijnbouwactiviteiten». Door het KEM met vijf jaar te verlengen tot en met december 2027 heb ik deze hoofdaanbeveling
uitgevoerd. Daarnaast zijn er ook andere maatregelen genomen om het KEM te verbeteren.

Verbeteringen KEM

Uit de evaluatie bleek dat de beleidstheorie op enkele punten niet concreet genoeg
was. De beleidstheorie is de beschrijving van wat het KEM zou moeten zijn, wat het
zou moeten doen en wat het zou moeten realiseren. De beleidsdoelen van het KEM heb
ik verduidelijkt. In de nieuwe onderzoeksstrategie van het KEM, Strategic Research Framework 2023–2027 (zie bijlage), staan deze doelen beschreven.

Daarnaast is samen met experts nagedacht hoe de KEM-website toegankelijker kan worden
gemaakt. De evaluatie geeft aan dat er verbeterpunten zijn met betrekking tot communicatie
met stakeholders, een duidelijker proces van onderzoeksvragen verzamelen en de toegankelijkheid
van kennisopbouw door KEM-onderzoeken. De KEM-website is een belangrijk instrument
om deze communicatiedoelen te bereiken. Daarom wordt er gewerkt aan een nieuwe website
in de stijl van de Rijksoverheid (Platform Rijksoverheid Online). Doel is dat deze
einde van dit jaar online komt voor bezoekers.

Naar aanleiding van aanbevelingen van PEGA en de evaluatie van het KEM heb ik bekeken
hoe onderzoeken naar maatschappelijke effecten van mijnbouwactiviteiten ondergebracht
kunnen worden bij het KEM. Zowel de PEGA als de evaluatie wijzen, naast het belang
van technisch onderzoek, ook op het belang van maatschappelijke effecten van mijnbouw.
Door het KEM uit te breiden met een panel van sociaal wetenschappers wil ik de kennisopbouw
van de ondergrond stimuleren, met name door de boven- en ondergrond meer in samenhang
te onderzoeken. Mijn ministerie en SodM werken aan een plan zodat een dergelijk panel
onderzoek naar maatschappelijke mijnbouweffecten kan oppakken.

Conclusie

De onderzoeken die genoemd worden in de jaarrapportage 2022 van het KEM-panel zijn
van hoogwaardige kwaliteit en dragen bij aan duurzaam gebruik van de ondergrond. Verder
zijn er concrete vorderingen gemaakt naar aanleiding van de aanbevelingen in de evaluatie.
In de energietransitie is kennisontwikkeling van de ondergrond onmisbaar. Binnen dit
kennislandschap speelt het KEM een belangrijke rol. Zoals aangegeven zal ik uw Kamer
jaarlijks op de hoogte houden van KEM-onderzoeken en veranderingen naar aanleiding
van de evaluatie.

De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, J.A. Vijlbrief