Brief regering : Stand van zaken medicamenteuze afbreking van de zwangerschap via de huisarts

Nr. 54 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 december 2023

In december 2022 heeft de Eerste Kamer het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van
de Wet afbreking zwangerschap in verband met de «legale medicamenteuze afbreking van
de zwangerschap via de huisarts» aanvaard.1 Deze initiatiefwet maakt het mogelijk dat huisartsen aan onbedoeld en/of ongewenst
zwangere vrouwen de abortuspil kunnen voorschrijven2. Deze behandeling is tot nog toe voorbehouden aan ziekenhuizen en abortusklinieken
met een vergunning op grond van de Wet afbreking zwangerschap (hierna: Wafz). Na de
aanvaarding in de Eerste Kamer heeft het Ministerie van VWS samen met de SeksHAG,
de expertgroep Seksuele gezondheid van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG),
het voortouw genomen om deze zorg te implementeren in de eerste lijn.

Met deze Kamerbrief informeer ik u over de voortgang hiervan, te weten de planning,
de behandelroute, de financiering, de scholing, de registratieplicht, de communicatie
en de zorg op Caribisch Nederland.

Planning

Een aantal punten, te weten de scholingsplicht, de registratieplicht en de zorgvuldigheidseisen,
zullen nader worden uitgewerkt bij algemene maatregel van bestuur (AMvB). Een concept
hiervan lag van 6 november tot 4 december 2023 ter internetconsultatie voor aan het
veld. Het streven is om de AMvB in het voorjaar van 2024 aan uw Kamer ter nahang voor
te leggen.3 De verwachting is dat de wetswijziging per 1 juli 2024 ingaat, dit is echter afhankelijk
van de planning van de AMvB.

De behandelroute voor de ongewenst zwangere vrouw

Ik heb samen met koepels van huisartsen, apothekers, verloskundigen, gynaecologen
en enkele ervaringsdeskundigen de inrichting van de behandelroute voor een medicamenteuze
zwangerschapsafbreking via de huisarts nader uitgewerkt.

De inrichting van deze behandelroute via de huisarts is grotendeels gebaseerd op de
werkwijze in een abortuskliniek. De zorgvuldigheidseisen zijn voor abortusartsen en
huisartsen hetzelfde (wettelijk vastgelegd in de Wafz), de gebruikte medicatie is
hetzelfde en de abortus is ook kosteloos voor de vrouw, mits zij rechtmatig in Nederland
woont of werkt. Er is wel een aantal praktische verschillen omdat zoveel als mogelijk
is aangesloten bij de gangbare manier van werken in de eerste lijn en de laagdrempelige
toegankelijkheid voor de vrouw.

Het is aan de huisarts of zij/hij een medicamenteuze afbreking van een zwangerschap
wel of niet aanbiedt. Indien een huisarts er wel voor kiest om de medicamenteuze afbreking
aan te bieden dient zij/hij vooraf verplichte scholing te volgen en te voldoen aan
de benodigde eisen die volgen uit de Wet afbreking zwangerschap (Wafz4) en het Besluit afbreking zwangerschap (Bafz5).

Het is tevens aan de apotheker of zij/hij mee wil werken aan de terhandstelling van
de medicatie.

De behandelroute van een onbedoeld en/of ongewenst zwangere vrouw die de huisarts
raadpleegt zal als volgt verlopen:

– Zij bespreekt met haar huisarts de zorgvraag. De verschillende keuze-opties worden
besproken: Uitdragen van de zwangerschap en zelf opvoeden, medicamenteus of instrumenteel
afbreken van de zwangerschap, het kind na de geboorte afstaan ter adoptie of het kind
na de geboorte plaatsen in een (netwerk)pleeggezin. Indien nodig, bij medische indicatie
of onzekerheid over de termijn, zal de huisarts de vrouw doorverwijzen voor een echo.6

– Indien er een wens ligt voor het afbreken van de zwangerschap, zullen de achtergrond,
de vrijwilligheid van het verzoek en de mogelijke opties worden besproken. Afhankelijk
van de wens van de vrouw kan dit direct bij de eerste afspraak, of bij een latere
afspraak. Daarnaast zullen tijdens dit consult nog andere zaken worden besproken,
zoals het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen en het gebruik van anticonceptie.

– Indien de vrouw korter dan 9 weken zwanger is en zij kiest voor een medicamenteuze
afbreking van de zwangerschap, kan de vrouw kiezen om deze behandeling van de huisarts
te willen ontvangen.

o Indien de eigen huisarts deze behandeling niet aanbiedt, dient zij/hij door te verwijzen
naar een andere huisarts die wel de behandeling aanbiedt of naar een abortuskliniek.

o Indien de huisarts deze behandeling wel aanbiedt, zal zij/hij uitleg geven over de
werking van de medicatie en over mogelijke complicaties. Zij/hij schrijft dan een
recept uit, geeft mondelinge en schriftelijke instructies mee en bespreekt de wensen
over de nazorg.

– Met het recept haalt de vrouw zelf de benodigde medicatie op bij de apotheek en ontvangt
ook hier mondelinge en schriftelijke instructies over het gebruik.

– De vrouw neemt de medicatie in op een zelfgekozen of geadviseerde tijdstip en plaats
(meestal thuis). De inname dient plaats te vinden conform de instructies van huisarts
en apotheker.7

– De huisarts biedt de nazorg in lijn met de wensen van de vrouw. Een zwangerschapstest
na 4 weken wordt dringend aangeraden.

Op elk moment in deze route kan de huisarts de vrouw, afhankelijk van de zwangerschapstermijn,
eigen expertise of keuze van de vrouw, verwijzen naar een verloskundig zorgverlener,
een abortuskliniek, een collega-huisarts (die de medicamenteuze behandeling aanbiedt)
of Keuzehulp8. Ook zal de vrouw voor het maken van haar keuze bij onbedoelde en/of ongewenste zwangerschap
gewezen worden op betrouwbare informatiebronnen, zoals die bij het Landelijk Informatiepunt
onbedoelde zwangerschap9. Dit informatiepunt bestaat uit een website en een telefoon- en chatdienst die 24/7
beschikbaar is. Het Landelijk Informatiepunt verwijst indien gewenst bij twijfel over
de zwangerschap door naar Keuzehulp of psychosociale hulp na een abortus. Bij vragen
over gebruik van de middelen kan de vrouw altijd beroep doen op de apotheker of huisarts.

De financiering van de route via de huisarts / kosteloze behandeling

Abortuszorg is kosteloos voor iedereen die in Nederland woont en/of werkt met een
zorgverzekering. Voor asielzoekers en Oekraïense vluchtelingen bestaat de Regeling
medische zorg voor asielzoekers (RMA) en de Regeling medische zorg Oekraïne (RMO),
waardoor ook voor hen abortuszorg gratis is. Kosteloze abortuszorg voor de vrouw is
ook het uitgangspunt voor de route via de huisarts. De financiering van de zorgverleners
zal daarom als volgt verlopen.

Verloskundige zorg vanuit de Zorgverzekeringswet

Een groot deel van bovenstaande behandelroute is niet nieuw voor de huisarts: nu al
hebben huisartsen vaak aan het begin en einde een rol bij de afbreking van een zwangerschap.
Dit blijft zo. Deze zorg wordt vergoed door de zorgverzekeraar.

Zowel huisartsenzorg als verloskundige zorg zijn bovendien uitgezonderd van het eigen
risico, waardoor de onbedoeld en/of ongewenst zwangere vrouw hier geen kosten aan
heeft. Zolang het besluit tot abortus niet genomen is, wordt gesproken van verloskundige
zorg.

Abortuszorg vanuit een subsidie via de SNPG

Het «middenstuk» van de route – het voorschrijven en terhandstellen van de abortusmedicatie
plus de uitleg en instructies – wordt gezien als abortuszorg, en vindt tot nog toe
altijd plaats bij een abortuskliniek of ziekenhuis.

Abortuszorg – niet zijnde een medisch noodzakelijke zwangerschapsafbreking – is niet
verzekerd vanuit de Zorgverzekeringswet. De financiering van abortusklinieken gaat
daarom via een aparte subsidieregeling van het Ministerie van VWS. Aangezien de huisarts
en de apotheker straks ook abortusmedicatie kunnen gaan voorschrijven en terhandstellen
dienen zij hiervoor eveneens op een andere manier te worden gecompenseerd dan via
de Zorgverzekeringswet.

Ik heb vele financieringsconstructies overwogen om dit te kunnen realiseren, waarbij
ik aanliep tegen hoge administratieve lasten of staatssteunproblematiek.

Uiteindelijk is het gelukt om het declaratieverkeer door middel van een subsidie via
een voor huisartsen bekende stichting te laten lopen: de Stichting Nationaal Programma
Grieppreventie (SNPG). Deze stichting heeft al een lopende subsidierelatie met het
Ministerie van VWS in het kader van de financieringen van vaccinaties bij de huisarts.
Het Ministerie van VWS zal de SNPG aanvullend financieren via de Subsidieregeling
Publieke Gezondheid (SPG). De SNPG zal vervolgens huisartsen en apothekers financieren
voor de abortuszorg.

Het gaat hierbij om financiering van:

– Abortuszorgconsult(en) van een huisarts;

– De medicatie en de zorgverlening van de apotheker;

– De administratieve lasten van huisarts en apotheker.

De financiering van de huisartsgeneeskundige zorg is in Caribisch Nederland anders
georganiseerd dan in Europees Nederland. De komende periode wordt verder onderzocht
hoe de financiering ten aanzien van zwangerschapsafbrekingen in Caribisch Nederland
georganiseerd kan worden. Het uitgangspunt hierbij is gelijk aan Europees Nederland:
de abortuszorg en de medicatie zal kosteloos beschikbaar zijn voor de vrouw.

De verplichte scholing

De initiatiefwet geeft aan dat alleen huisartsen die een geaccrediteerde scholing
hebben gevolgd een medicamenteuze zwangerschapsafbreking mogen aanbieden. Aan deze
scholing worden eisen verbonden, die zullen worden uitgewerkt in de AMvB. De SeksHAG
heeft een scholingswerkgroep opgericht met hierin vertegenwoordigers van Fiom, Rutgers,
gynaecologen, huisartsen en abortusartsen. Zij hebben de leidraad «Huisartsenzorg
bij een Onbedoelde Zwangerschap en/of Medicamenteuze zwangerschapsafbreking» ontwikkeld,
waarin wordt beschreven hoe huisartsen in de dagelijkse praktijk verantwoorde hulp
kunnen bieden aan vrouwen die onbedoeld en/of ongewenst zwanger zijn.10

Op basis van deze leidraad wordt momenteel door dezelfde werkgroep een e-learning
ontwikkeld van 3 uur, die moet worden gevolgd door huisartsen die de medicamenteuze
behandeling willen gaan aanbieden. Ook zal een «toolbox» worden ontwikkeld met een
overzicht van praktische zaken voor huisarts en apotheker. Hierin staat bijvoorbeeld
aangegeven hoe huisartsen kunnen declareren bij de SNPG en hoe zij voldoen aan de
registratieplicht.

De leidraad, e-learning en toolbox worden vanaf het tweede kwartaal van 2024 via Fiom
ter beschikking gesteld aan de huisarts en de toolbox wordt via de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) aan de apotheker ter beschikking
gesteld.

De registratieplicht

Na een zwangerschapsafbreking moeten abortusklinieken en ziekenhuizen gegevens over
deze behandeling verstrekken aan de IGJ ten behoeve van de jaarlijkse rapportage over
de abortuszorg in Nederland. Dit is een wettelijke verplichting uit de Wafz die ook
zal gelden voor huisartsen. In de Wafz staan de benodigde gegevens waar zorgverleners
over dienen te registreren, zoals gegevens over de vrouw zelf en over de abortusbehandeling.
In de AMvB zal deze registratieplicht voor de huisarts nader worden uitgewerkt.

Communicatie met cliënten praktijk

Ik heb aan de Eerste Kamer toegezegd met de huisartsen te spreken over hoe zij richting
burgers kunnen communiceren of het verstrekken van de abortuspil wel of geen deel
uitmaakt van het zorgaanbod van een huisartsenpraktijk.11 Huisartsen geven aan dat zij zelf willen bepalen hoe zij dit doen. Dit kan bijvoorbeeld
door op hun eigen website aan te geven welke behandeling de arts aanbiedt, of door
middel van een nieuwsmail aan de cliënten van een praktijk. Sommige artsen willen
er liever geen ruchtbaarheid aan geven, omdat ze hiermee het risico lopen op negatieve
reacties of demonstraties voor de deur. Hier heb ik begrip voor en ik laat het dan
ook aan de huisartsen zelf om hierover te communiceren richting hun cliënten.

Caribisch Nederland

De Wafz is mede van toepassing op de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius
en Saba (hierna: Caribisch Nederland). Dat betekent dat alle artsen die huisartsgeneeskundige
zorg leveren op Caribisch Nederland – indien zij de medicamenteuze zwangerschapsafbreking
willen uitvoeren – ook de verplichte scholing moeten volgen en een eventuele zwangerschapsafbreking
registreren bij de IGJ. De leidraad en de e-learning zullen daarom ook beschikbaar
worden gesteld in het Engels.

De komende maanden zullen gebruikt worden voor de concrete uitwerking van de behandelroute,
de uitvoering op Caribisch Nederland, de financieringsconstructie en de AMvB.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.J. Kuipers