Brief regering : Basisdienstverlening voor schuldhulpverlening

Nr. 730
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR ARMOEDEBELEID, PARTICIPATIE EN PENSIOENEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 november 2023

Op 12 juni jl. vond het debat plaats over de Initiatiefnota sneller uit de schulden1 van het lid Kat (D66). Tijdens dit debat heb ik toegezegd uw Kamer na de zomer te
informeren over een verbeterplan voor de schuldhulpverlening ten aanzien van het bereik
en de kwaliteit en de wijze waarop begeleiding en nazorg wordt vormgegeven. Met deze
brief geef ik invulling aan deze toezegging.

Uit recente cijfers van het CBS blijkt dat het aantal huishoudens met problematische
schulden de afgelopen twee jaar gestegen is van circa 620.000 naar ongeveer 726.000
huishoudens.2 Binnen de overkoepelende ambitie van dit kabinet om te streven naar bestaanszekerheid
is een van de drie kwantitatieve doelstellingen een halvering van het aantal huishoudens
met problematische schulden in 2030 t.o.v. 2015. In 2015 leefde 8,6 procent van de
huishoudens met problematische schulden. In 2021 was dit aandeel 7,6 procent. In 2030
moet dit getal gedaald zijn naar 3,8 procent. Om dit te halen moet er nog heel wat
gebeuren. Het doel is dat meer mensen eerder en betere schuldhulpverlening ontvangen3. Daarbij realiseren we ons dat het ook nodig is om te investeren in activiteiten
die bijdragen aan bestaanszekerheid.

Om te voorkomen dat schulden uiteindelijk uitmonden in problematische schulden wordt
er ingezet op vroegsignalering. Mensen met schulden komen daardoor eerder in beeld
en zo kan er eerder financiële begeleiding geboden worden. Als schulden toch uitmonden
in problematische schulden, dan is schuldhulpverlening een doeltreffende manier om
huishoudens uit de (problematische) schulden te helpen. Het bieden van een minnelijke
schuldregeling (hierna: schuldregeling) is onderdeel van de schuldhulpverlening. Sinds
2015 is het aantal schuldregelingen gehalveerd, zo hadden in 2015 nog 32.544 mensen
een schuldregeling, terwijl we zien dat in 2022 maar 16.423 mensen een regeling hadden.4 Ook zien we dat het aantal wettelijke trajecten (WSNP) is gedaald. In 2015 hadden
11.700 mensen een wettelijk traject terwijl dit aantal in 2022 op 1.877 lag.5

Deels is de daling te wijten aan een afname van het aantal aanmeldingen voor de schuldhulpverlening
bij de gemeente.6 Anderzijds zien we dat een aanmelding bij de gemeente minder vaak leidt tot een schuldregeling.
In 2015 resulteerde 33% van de aanmeldingen bij de gemeente in een schuldregeling.
In 2022 lag dit percentage op 16%. Het is niet duidelijk waarom het aantal aanmeldingen
bij gemeenten en de doorgeleiding naar een schuldregeling zijn afgenomen. Om de kabinetsdoelstelling
te halen die ziet op de halvering van het aantal huishoudens met problematische schulden,
is het nodig dat er meer effectieve dienstverlening wordt geboden aan mensen met problematische
schulden.

Zoals is beschreven in de eerste voortgangsrapportage van de Aanpak geldzorgen, armoede
en schulden7 is voor het vergroten van het aantal schuldregelingen begin dit jaar een samenwerking
gestart met de VNG, NVVK en Divosa. Hieronder wordt toelicht wat de uitkomsten zijn
van deze constructieve samenwerking en hoe invulling wordt gegeven aan de doelstellingen
om meer mensen eerder en betere schuldhulpverlening te laten ontvangen.

Bereik & dienstverlening

Gemeenten opereren binnen de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening waarbij beleidsvrijheid
past. Het geeft gemeenten de mogelijkheid hun regierol in te vullen in het voorkomen
en aanpakken van schulden bij inwoners en om maatwerk te kunnen bieden. We zien dan
ook dat gemeenten die regierol verschillend invullen. Zo wees onderzoek van de Inspectie
SZW (nu Nederlandse Arbeidsinspectie) in 2019 uit dat er ongewenste verschillen tussen
gemeenten zijn in het instrumentenaanbod aangaande de schuldhulpverlening.8 Huishoudens met problematische schulden kunnen in gemeente A toegang hebben tot een
breder palet aan hulpaanbod dan in gemeente B. In 2022 wees de Nationale ombudsman
op de ongunstige verschillen tussen gemeenten wat betreft het beschikbare hulpaanbod
en de toegankelijkheid van de schuldhulpverlening voor ondernemers met schulden.9Ook in het rapport van de Commissie sociaal minimum van 28 september jl. wordt geconcludeerd
dat er grote verschillen bestaan tussen gemeenten in de dienstverlening waar inwoners
aanspraak op kunnen maken.10 De Commissie roept op tot betere toegang tot de schuldhulpverlening. De verschillen
in gemeentelijk beleid zijn mogelijk de oorzaak voor het gegeven dat er bij sommige
gemeenten aanzienlijk meer mensen met problematische schulden worden geholpen dan
bij andere gemeenten. Het Ministerie van SZW heeft een onderzoek uitgevoerd naar de
verschillen tussen gemeenten wat betreft het aantal huishoudens met problematische
schulden die terechtkomen in een schuldregeling en andere vormen van financiële begeleiding.
Deze resultaten worden, vooruitlopend op de resultaten van het intensieve traject
dat CBS, NVVK, Divosa en VNG uitvoeren naar de standaardisering en ontsluiting van
data over armoede en schulden (DDAS), hieronder weergegeven.

Bereik

Met bereik wordt het aantal huishoudens bedoeld die een schuldregeling hebben bij
de gemeentelijke schuldhulpverlening. Het ministerie heeft een steekproef uitgevoerd
om na te gaan hoe groot het bereik is van de gemeentelijke schuldregelingen. Dit is
gedaan op basis van 30 gemeentelijke begrotingen en beleidsplannen schuldhulpverlening
waarbij kosten voor dienstverlening zijn meegenomen in de begroting of realisatie.

Schuldregelen

We streven naar halvering problematische schulden, en meer inzet van passende dienstverlening
waaronder het bieden van een schuldregeling. Op basis van de steekproef zien we dat
bij gemeenten die veel schuldregelingen aanbieden, 8% van het aantal huishoudens met
schulden wordt bereikt met dit instrument. In de analyse gaan wij ervan uit dat een
schuldregeling voor hen een passend instrument is en dat voor andere huishoudens andere
oplossingen beter zijn zoals een lichtere vorm van begeleiding zoals budgetbeheer
of budgetcoaching.

Wat is er nodig?

Het bereik van het aantal schuldregelingen loopt in gemeenten uiteen van 2% tot 8%.
Als alle gemeenten 8% van de huishoudens met schulden bereiken, dan zal het aantal
schuldregelingen jaarlijks toenemen met 40–45 duizend. Deze stijging draagt bij aan
de eerdergenoemde ambitie om het aantal huishoudens met problematische schulden te
halveren.

Communicatie aanbod over financiële begeleiding

Naast het bereik is ook de informatievoorziening van het financiële begeleidingsaanbod
van 60 gemeenten geanalyseerd. Uit die analyse blijkt dat de grote steden meer informatie
aanbieden over financiële begeleiding, zoals bijvoorbeeld budgetbeheer of budgetcoaching,
in vergelijking tot kleine gemeenten. Ook is zichtbaar dat er beperkte informatie
beschikbaar is over nazorg en dat de inhoud hiervan uiteenloopt van telefonische contact
tot doorlopende begeleiding.

De basisdienstverlening voor schuldhulpverlening

Het Ministerie van SZW heeft samen met de VNG, NVVK en Divosa gewerkt aan een verbeterplan
om de kwaliteit van schuldhulpverlening per gemeente te waarborgen. Dit verbeterplan
bestaat uit de basisdienstverlening. In de basisdienstverlening worden verschillende
elementen beschreven. Het doel van de basisdienstverlening is om het aantal schuldregelingen
jaarlijks te verdubbelen. Indien het aantal schuldregelingen op geleidelijke schaal
wordt verdubbeld, is de verwachting dat de kabinetsdoelstelling om het aantal huishouden
met problematische schulden te halveren per 2030 dichterbij komt. Met het aanbieden
van de elementen van basisdienstverlening worden de verschillen tussen gemeenten ten
opzichte van bereik en aanbod verkleind. De elementen van de basisdienstverlening
worden de hieronder weergegeven. Er is aandacht voor het bieden van sneller perspectief
en de verbetering van de kwaliteit van begeleiding en nazorg.

Fase schuldhulp

Element basisdienstverlening

In beeld

Het gebruiken van een registratiesysteem om samenwerking tussen verschillende hulpverleners
te versterken en om doorgeleiding naar professionele schuldhulpverlening te bevorderen.

In contact

Aanmelding schuldhulpverlening faciliteren zonder drempels voor mensen met problematische
schulden (zonder veel papierwerk).

Een bewezen instrument gebruiken voor systematische intake en triage bij problematische
schulden, zodat het individuele verhaal in beeld komt en er op maat van de inwoner
gewerkt kan worden.

In gesprek

Het hulpaanbod is toegespitst op specifieke groepen met problematische schulden (bijv.
ondernemers, jongeren, huizenbezitters, andere culturele achtergrond), zodat op maat
op bepaalde kenmerken wordt ingespeeld.

Hanteren maximale doorlooptijden (ook schuldeisers) per processtap.

Starten begeleiding vanaf eerste gesprek.

Het afgeven van een beschikking met een plan van aanpak op basis van triage via bewezen
aanpak voor alle hulpvragers waarvoor na 1e gesprek meer dan enkel advies nodig is,
zodat inwoner vanuit rust het proces in kan stappen

• Incl. begeleiding en nazorgplan o.b.v. intrinsieke doelstelling en breed toekomstperspectief
hulpvrager, vanaf start hulptraject en indien noodzakelijk inzet budgetcoaching, budgetbeheer
of schuldenbewind door professionals.

• Procesoverzicht met volgende contactmomenten aangepast op hulpvrager.

Rust en overzicht

Aansluiten op VISH (deurwaarders doorgeven of iemand schuldhulp krijgt) en landelijke
schuldenpauzeknop.

Het bieden van een begeleidingstraject. Onderdeel hiervan is financiële begeleiding
op maat (coaching, training, ondersteuning, budgetbeheer, bewind) waarbij wordt gekeken
wat iemand nodig heeft.

Plaatje

Aansluiten op het Schuldenknooppunt (platform voor gegevensuitwisseling in de schuldhulp),
zodat de ontzorgingsplicht wordt vervuld en zo snel mogelijk naar een schuldenovereenkomst
gewerkt kan worden.

compleet &

perspectief

Het bieden van een standaard saneringskrediet met aflostermijn van 18 maanden en afloscapaciteit
berekend op basis van het vrij te laten bedrag.

Plan van aanpak evalueren en herzien met evt. aangepast aanbod begeleiding en nazorg
aan de hand van een meetinstrument.

Met

vertrouwen

toekomst

tegemoet

Altijd persoonlijk contact opnemen met de hulpvrager wanneer sprake is van terugval.

Het toetsen van vroegsignalen op afgeronde schuldtrajecten in eerste zes maanden na
afronding traject.

Begeleiding beiden aan inwoners die WSNP- traject (gaan) volgen.

Algemeen

Het tekenen van het Convenant Lokale Overheid en deze opvolgen. Dit helpt gemeenten
om het minnelijk traject efficiënter in te richten.

Extra maatregelen

Naast de implementatie van de basisdienstverlening zijn er ook twee maatregelen in
de gehele schuldhulpketen geïdentificeerd die mogelijk een bijdrage leveren aan het
vergoten van het aantal schuldregelingen. Deze verbeterpunten vragen om nader onderzoek.
De eerste maatregel heeft betrekking op het verbeteren van de samenwerking tussen
de gemeentelijke schuldhulpverlening en het schuldenbewind. Het aantal schuldenbewinden
is sinds 2015 toegenomen met 36 duizend trajecten, terwijl het aantal minnelijke en
wettelijke schuldregelingen is gedaald met 25 duizend. We zien dat de doorstroom van
bewind naar schuldhulp beperkt is, waardoor het risico bestaat dat mensen langer dan
nodig onder bewind blijven staan, dan wel met schuldenproblemen blijven zitten. We
gaan een verkenning starten naar wijze waarop de samenwerking tussen schuldhulpverlening
en schuldenbewind het beste vormgegeven kan worden.

De tweede maatregel heeft betrekking op het organiseren van een landelijk meldpunt.
Een groot deel van de huishoudens met problematische schulden is namelijk niet in
beeld bij de gemeente of er is onvoldoende door schuldeisers gesignaleerd dat er professionele
hulp nodig is. Een landelijk meldpunt zou de vindbaarheid van de gemeentelijke ondersteuning
kunnen vergroten en mogelijk ook de doorverwijzing kunnen verbeteren. We gaan een
verkenning starten hoe een landelijk aanmeldpunt vormgegeven zou kunnen worden, daarbij
zal bestaande ICT-infrastructuur betrokken worden.

Uw kamer wordt in de loop van 2024 geïnformeerd over de uitkomsten van deze onderzoeken.

Vervolgstappen

We hebben met de NVVK, VNG en Divosa verkend hoe de elementen van de basisdienstverlening
een zo groot mogelijke impact kunnen hebben. Hierbij hebben we geconcludeerd dat er
voor nu voldoende mogelijkheden zijn om binnen de bestaande decentrale kaders aan
verbeteringen te werken. Hierbij is het van belang dat we enerzijds gezamenlijk erkennen
dat de basisdienstverlening de beste kans biedt op succesvolle schuldhulp en anderzijds
gemeenteraden in staat stelt om hun controlerende taak nog beter uit te voeren.

Daarom zetten we volgende stappen:

(1) Het maken van bestuurlijke afspraken waarin partijen zich committeren aan de inhoud
van de basisdienstverlening om gezamenlijk te zorgen voor een zo goed mogelijke implementatie
binnen het decentrale stelsel;

(2) Een aantal elementen van de basisdienstverlening kunnen direct door gemeenten worden
aangeboden aan hun inwoners, andere acties vragen andere uitwerking. Samen met betrokken
partijen maken we een actieplan waarin we elementen van de basisdienstverlening omzetten
in concrete handvatten voor gemeenten. De verwachting is dat het actieplan voor de
zomer van 2024 opgeleverd wordt;

(3) We zorgen voor een monitor die op lokaal niveau het resultaat en de kwaliteit van
de schuldhulpverlening in kaart brengt zodat gemeente meer inzicht hebben in de impact
van de implementatie van de basisdienstverlening. Dit stelt ook gemeenteraden beter
in staat om hun controlerende en sturende functie te vervullen. Met deze elementen
beogen we binnen het decentrale stelsel aanpassingen te doen die het bereik en de
kwaliteit van schuldhulpverlening verhogen.

We verwachten dat er een kentering komt en een stijging in het gebruik het aantal
schuldregelingen.

Financiën

Gemeenten ontvangen al middelen voor het vormgeven van schuldhulpverlening. Aanvullend
hierop stelt het Rijk vanuit de Aanpak geldzorgen armoede en schulden structureel
€ 40 miljoen beschikbaar voor dienstverlening bij gemeenten vanaf 2024.

Tot slot is een woord van dank passend. Deze constructieve samenwerking met de VNG,
NVVK en Divosa is een veelbelovende eerste stap richting een mooi eindresultaat.

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, C.J. Schouten