Brief regering : Proces van het verzamelen van gegevens door UWV

Nr. 731
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 oktober 2023

Hierbij zend ik u de antwoorden op de Kamervragen van de leden Dekker-Abdulaziz, Warmerdam
(beiden D66) en Van Baarle (DENK) over het gebruik van de (risico)scans door UWV1 (bijlage 1).

Daarnaast wil ik uw Kamer informeren over twee punten die betrekking hebben op het
proces van het verzamelen van gegevens door UWV. Het eerste betreft het onderzoek
van UWV naar fraude met Ziektewetuitkeringen, waarover ik op 22 december 2022 schriftelijke
vragen van uw Kamer heb beantwoord2. Het tweede gaat over het onderzoek van de Auditdienst Rijk (ADR) naar het gebruik
van het kenmerk nationaliteit.

Risicoscans

UWV kent drie scans:

1. Een risicoscan naar verwijtbare werkloosheid3. Deze risicoscan ziet op het detecteren van de mogelijkheid dat iemand (mede) door
eigen toedoen werkloos is geraakt.

2. Een risicoscan naar ongeoorloofd verblijf buiten Nederland. Deze scan heeft als doel
om vermoedelijk ongeoorloofd verblijf in het buitenland vroegtijdig te detecteren.

3. De sollicitatiescan (voorheen in de Stand van de uitvoering genoemd als risicoscan
sollicitaties) heeft als doel om zicht te krijgen op uitkeringsgerechtigden die mogelijk
(onbewust) niet effectief solliciteren. Nadat de adviseur heeft beoordeeld of er inderdaad
aanleiding is om in gesprek te gaan over het zoekgedrag naar werk, kan UWV een uitkeringsgerechtigde
hierbij extra ondersteunen. Deze scan heeft een andere insteek dan de andere scans
doordat deze door UWV wordt ingezet om een betere dienstverlening te bieden.

De eerste twee genoemde risicoscans zijn een vorm van risicogericht toezicht, waarmee
gericht gecontroleerd kan worden op mogelijke overtreding van wet- en regelgeving.
Ze geven een indicatie van een verhoogde kans op overtreding van wet- en regelgeving
en genereren daarmee signalen die aanleiding kunnen zijn om een onderzoek te starten.
Dit onderzoek wordt door medewerkers van UWV verricht.

Deze wijze van proactief detecteren van mogelijk misbruik is effectiever en efficiënter
dan het onderzoeken van alle uitkeringen of steekproefsgewijze controles. Daarmee
worden de schaars beschikbare middelen beter ingezet. Ook wordt daarmee het overgrote
deel van de uitkeringsgerechtigden niet onnodig gecontroleerd4.

Uw Kamer is in de afgelopen jaren periodiek geïnformeerd over de ontwikkeling van
bovengenoemde drie (risico)scans, onder andere via de Standen van de uitvoering. Hierin
is aangegeven dat bij de ontwikkeling van de risicoscans geen ongeoorloofde kenmerken
zoals nationaliteit, etniciteit of iets van dien aard meegenomen worden. De scans
worden bovendien periodiek tegen het licht gehouden om onbedoelde effecten er uit
te filteren. Het staat voor mij buiten kijf dat de scans moeten voldoen aan de (privacy)wet-
en regelgeving. Naast risicoscans zijn er andere vormen van risicogericht toezicht
door data onderzoeken, zoals bijvoorbeeld bij gefingeerde dienstverbanden. Deze stellen
UWV in staat om fraudeconstructies in kaart te brengen en op te sporen die anders
niet goed zichtbaar zijn en daarom moeilijk te handhaven zijn.

Eerder heb ik met uw Kamer gedeeld dat het verzamelen van gegevens door middel van
cookies ten behoeve van de risicoscan naar verblijf buiten Nederland in strijd is
met de Telecommunicatiewet (Tw) en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).
Daarom is deze risicoscan begin dit jaar stopgezet5. UWV heeft mij bevestigd dat gegevens voortkomend uit cookies die in de risicoscan
naar verblijf buiten Nederland gebruikt zijn, niet worden gebruikt in de andere twee
scans.

Vervolgacties

In de Stand van de uitvoering van juni 2023 berichtte ik u dat UWV had besloten om
de openstaande zaken, die mogelijk mede waren gebaseerd op signalen uit de risicoscan
verblijf buiten Nederland, te sluiten6. Tevens besloot UWV om de reeds afgesloten zaken niet te heropenen.

Mede naar aanleiding van gesprekken die ik met UWV heb gevoerd, heeft UWV dit laatste
besluit opnieuw tegen het licht gehouden. UWV heeft besloten alle 460 afgesloten zaken
opnieuw te gaan onderzoeken en indien daar aanleiding toe is te herzien. Dat is ook
het advies van de Autoriteit Persoonsgegevens geweest. Indien UWV een verzoek tot
herziening krijgt, moet dit verzoek namelijk worden ingewilligd. Er zijn de afgelopen
tijd drie verzoeken bij UWV ingediend tot herziening. UWV heeft, omwille van gelijke
behandeling, besloten alle afgesloten zaken opnieuw te onderzoeken, waarbij de rechtmatigheid
van de verkregen gegevens centraal staat.

Ik verwelkom dit besluit van UWV. In de eerstvolgende Stand van de uitvoering zal
ik uw Kamer informeren over de uitkomsten van deze onderzoeken.

Daarnaast is dit voor UWV en mij aanleiding om naast de verzamelde gegevens ook de
kenmerken die gehanteerd worden voor risicoselectie en data-onderzoek, nogmaals te
toetsen aan alle relevante wet- en regelgeving, zoals naast de AVG bijvoorbeeld ook
de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB). Dit betekent dus dat er getoetst wordt
op rechtmatigheid en proportionaliteit. Daarbij zullen de risicoscans verwijtbare
werkloosheid en de sollicitatiescan extern getoetst worden. Ik zal uw Kamer nader
informeren bij de eerstvolgende Stand van de uitvoering.

Onderzoek UWV naar fraude met Ziektewetuitkeringen

Tevens informeer ik u in deze brief over het onderzoek van UWV naar fraude met Ziektewetuitkeringen
die worden geëxporteerd naar Slowakije.

UWV is in mei 2022 een onderzoek (het zogeheten project internationale ZW-casus) gestart
naar mogelijke georganiseerde fraude met Ziektewetuitkeringen die werden geëxporteerd
naar Slowakije. Het ging om personen die via een uitzendbureau werkzaam waren en die
zich na enkele dagen ziek meldden. Vervolgens werd de uitkering geëxporteerd naar
een woonadres in het buitenland. Uw Kamer heeft hier vragen over gesteld die ik op
20 december 2022 heb beantwoord7.

UWV heeft mij in augustus 2023 gemeld:

1. dat het project met onderzoek naar mogelijke fraude in Slowakije in september 2022
is uitgebreid met een uitvraag waarbij onder meer het criterium «woonachtig in Slowakije»
is toegepast;

2. dat er in oktober 2022 een data-onderzoek is ingesteld met als doel te kijken in hoeverre
dit fenomeen zich breder voordoet (looptijd oktober 2022–februari 2023). Hieruit zijn
7.100 gevallen naar voren gekomen met een verhoogd risico op fraude, waarvan 6.500
gevallen in Nederland;

3. dat UWV in april 2023 intern onderzoek is gestart naar de gehanteerde werkwijze op
het gelijkheidsbeginsel. De definitieve bevindingen zijn begin augustus opgeleverd.
Daaruit blijkt dat de uitvraag, waarbij het criterium «woonachtig in Slowakije» dat
toegevoegd is bij de uitbreiding in september 2022, niet voldoet aan het gelijkheidsbeginsel.

UWV heeft, vooruitlopend op de definitieve bevindingen van het interne onderzoek,
het project internationale ZW-casus half juli stopgezet. De gevallen die na 1 september
2022 zijn gemeld worden niet meer nader onderzocht. Verder bekijkt UWV op welke wijze
wordt omgegaan met de mogelijke fraudegevallen vanuit het bovengenoemd data-onderzoek
onder punt 2. Daarnaast worden maatregelen getroffen om onderdelen van het werkproces
van de Ziektewet minder vatbaar te maken voor fraude.

Ik ben in gesprek met UWV over de maatregelen die getroffen moeten worden en hoe om
te gaan met de uitkomsten van bovengenoemd data-onderzoek onder punt 2. Fraude opsporen
is belangrijk. Daarbij moeten de methoden van fraudeonderzoek, zoals de risicoscans,
altijd voldoen aan de kaders van wet- en regelgeving. In de eerstvolgende Stand van
de uitvoering informeer ik u nader over de maatregelen die UWV heeft getroffen.

Onderzoek Auditdienst Rijk (ADR) naar gebruik van het kenmerk nationaliteit

Gegevens, in het bijzonder nationaliteitsgegevens of andere afkomst gerelateerde indicatoren,
moeten op rechtmatige wijze verkregen en verwerkt worden. In 2020 en 2021 hebben SZW,
UWV, de SVB en de Arbeidsinspectie de inventarisatie nationaliteit uitgevoerd.8 Een belangrijke conclusie daaruit is dat een directe verwijzing naar nationaliteit
niet in de risicoscans van UWV gebruikt wordt. Wel wordt er gebruikt gemaakt van de
registratie van niet-ingezetenen. In het commissiedebat van 6 april 2022 heb ik het
lid Van Baarle toegezegd dat de ADR onderzoek gaat doen naar de manier waarop die
inventarisatie is vormgegeven en uitgevoerd.9 Daarnaast onderzoekt de ADR welke beheersmaatregelen SZW, UWV, de SVB en de Arbeidsinspectie
hebben getroffen in de dagelijkse praktijk om te borgen dat zij in de registratie
en het gebruik van nationaliteitsgegevens voldoen aan geldende voorschriften. De ADR
zal daarbij expliciet kijken naar het gebruik van risicoprofielen in de handhaving
van sociale zekerheid. In de Stand van de uitvoering van juni 2023 heb ik uw Kamer
abusievelijk gemeld dat de ADR dit voorjaar is gestart met het onderzoek. De ADR is
in september met het onderzoek gestart. De eindrapportage van dat onderzoek wordt
naar verwachting opgeleverd in het voorjaar van 2024.

Tot slot

Als een werknemer werkloos raakt of ziek wordt, is er in Nederland een goed vangnet.
Dit vangnet stoelt op solidariteit in onze samenleving en het draagvlak daarvoor is
groot. Mede daarom is het belangrijk dat er geen misbruik van de regelingen wordt
gemaakt. Om misbruik tegen te gaan en te handhaven, is het noodzakelijk dat UWV gebruik
maakt van gegevens van uitkeringsgerechtigden. Vanzelfsprekend betracht UWV de grootst
mogelijke zorgvuldigheid bij het verwerken van deze gegevens en blijf ik met UWV in
gesprek. In dat kader heb ik met UWV afgesproken dat zij de sinds 2018 ontwikkelde
wijze van risicobeheersing en risicocultuur tegen het licht houdt. Ik blijf u dan
ook via de Stand van de uitvoering op de hoogte houden van de voortgang en uitkomsten.

Mocht u over het voorgaande of de beantwoording van de Kamervragen nog vragen hebben
dan bied ik uw Kamer graag, mede namens UWV, hierover een vertrouwelijke technische
briefing aan.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
C.E.G. van Gennip