Brief regering : Voortgang uitvoering PEGA-maatregelen

Nr. 54 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 september 2023

De overheid deed de inwoners van het gaswinningsgebied gedurende vele jaren tekort.
Het kabinet committeert zich langjarig om te herstellen wat in zestig jaar is geschaad
in Groningen en Noord-Drenthe. Samen met de regionale samenwerkingspartners spant
het Rijk zich in voor de sociale en economische agenda met als doel een veilige en
welvarende regio. Zo werken we niet alleen aan herstel van gebouwen, maar ook aan
herstel van de (psycho)sociale gevolgen van de gaswinning, aan meer leefbaarheid,
kansengelijkheid en duurzame groei. Met deze brief breng ik uw Kamer op de hoogte
van de voortgang in de uitvoering van de vijftig maatregelen naar aanleiding van de
kabinetsreactie Nij Begun.

Voor de uitvoering van de schadeafhandeling en de versterkingsoperatie is het Rijk
verantwoordelijk en geeft het de ruimte én het geld om knelpunten in de uitvoering
op te lossen en onaanvaardbare verschillen tegen te gaan. Gedupeerden krijgen daarbij
een meer centrale positie, zodat zij en hun behoeften centraal komen te staan. Tegelijkertijd
geldt dat een cultuuromslag moet plaatsvinden om de maatregelen zoals bedoeld te kunnen
uitwerken en uitvoeren.

Samenwerking met bewoners, maatschappelijke organisaties, uitvoerings-organisaties
en regionale overheden is belangrijk voor de uitvoering van de vijftig maatregelen.1 Deze moeten ertoe leiden dat inwoners van het gaswinningsgebied los kunnen komen
van zorgen uit het verleden. Alle maatregelen in samenhang moeten ertoe leiden dat
het gebied beter achterblijft. Bovendien moet «het nieuwe begin» voor de bewoners
voelbaar en zichtbaar zijn. In deze brief volgt per thema een nadere toelichting op
de belangrijkste ontwikkelingen in de uitvoering. De voortgang per maatregel vindt
u in bijlage 1. Met deze brief doe ik de toezegging uit de Kamerbrief van 6 juli jl.2 gestand een uitgebreidere brief te sturen over de status van alle vijftig kabinetsmaatregelen.

Staat van Groningen

Het kabinet zal jaarlijks in de Staat van Groningen de voortgang laten zien van het
effect van alle maatregelen op het gebied van de schadeafhandeling, de versterkingsoperatie,
de verduurzaming, het bevorderen van brede welvaart in Groningen en Noord-Drenthe
en het verbeteren van het functioneren van de overheid. De Staat van Groningen wordt
niet alleen een monitorings- en verantwoordingsinstrument, maar is ook bedoeld om
te leren wat werkt en wat beter kan. Zo kunnen we bewoners en andere betrokkenen blijvend
betrekken op basis van een samenhangend en actueel totaalbeeld.

Komende winter wordt in brede dialoog met bewoners, regio en samenwerkingspartners
de doelstellingen en bijbehorende indicatoren voor de Staat van Groningen vastgesteld.
De Staat van Groningen zal zoveel mogelijk bestaande gegevens, kennis en expertise
van o.a. het Instituut Mijnbouw Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen
(NCG) bundelen en ontsluiten. Ik zal uw Kamer informeren over de nadere invulling
van de Staat van Groningen, de geformuleerde (hoofd)doelstellingen en de daarbij behorende
prestatie-indicatoren. In april 2024 wordt de eerste Staat van Groningen uitgebracht.

Tevens bereid ik het voorstel voor de wijziging van de Tijdelijke wet Groningen voor,
waarmee de Staat van Groningen wettelijk wordt verankerd. Die wet wordt omgevormd
tot een permanente Groningenwet. Het generatielange commitment van het Rijk naar de
regio wordt daarmee onderstreept. In het voorjaar van 2024 staat de internetconsultatie
voor het wetsvoorstel van de Groningenwet gepland.

Gaswinning

De gaswinning stopt. Op 22 september jl. heb ik de Kamer geïnformeerd over het vaststellingsbesluit
2023/2024.3 Hierin leg ik vast dat de gaswinning naar nul gaat. Wel is het nodig om voor komend
gasjaar productielocaties achter de hand te houden voor zeer uitzonderlijke omstandigheden.
In verband met de definitieve beëindiging van de gaswinning Groningen heb ik in een
wetsvoorstel wettelijk vastgelegd dat het gasveld per 1 oktober 2024 sluit. Dit wetsvoorstel
wordt eind september ingediend.

Schade

De schadeafhandeling moet milder, makkelijker en menselijker. Bewoners moeten zo snel
mogelijk weten waar zij aan toe zijn en wat zij op welk moment van de overheid kunnen
verwachten. Samen met het IMG zijn de afgelopen maanden belangrijke stappen gezet
om uitvoering te geven aan verschillende verbeteringen in de schadeafhandeling. Tevens
is daarbij aandacht besteed aan de cultuur die daarbij past: mensgericht, gebaseerd
op vertrouwen en dienstbaar.

Duidelijkheid over het gebied waar schade wordt vergoed (maatregel 2)

Met een algemene maatregel van bestuur (hierna: AMvB) wordt het effectgebied van de
gaswinning in Groningen en de gasopslag in Norg en Grijpskerk waar het wettelijk bewijsvermoeden
onverkort wordt toegepast geografisch afgebakend. De AMvB heeft voorgelegen bij de
Raad van State (RvS) voor advies. De RvS heeft aangegeven geen opmerkingen te hebben
over het ontwerpbesluit en adviseert het besluit te nemen, zoals gepubliceerd op 21 augustus
jl.4 Per 1 januari 2024 treedt de AMvB inwerking. De behandeling van de schademeldingen
loopt vervolgens mee met de invoering van de onderstaande maatregelen 3 en 5.

Stoppen onderzoek naar causaliteit van schades tot 60.000 euro (maatregel 3) en verruiming
van de vaste vergoeding bij schadeafhandeling (maatregel 5).

Het stopzetten van de onderzoeken naar causaliteit tot 60.000 euro heeft in de verbetering
van de schadeafhandeling mijn nadrukkelijke prioriteit. De stapeling van onderzoeken,
onzekerheid over uitkomsten en discussies over de oorzaken van schades die zo slopend
zijn voor bewoners in het aardbevingsgebied moeten tot het verleden behoren. Samen
met het IMG wordt de laatste hand gelegd aan de uitwerking van deze maatregelen. Ik
vind het belangrijk dat bewoners zo snel mogelijk weten waar ze aan toe zijn, maar
hecht daarbij in het belang van de bewoner ook aan een zorgvuldige uitvoering. Binnen
afzienbare tijd zal ik uw Kamer hier nader over informeren.

Actief oplossen knelpunten door het IMG (maatregel 4)

Voor 1 oktober 2023 treedt de ministeriële regeling knelpunten in werking, die het
IMG de ruimte geeft om maatwerk te leveren bij zaken waarin bestaande regelingen onvoldoende
mogelijkheden bieden om bewoners goed te kunnen helpen in het herstel van de schade.

Duurzaam herstel (maatregel 6)

Het IMG is deze zomer van start gegaan met de pilot voor duurzaam herstel, waarbij
onderliggende gebreken bij schades worden aangepakt ter voorkoming van een herhaling
van schade. Momenteel selecteert het IMG 300 woningen in de kern van het gaswinningsgebied
en is met de eerste bewoners inmiddels contact gelegd. De verwachting is dat de pilot
minstens een jaar zal duren. De proef dient mede om ervaring met de werkwijze op te
doen, zodat deze stapsgewijs kan worden uitgerold. Ook wordt gekeken hoe bij woningen
waar zowel versterking als duurzaam herstel aan de orde is, dit zoveel mogelijk in
één keer kan worden aangepakt.

Hogere overlastvergoeding bij meervoudige schademeldingen (maatregel 7)

Mensen die ondanks de mogelijkheden voor duurzaam herstel en het stoppen van de gaswinning
toch te maken krijgen met teruggekeerde of nieuwe schade, kunnen rekenen op een hogere
overlastvergoeding. Meervoudige schademeldingen leiden namelijk aantoonbaar tot extra
(immateriële) schade in de vorm van stress, frustratie of angst. Het IMG werkt deze
regeling uit in combinatie met de forfaitaire vergoeding waar bewoners aanspraak op
kunnen maken als zij voor de tweede of derde keer een schademelding indienen.

Verruimen vergoedingen voor immateriële schade (maatregel 8)

Op 3 oktober start het IMG met de verruiming van de immateriële schade-vergoeding.
Met de verruiming worden vergoedingen binnen huishoudens gelijkgetrokken en ontvangen
gedupeerden die te maken hebben met sloop/nieuwbouw of met versterkingsmaatregelen
voortaan standaard de hoogste vergoeding van 5.000 euro. Daarnaast zorgt het IMG ervoor
dat voor kinderen en jongeren (tot en met 17 jaar) straks dezelfde bedragen gelden
als voor volwassenen (1.500, 3.000 of 5.000 euro).

De verruiming van de regeling Immateriële schade wordt met terugwerkende kracht ingevoerd,
waarbij tussen de 30.000 en 40.000 aanvragers alsnog een (hogere) vergoeding krijgen.
Het IMG zal deze groep, met de start van de verruiming begin oktober, hierover informeren.
Kort daarna wordt de vergoeding voor immateriële schade voor kinderen en jongeren
tot en met 17 jaar opengesteld. Het is namelijk belangrijk om eerst de verruimingsmaatregelen
door te voeren, omdat een verandering in de vergoeding van (één van) de ouders van
invloed is op de vergoeding van het kind.

Versterking

De NCG heeft de opgave de versterkingsoperatie meer gebiedsgericht en mens-gericht
vorm te geven. De ervaringen die daarmee worden opgedaan in de dorpenaanpak, zullen
breder binnen de versterkingsoperatie worden toegepast. Binnen de dorpenaanpak praten
bewoners mee met de NCG over de planning en uitvoering van de versterking in hun straat,
buurt of dorp. Ook los van de specifieke dorpenaanpak is de inzet van de NCG erop
gericht nadrukkelijk naast bewoners te staan. Zo wordt het financiële mandaat van
bewonersbegeleiders van 50.000 euro binnen de versterkingsopgave ingezet om bewoners
te helpen en beslissingen te nemen. Binnen de NCG is een brede cultuurverandering
gaande om zonder onnodige juridisering omgevings-sensitief te werk te gaan. Daarnaast
stuurt de NCG nadrukkelijk op het oplossen van knelpunten en verschillen en het aanbieden
van maatwerk daar waar nodig (maatregelen 10, 11 en 12).

Meer aandacht voor ruimtelijke kwaliteit (maatregel 13)

Voor het behoud van de ruimtelijke kwaliteit en de identiteit van het gebied bij de
versterkingsoperatie, heeft de NCG per 1 september jl. een regiobouwmeester aangenomen.
Deze regiobouwmeester heeft een onafhankelijke rol binnen de NCG. Hij bewaakt de ruimtelijke
kwaliteit in het Groninger aardbevingsgebied en kijkt bij het versterken van gebouwen
naar behoud van de Groninger cultuur en historie. Hierbij is het essentieel om aan
te sluiten bij de wensen van bewoners. De regiobouwmeester zal met gemeenten werken
aan ruimtelijke visies op dorps- en wijkniveau.

Erfgoedprogramma (maatregel 26)

Met de verlenging van het Erfgoedprogramma van de provincie Groningen kunnen erfgoedeigenaren
aanspraak blijven maken op subsidies voor restauratie en onderhoud van hun pand. Deze
subsidies vormen eveneens onderdeel van de pilot van de Vereniging Groninger Monumenten
Eigenaren (VGME) die op 6 september jl. van start is gegaan. Deze proef combineert
schade, versterken, onderhoud, restauratie en verduurzaming. Een eigenaar wordt bovendien
van begin tot eind professioneel ondersteund door een zelf gekozen restauratie-architect
en aannemer. Zij vormen het kernteam dat bepaalt op welke manier de aanpak plaatsvindt
en welke werkzaamheden er gecombineerd kunnen worden.

Bovendien worden alle financiële stromen omtrent de pilot samengebracht in het Nationaal
Restauratiefonds, waardoor eigenaren qua financiën slechts met één loket te maken
hebben. Met deze aanpak heeft de eigenaar zelf de teugels in handen. Uitvoeringsinstanties
zijn ondersteunend aan het proces van de eigenaar.

Kosten voor juridische, technische en bouwkundige bijstand (maatregel 19)

Per 9 augustus jl. is de regeling voor rechtsbijstand en aanverwante kosten onder
de Tijdelijke wet Groningen in werking getreden, met terugwerkende kracht tot 1 juli
2023. Met de regeling kunnen eigenaren van een gebouw kosteloze rechtsbijstand en
mediation ontvangen, evenals financieel en bouwkundig advies in de bezwaar- en beroepsfase
via de advocaat. Na publicatie van de regeling hebben zich reeds 46 advocaten en 68
mediators aangemeld om onder de regeling werkzaamheden uit te voeren. Inmiddels zijn
hiervan 23 advocaten en 43 mediators geregistreerd.

Naast de regeling voor rechtsbijstand is er ook een regeling bouwkundig en financieel
advies opgesteld, waarmee eigenaren van een gebouw in het geval van schadeafhandeling
of in het versterkingstraject kosteloos een bouwkundig en financieel adviseur kunnen
inschakelen.

Verduurzaming (maatregel 28 en 29)

Bij woningen die (middel-)zwaar worden versterkt neemt NCG de isolatie-maatregelen
tot het niveau aardgasvrij gereed op in het uitvoeringsontwerp. Daarnaast vindt voor
het aardgasvrij gereed maken van alle overige woningen in de provincie Groningen en
drie gemeenten in Noord-Drenthe overleg plaats met de regio. Afgesproken is om in
oktober meer duidelijkheid te geven over de invulling van de maatregel en de afstemming
tussen maatregel 28 en 29, zodat bewoners weten waar ze aan toe zijn.

Taskforces (maatregel 24 en 25)

In het debat met uw Kamer over de kabinetsreactie op 6 en 7 juni jl. heb ik toegezegd
om een drietal taskforces (agro, mkb en complexe zaken) aan te stellen. Juist bij
deze groepen verloopt de schadeafhandeling en versterking stroef. De taskforces buigen
zich vooral over trajecten van ondernemers en bewoners met onvoldoende voortgang in
het reguliere traject van het IMG en de NCG en/of waar een link is met de provinciale
programma’s voor agro en mkb. De taskforces gelden voor complexe zaken, die niet in
het reguliere proces worden opgelost, om afspraken te maken over de oplossing én de
uitvoering hiervan.

Voor het oplossen van specifiek de mestkelderproblematiek wordt door IMG een werkgroep
opgezet. Deze zal zich richten op het oplossen van de mestkelder-problematiek en zorgen
voor een prioritering. Ook hier kunnen cassussen buiten het reguliere proces worden
opgelost. Momenteel wordt gewerkt aan de opzet en werkwijze van de verschillende taskforces.
Hierbij is de meerwaarde aan reeds bestaande instrumenten zoals het Agroprogramma,
mkb-programma, Interventieteam en Commissie Bijzondere Situaties belangrijk punt van
aandacht.

Perspectief

Jongerenparticipatie (maatregel 33)

In juni is een eerste bijeenkomst georganiseerd met zo’n twintig jongeren en vertegenwoordigers
van jongerenorganisaties. Met deze groep zijn ideeën en thema’s opgehaald over hoe
zij aan de slag willen met de toekomst van Groningen. In november wordt een JongerenTop
georganiseerd. Gesproken wordt dan over belangrijke (toekomst)thema’s als mentale
gezondheid, wonen, economie en bereikbaarheid. De resultaten worden in december gepresenteerd
tijdens de eerste bijeenkomst als aftrap voor de grotere conferentie die in 2024 gepland
is.

Conform mijn toezegging in het plenaire debat van 6 juni jl. blijf ik in overleg met
de maatschappelijke organisaties, zodat zij betrokken zijn bij de uitwerking van de
vijftig maatregelen uit de kabinetsreactie. Ik hecht er veel belang aan dat het pakket
van maatregelen gedragen wordt in de regio. Daartoe is het belangrijk dat jongeren
structureel meepraten over de toekomst van het gaswinningsgebied. Samen met de provincie
en gemeenten wordt gewerkt aan een bredere participatieaanpak, waarin ook de voorgenomen
JongerenTop en de jongerenraad een plek krijgen. Hierbij gaat tevens aandacht uit
naar de invulling van de motie van lid Boulakjar5 over het laten begroten van minimaal 1% van de beschikbare middelen voor de sociale
en de economische agenda door jongeren.

Sociale agenda (maatregel 34)

De sociale agenda heeft als doel om in dertig jaar het welzijn en de toekomst van
de inwoners van Groningen en Noord-Drenthe structureel te verbeteren. De agenda moet
ertoe bijdragen dat het gaswinningsgebied binnen één generatie tenminste op het landelijk
gemiddelde scoort op indicatoren van brede welvaart als een goede uitgangspositie
op de arbeidsmarkt, opleidingsaanbod, schooluitval, bestaanszekerheid, tevredenheid
met het leven en ervaren gezondheid.

Voor de ontwikkeling van de sociale agenda is in mei en juni een verkenning gedaan.
Hierbij is gesproken met een brede regionale vertegenwoordiging, waaronder inwoners,
maatschappelijke organisaties, onderwijs- en kennisinstellingen, koepelorganisaties,
provincie en gemeenten. Op basis van deze verkenning is half juli de opdracht voor
de kwartiermaker sociale agenda vastgesteld. De regio zal op korte termijn met een
voordracht komen voor de kwartiermaker.

Vooruitlopend op de ontwikkeling van de sociale agenda worden financiële middelen
beschikbaar gesteld voor leefbaarheid en behoud van voorzieningen in het gaswinningsgebied.
Conform moties van het lid Nijboer c.s.6 en van de leden Vedder en Nijboer7 is tijdens de verkenning breed opgehaald wat in de regio speelt op het gebied van
leefbaarheid, sociaal welbevinden en brede welvaart. Zo hoeven er geen onomkeerbare
besluiten genomen te worden over het sluiten/stoppen van openbare voorzieningen. Zo
krijgt de gemeente Oldambt een financiële bijdrage voor Stichting MFC de Hardenberg
voor het behoud van het zwembad in Finsterwolde. Ook zal het kabinet een financiële
bijdrage leveren voor behoud van een bibliotheek en een dorpshuis. De komende tijd
wordt de sociale agenda en de nadere invulling daarvan samen met de regio uitgewerkt.

Economische agenda (maatregel 35)

Direct na het verschijnen van Nij Begun is een start gemaakt met het gesprek tussen regio en Rijk over de vorm en inhoud van
de economische agenda. Die richt zich voor de komende dertig jaar op de brede welvaart
in Groningen en Noord-Drenthe.

Inhoudelijk zal door een startdocument voor de economische agenda worden gekeken naar
wat er nu nodig is om het lokale en regionale ondernemings- en vestigingsklimaat te
versterken, en wat nodig is voor de beoogde structuurversterking. Groningen en Noord-Drenthe
moeten de komende tientallen jaren voor inwoners van alle leeftijden een aantrekkelijke
regio zijn om te wonen, leven, leren, ondernemen en investeren. Bijzondere aandacht
zal hierbij uitgaan naar de inzet op een aantal thema’s die in Nij Begun zijn benoemd, zoals gezondheid en de energie- en landbouwtransitie.

In december wordt het startdocument aan uw Kamer gestuurd. Hierin wordt op hoofdlijnen
ingegaan op de vorm van de samenwerking en inhoud van de agenda, die in 2024 nader
wordt uitgewerkt en vervolgens vastgesteld. In het startdocument wordt ook ingegaan
op de economische doelen waarover in de Staat van Groningen verantwoording wordt afgelegd,
de samenhang met andere onderdelen van Nij Begun zoals de sociale agenda, de samenhang met bestaande initiatieven als de Toekomstagenda
Groningen en het Nationaal Programma Groningen (NPG). Tevens neem ik hierbij de motie
van de leden Klaver en Nijboer in acht, om met de regio te verkennen hoe opbrengsten
van projecten om de Groningse en Noord-Drentse economie te versterken niet alleen
privaat zijn. De regio moet ook profiteren van de opbrengsten.8

Het tijdpad voor de vaststelling van de economische agenda is niet leidend voor daadwerkelijke
investeringen in duurzame economische groei. In de tussenliggende periode worden zoveel
mogelijk investeringsgerede plannen uitgevoerd, waaronder een aantal baanbrekers,
masterplannen en randvoorwaardelijke investeringsprojecten. Hiervoor zijn vanuit Nij
Begun middelen voor onder meer Campussen en Regiodeals beschikbaar, evenals het huidige
budget van het NPG.

Het NPG vervult nu al een cruciale rol bij het realiseren van de economische duurzame
groei. Op 31 augustus jl. heeft het NPG zijn jaarverslag aan mij aangeboden. Hierin
kijkt het NPG terug op het jaar 2022. Het jaarverslag laat de belangrijkste momenten
en resultaten van het afgelopen jaar zien: op vier na, zijn alle projecten van Toukomst
van start gegaan. Daarnaast keurde het bestuur 29 projecten goed waar bijna 78 miljoen euro
voor beschikbaar is gesteld via de lokale programma’s en het provinciaal programma.
Verder werd 1,7 miljoen euro beschikbaar gesteld aan Groningers die een aanvraag deden
bij het Loket Leefbaarheid of het Impulsloket. Naast al deze nieuwe projecten, was
er uiteraard volop aandacht voor de goedgekeurde projecten die inmiddels in uitvoering
zijn. Er werden in 2022 negen projecten afgerond. Een uitgebreide weergave van de
geboekte resultaten treft u aan in bijlage 2, waarmee ik uw Kamer het jaarverslag
van het NPG aanbied.

Ik ben mij er terdege van bewust dat inwoners van het gaswinningsgebied daden verwachten.
Tegelijkertijd wil ik transparant en secuur te werk gaan. Juist de zorgvuldigheid
die ik hierbij samen met bewoners en regionale samenwerkingspartners betracht, is
essentieel voor het succes van de uitvoering van de maatregelen en het herstel van
vertrouwen van inwoners in de overheid. Hierbij houd ik de motie van Kamerlid Van
der Plas9 in het oog.

De kabinetsreactie gaat verder dan het milder, makkelijker en menselijker maken van
de schadeafhandeling en de versterkingsoperatie. Ook de overheid moet beter functioneren.
Hiertoe ben ik in samenwerking met o.a. het Ministerie van Binnenlandse Zaken in gesprek
over het bouwen aan een betere overheid. In bijlage 1 treft u de voortgang aan op
de individuele maatregelen. Zo laat ik zien dat noodzakelijke vooruitgang geboekt
wordt op een manier waarbij Groningers centraal staan, en dat de overheid stappen
maakt om beter te functioneren.

De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, J.A. Vijlbrief