Brief regering : Toegankelijkheidstoets verlofregelingen

Nr. 59
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 6 oktober 2022

Het kabinet vindt het van groot belang dat iedereen kan participeren op de arbeidsmarkt
en economisch zelfstandig is. De Wet arbeid en zorg (Wazo) draagt hieraan bij. De
verschillende verlofregelingen die hierin zijn opgenomen, hebben als doel werknemers
te ondersteunen in het vinden van een evenwicht tussen werk en zorgtaken. De verlofvormen
kunnen voor een breed scala aan zorgtaken worden ingezet. Zo is het mogelijk verlof
op te nemen rondom de geboorte of adoptie van een kind, ten behoeve van de zorg voor
kinderen en om te kunnen mantelzorgen voor hulpbehoevende naasten.

In de afgelopen jaren is het verlof rondom de geboorte van en de zorg voor kinderen
meermaals uitgebreid. Zo kregen partners met de Wet invoering extra geboorteverlof
(WIEG) per 1 januari 2019 recht op een week geboorteverlof en werd dit per 1 juli
2020 uitgebreid met vijf weken aanvullend geboorteverlof. Daarnaast kregen ouders
met de Wet betaald ouderschapsverlof (Wbo) per 2 augustus jl. recht op negen weken
betaald ouderschapsverlof.

Met deze uitbreidingen zijn meer mogelijkheden gecreëerd voor ouders om hun werk met
zorgtaken te combineren. Het verlofstelsel werd er echter ook complexer door. Omdat
het belangrijk is dat mensen een weloverwogen keuze kunnen maken in het gebruik van
het verlof, waarbij zicht is op de (financiële) consequenties op korte en langere
termijn, is het wenselijk de begrijpelijkheid en toegankelijkheid van de verlofregelingen
te onderzoeken. Tijdens het wetgevingsoverleg over het Wetsvoorstel betaald ouderschapsverlof
op 12 april 2021 diende het lid Tielen hiertoe een motie1 in. Hierin werd de regering verzocht om een toegankelijkheidstoets uit te voeren
op de verlofregelingen. Daarbij diende de begrijpelijkheid voor burgers en kleine
werkgevers centraal te staan.

Hierbij bied ik uw Kamer het eindrapport van deze toegankelijkheidstoets op de verlofregelingen
aan. Het onderzoek, dat is uitgevoerd door Significant APE, heeft plaatsgevonden van
februari tot en met mei 2022. In het onderzoek stonden twee onderzoeksvragen centraal,
namelijk 1) hoe de huidige inrichting van het verlofstelsel een beroep doet op het
doenvermogen van ouders en werkgevers en 2) in hoeverre het verlofstelsel qua begrijpelijkheid
toereikend is en waar het tekortschiet.

Deze vragen zijn beantwoord aan de hand van een documentenstudie, gesprekken met en
enquêtes onder in totaal 9 werkgevers en interviews en focusgroepen met in totaal
31 voornamelijk hoogopgeleide ouders.

Representativiteit

Anders dan beoogd, is het onderzoeksbureau er niet in geslaagd om een grotere en meer
gevarieerde groep ouders en werkgevers bij het onderzoek te betrekken, ondanks hun
grote inzet hierop. Het onderzoek geeft hierdoor geen beeld van de toegankelijkheid
van het verlofstelsel voor een groot aantal ouders, met name niet voor ouders met
een praktische opleidingsachtergrond. Ook volstaat het aantal werkgevers niet om een
goed beeld te geven van de begrijpelijkheid van het verlofstelsel voor kleinere werkgevers.
Dit heeft de representativiteit van het onderzoek danig beperkt. Het rapport komt
daardoor helaas onvoldoende tegemoet aan het beoogde doel, namelijk zicht krijgen
op de toegankelijkheid van het verlofstelsel, waarbij de begrijpelijkheid voor de
burgers en de kleine werkgevers centraal staat. Toch ben ik niet voornemens het onderzoek
opnieuw te laten uitvoeren. De begrijpelijkheid en toegankelijkheid van het verlofstelsel
zal ik laten meenemen in andere onderzoeken die binnenkort op de planning staan. Dit
geldt in ieder geval voor het aangekondigde onderzoek naar niet-gebruik van het aanvullend
geboorteverlof2 en de verkenning van de vereenvoudigingsmogelijkheden in het verlofstelsel. Ook bij
de invoeringstoets Wet betaald ouderschapsverlof, een jaar na inwerkingtreding van
die wet, zullen de begrijpelijkheid en toegankelijkheid worden betrokken.

Ondanks de tekortkomingen biedt het onderzoek van Significant APE praktische aanknopingspunten
om de begrijpelijkheid en toegankelijkheid van het verlofstelsel te verbeteren. Daarom
zal ik hierna de bevindingen en aanbevelingen samenvatten en hier kort op reflecteren.
Vervolgens zal ik uiteenzetten in hoeverre de aanbevelingen ondertussen zijn opgepakt.

Onderzoeksresultaten

Uit het eindrapport blijkt dat de ouders uit de onderzoeksgroep de informatie over
de verlofregelingen over het algemeen vindbaar en grotendeels volledig vinden. Ze
vinden de informatie echter niet altijd begrijpelijk genoeg om een weloverwogen keuze
te maken in het gebruik hiervan. Een reden hiervoor is het bestaan van verschillende
verlofregelingen die op onderdelen van elkaar afwijken, bijvoorbeeld wat betreft betalingshoogte
en duur. Het aanvullend geboorteverlof en het betaald ouderschapsverlof worden door
ouders genoemd als minder begrijpelijke regelingen. Ook werkgevers uit de onderzoeksgroep
zeggen het overzicht en de samenhang te missen. Suggesties van de respondenten om
het verlofstelsel toegankelijker te maken zijn onder andere het bieden van een overzicht
van de verlofregelingen, waarin de persoonlijke situatie van ouders zoveel mogelijk
wordt meegenomen, en het normaliseren van het opnemen van verlof (met name door mannen)
onder werkgevers.

Verder blijkt volgens het onderzoeksbureau dat werkgevers een belangrijke rol kunnen
spelen in het vergroten van het doenvermogen van werknemers wat betreft het gebruik
van de verlofregelingen. Zo kan het helpen als werkgevers hun werknemers proactief
informeren over de benodigde acties en er goede onderlinge afspraken worden gemaakt.
Tegelijkertijd wordt echter ook een groot beroep gedaan op het doenvermogen van werkgevers
zelf.

Dat betreft bijvoorbeeld het regelen van vervanging wanneer medewerkers gedurende
langere tijd met verlof zijn. In het vergroten van het doenvermogen van werknemers
en werkgevers, is volgens het eindrapport een rol weggelegd voor de overheid. Zo kan
de complexiteit van het verlofstelsel worden verminderd door de verlofregelingen meer
gelijk te trekken of door de benodigde acties voor mensen te reduceren.

Reactie

Het onderzoek schiet zoals besproken tekort wat betreft representativiteit. In de
paragraaf representativiteit ben ik daar al uitgebreider op ingegaan. Toch denk ik dat het onderzoek van waarde
is, omdat een deel van de inzichten naar verwachting ook – en mogelijk zelfs in sterkere
mate – zal gelden voor een bredere groep ouders en kleine werkgevers. Het is aannemelijk
dat ook praktisch opgeleide ouders, net als de hoger opgeleide ouders uit de onderzoeksgroep,
de informatie over het verlofstelsel niet altijd begrijpelijk genoeg vinden om hierin
weloverwogen keuzes te maken. Ook is het voor te stellen dat het regelen van vervanging
tijdens de verlofopname van een medewerker voor veel werkgevers, met name in het MKB,
problemen kan opleveren. Met deze overwegingen in gedachten is reeds bekeken hoe invulling
kon worden gegeven aan de aanbevelingen.

Acties

Inmiddels zijn verschillende aanbevelingen uit het eindrapport opgepakt. In aanloop
naar de invoering van het betaald ouderschapverlof is de communicatiecampagne hierover
van start gegaan. Richting werknemers en werkgevers is via een groot aantal platforms
over de nieuwe regeling gecommuniceerd. Verder is op de website rijksoverheid.nl een
overzicht toegevoegd van de verlofregelingen rondom de geboorte van en de zorg voor
kinderen, met daarin de belangrijkste kenmerken per verlofvorm (doelgroep, duur, betalingsniveau
en opnameperiode). Ook UWV, de betrokken uitvoeringsorganisatie, heeft extra aandacht
besteed aan het informeren van werkgevers en werknemers over het verlofstelsel. UWV
heeft voor werkgevers webinars georganiseerd over het betaald ouderschapsverlof, die
goed zijn bezocht. Voorts zet UWV uitlegvideo’s in en is op de website van UWV een
keuzehulp opgenomen voor moeders en partners. Ook is de beschikbare informatie over
de verlofregelingen op de website van UWV en op rijksoverheid.nl onder de loep genomen
en waar nodig aangevuld. De suggestie om op de website van UWV een chatfunctie op
te nemen is inmiddels gerealiseerd.

Daarnaast staat er, in lijn met de aanbevelingen, nog een aantal acties op de planning.
Zo wordt dit najaar aangevangen met een inventarisatie van de mogelijkheden om het
verlofstelsel te vereenvoudigen. In mijn brief van 31 mei 2022 heb ik deze inventarisatie
reeds aangekondigd.3 Ook de resultaten van de toegankelijkheidstoets kunnen hiervoor als input dienen.
Hiernaast is het voornemen een factsheet met daarin een stroomschema van de verlofregelingen
te (laten) ontwerpen, om verder te voorzien in de informatiebehoefte van werknemers.
Verder wordt bekeken hoe vorm kan worden gegeven aan de wens om de financiële consequenties
van verlof in kaart te brengen, bijvoorbeeld middels een rekentool.

Tot slot is er een aantal aanbevelingen die op dit moment niet wenselijk en/of niet
uitvoerbaar worden geacht. Dit geldt allereerst voor het volledig vergoeden van het
betaald ouderschapsverlof en het aanvullend geboorteverlof, onder andere omdat hiervoor
geen financiële dekking is. Ook zal geen extra steunpunt voor werknemers worden opgezet
buiten de al bestaande mogelijkheden. Tot nu toe zijn er, afgezien van dit onderzoek,
geen signalen ontvangen dat dit nodig is. Ook zou het mogelijk verwarrend kunnen zijn
om verschillende steunpunten te introduceren. Wel wordt naar aanleiding van dit signaal
in de gaten gehouden of de bestaande wegen voldoende vindbaar zijn en zal indien nodig
actie worden ondernomen.

Tot slot

De nu in gang gezette voorlichtingsactiviteiten zullen bijdragen aan de begrijpelijkheid
en toegankelijkheid van het verlofstelsel. Daarmee wordt een bredere benutting van
het verlofstelsel beoogd en wordt een goede combinatie van arbeid en zorg verder gestimuleerd.
Ook in de toekomst zal ik hier alert op blijven. De vraag of het verlofstelsel voldoende
toegankelijk en begrijpelijk is, wordt zoals gezegd meegenomen in de verdere onderzoeken
rondom het verlofstelsel. In toekomstige onderzoekstrajecten zal in het bijzonder
aandacht uitgaan naar het meenemen van mensen met verschillende opleidingsachtergronden
en uit verschillende inkomensgroepen. Ook zullen werkgevers van verschillende omvang
worden betrokken.

Al met al vind ik het spijtig dat het onderzoek niet representatief is gebleken. Door
er in toekomstige onderzoekstrajecten extra aandacht aan te besteden, kan een vollediger
beeld ontstaan van de begrijpelijkheid en toegankelijkheid van het verlofstelsel voor
iedereen die ermee te maken heeft. Als daar zicht op is zullen de verlofregelingen
uiteindelijk beter worden benut en zodoende bijdragen aan de arbeidsparticipatie en
economische zelfstandigheid van met name vrouwen.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
C.E.G. van Gennip