Brief regering : Nederlandse deelname Dubai Expo 2020

Nr. 66
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 mei 2022

In deze brief informeer ik uw Kamer over de resultaten van de Nederlandse deelname
aan de wereldtentoonstelling in Dubai, de zogeheten Expo 2020 Dubai.

Oorspronkelijk zou de vijfjaarlijkse wereldtentoonstelling plaatsvinden van 20 oktober
2020 tot en met 21 april 2021. Vanwege de Corona-pandemie werd besloten tot uitstel
waardoor de 35e wereldtentoonstelling plaatsvond van 1 oktober 2021 tot en met 31 maart 2022.

Gastland Verenigde Arabische Emiraten (VAE) koos als overkoepelend thema voor deze
Expo «Connecting minds, creating the future». In totaal namen 192 landen en tal van
(internationale) organisaties deel aan de Expo. Zij presenteerden zich, via hun eigen
paviljoen, aan in totaal ruim 23 miljoen bezoekers. De deelnemende landen en organisaties
konden hun paviljoen plaatsen in één van de drie «districten» op het terrein van de
Expo: «opportunity district», «mobility district» en «sustainability district». Nederlandse
deelname

Het kabinet bekrachtigde in 2018 de Nederlandse deelname aan de Expo 2020 Dubai1. Voor Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen bood deelname een unieke mogelijkheid
om kennis en kunde aan een groot internationaal publiek te presenteren.

In overleg met bedrijven, kennisinstellingen, ministeries en lokale overheden kreeg
de Nederlandse inzending als centraal thema «Uniting water, energy and food». Hiermee
sloot het thema aan bij de meerjarige publiek-private inzet om Nederland in de Golfregio
op deze thematiek te positioneren. Met deze inzet op (dwarsverbanden tussen) schoon
water, duurzame energie en voedselzekerheid speelt Nederland in op economische kansen
in de Golfregio. Op basis van dit centrale thema werd een programmering opgesteld
gericht op vooral export- en investeringskansen.

Versterking bilaterale relaties tussen de VAE en Nederland

De Golfstaten zijn relatief jonge naties en kennen grote uitdagingen op het terrein
van verduurzaming van hun economieën. In de Golfregio is de VAE op dit gebied een
voorloper, die met deze Expo hieraan een stevige impuls heeft gegeven. Het samenvallen
van de Expo met het vijftigjarig bestaan van de VAE bood de mogelijkheid om deze inzet
extra te ondersteunen. Zo hebben veel deelnemende landen, waaronder ook Nederland,
op hoog niveau de Expo en de VAE bezocht.

Nederland onderhoudt goede politieke en economische banden met de VAE sinds de oprichting
50 jaar geleden. In dat kader woonden Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima in
het bijzijn van toenmalig Minister de Bruijn voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
samen met een handelsmissie de Nederlandse nationale dag bij op het Nederlands paviljoen
op 3 november 2021. In november 2021 bezocht toenmalig Staatssecretaris van Economische
Zaken en Klimaat Yeşilgöz de Expo. Verder bezochten Minister Harbers van Infrastructuur
en Waterstaat en ik de Expo in maart 2022, ook samen met een handelsmissie. Premier
Pisas van Curaçao, vergezeld door Minister Cijntje van Economische Ontwikkeling en
een handelsmissie, heeft de Expo eveneens bezocht in maart 2022.

Om de bilaterale economische samenwerking te versterken hebben mijn voorganger, Minister
de Bruijn en de VAE-minister Al Zeyoudi voor Buitenlandse Handel in het Nederlandse
paviljoen een verklaring ondertekend voor de oprichting van een «Joint Economic Committee»
(JEC). Deze JEC bestaat uit vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, kennisinstellingen
en de overheid en zal om de twee jaar bijeenkomen om te spreken over verdere economische
samenwerking.

Welzijn werknemers/arbeidsomstandigheden

Bij de bouw en exploitatie van het paviljoen is scherp gelet op de arbeidsomstandigheden,
de gezondheid, het welzijn en de veiligheid van de werknemers, ook van onderaannemers.
De situatie op de bouwplaats werd nauwgezet gemonitord door zowel de Expo-organisatie
als de Nederlandse opdrachtgever. Namens de opdrachtgever werden regelmatig inspecties
uitgevoerd in de accommodatie van het bouwteam dat werkte aan het Nederlands paviljoen.
Ook de Nederlandse vertegenwoordiging in Dubai was daarbij betrokken. In gesprekken
met de Expo-organisatie, leveranciers en andere partijen stelde Nederland het onderwerp
arbeidsomstandigheden geregeld aan de orde. Daarnaast kwamen de arbeidsomstandigheden
en «worker welfare» aan bod in gesprekken met andere deelnemende landen in het zogenoemde
«Expo Steering Committee». Tijdens de handelsmissies met bewindspersonen was dit eveneens
onderwerp van gesprek met gesprekspartners uit de VAE. Ook bij de afbouw van het paviljoen
blijft Nederland toezien op dit belangrijke thema.

Corona

De coronapandemie heeft ontegenzeggelijk grote invloed gehad op de organisatie van
de Expo, op het Nederlands paviljoen en op de aldaar gehouden activiteiten. Door coronamaatregelen,
zoals het houden van fysieke afstand, moesten er limieten worden gesteld aan de aantallen
deelnemers aan activiteiten. Zo kon bijvoorbeeld de business lounge van het Nederlandse
paviljoen plaats bieden aan 60 personen in plaats van de voorziene capaciteit van
150 personen. De regels voor testen hadden invloed op bezoekers en de programmering.

Ook onder de uitdagende coronaomstandigheden was sprake van een duidelijke inzet vanuit
het Nederlandse bedrijfsleven om de kansen die de Expo bood te kunnen blijven ontwikkelen.
Om dit mogelijk te maken, werden fysieke activiteiten op de Expo vaak gecombineerd
met digitale toegang voor deelnemers op afstand. Hiervoor had Nederland al in een
vroeg stadium voorzieningen getroffen. In een beperkt aantal gevallen moesten activiteiten
of missies worden geannuleerd. Zo kon een handelsmissie in februari geleid door Minister
Staghouwer van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit vanwege de toenmalige actuele
coronasituatie niet doorgaan.

Het Nederlandse Expo-paviljoen

Vanwege het tijdelijke karakter van een wereldtentoonstelling heeft Nederland ervoor
gekozen het Nederlands paviljoen voor de Expo 2020 Dubai te laten ontwerpen en bouwen
volgens circulaire principes en is het «sustainability district» van de Expo als locatie
gekozen. Voor het paviljoen werden herbruikbare, recyclebare of biologisch afbreekbare
materialen gebruikt. Met dit duurzame en circulaire concept met minimale ecologische
afdruk won het Nederlands paviljoen tien internationale prijzen, waaronder die van
het beste paviljoen in de categorie middelgrote paviljoens2.

Het ontwerp, de bouw, onderhoud en afbouw werden eind 2018 via een aanbesteding gegund
aan een consortium van V8 Architects, Expomobilia, Kossmanndejong en Witteveen+Bos.

Het paviljoen kende tal van innovaties, zoals de Sunglacier van Ap Verheggen die water
uit lucht maakt, de organische zonnecellen van Marjan van Aubel, van plantaardige
vezels gemaakte, lasergesneden gordijnen van bureau Belén en Mogu’s vloer- en muurtegels
gemaakt van de wortels van champignons, mycelium.

Het Nederlandse paviljoen vormde een biotoop in de woestijn en liet zien hoe Nederland
watermanagement, duurzame energie, voedselproductie en circulariteit aan elkaar verbindt.
Door middel van een proces van condensatie werd er dagelijks ruim 1.200 liter water
aan de lucht onttrokken en werd er zonne-energie opgewekt. Eetbare planten en oesterzwammen
groeiden in deze biotoop.

Het Nederlandse paviljoen werd, zeker tegen de corona-achtergrond, goed bezocht, bood
plaats aan meer dan 125 activiteiten, kreeg veel media-aandacht en ontving vele internationale
prijzen. Het paviljoen ontving meer dan 950.000 bezoekers, waaronder staatshoofden,
bewindspersonen en vertegenwoordigers van het internationale bedrijfsleven. Het paviljoen
was een ontmoetingsplaats voor het lokaal gevestigde Nederlands bedrijfsleven en de
sponsoren van het paviljoen. De Europese Unie organiseerde de opening van de EU Energy Days en de EU Circular Economy Days op het Nederlandse paviljoen in aanwezigheid van de vicevoorzitter van de Europese
Commissie en de Eurocommissaris voor Energie. Nederland werd daarbij vertegenwoordigd
door toenmalig Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat Yeşilgöz. Tot slot
werden er in het paviljoen activiteiten georganiseerd met de lokale Nederlandse onderwijsinstelling
in de VAE («Language One»).

Een brede en intensieve programmeringskalender

Ter ondersteuning van de kansen voor Nederland tijdens de Expo is vroegtijdig met
vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, kennisinstellingen en publieke partners
samengewerkt om te komen tot een agenda («programmering»). De programmering richtte
zich met name op bijeenkomsten, bezoeken en digitale ontmoetingen voor de sectoren
water, agrofood/tuinbouw, energie en circulaire economie en daarnaast ook op kansen
voor sport, gezondheid en startups. In totaal zijn er gedurende de Expo op het Nederlandse
paviljoen meer dan 125 activiteiten georganiseerd.

Samen met genoemde partners werden programma’s van één of meer dagen georganiseerd
waarin Nederland zijn innovatieve karakter en expertise liet zien om wereldwijde problemen
op het gebied van water, energie en voedsel te helpen oplossen. Zo werden er activiteiten
georganiseerd op het gebied van klimaat en biodiversiteit, circulaire economie, stedelijke
en plattelandsontwikkeling, tuinbouw, water en duurzame energie. Hierdoor konden Nederlandse
deelnemers zich positioneren en kansen ontwikkelen in de Golfregio en daarbuiten.
Binnen de programmering zijn ook mogelijkheden gecreëerd voor het in Dubai gevestigde
Nederlandse bedrijfsleven en voor bedrijven die het Nederlandse paviljoen hebben gesponsord.

Een belangrijk onderdeel van de zakelijke programmering waren de handelsmissies. Die
varieerden van kleinere missies van brancheorganisaties met de nadruk op sport, gezondheid,
duurzaamheid, klimaatadaptatie en voedselzekerheid tot twee grotere handelsmissies
onder leiding van de bewindspersonen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
en Infrastructuur en Waterstaat. De rapportage over de eerste grotere handelsmissie
in november 2021 ging uw Kamer reeds toe als onderdeel van de halfjaarlijkse rapportage
over economische missies (Kamerstuk 34 952, nr. 163). Uit deze rapportage bleek onder meer dat de deelnemers aan deze handelsmissie verwachten
ruim 100 miljoen euro extra omzet te generen. De rapportage van de tweede grotere
handelsmissie in maart 2022 zal uw Kamer toegaan als onderdeel van de volgende halfjaarlijkse
rapportage over economische missies.

Ook heeft Nederland, samen met de VAE en Jordanië een Water-Energy-Food Nexus Summit
georganiseerd. Aan deze conferentie hebben naast Ministers van de drie gastlanden
onder meer de secretaris-generaal (SG) van de OESO, de SG van de Union for the Mediterranean
en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven deelgenomen (waaronder de voorzitter van
VNO-NCW). De conferentie was gestoeld op onderzoek, geleid door de universiteit van
Wageningen, TNO Delft en Deltares. Uitkomst van de conferentie was een «Call to Action»,
waarbij het belang van solide investeringen voor een snelle transitie naar groene
economische groei centraal staat. In het verlengde van de conferentie heeft de zogeheten
Gulf Cooperation Council (GCC), het samenwerkingsverband tussen de zes Golflanden,
een water, energie en voedsel-nexus evenement op het Nederlands paviljoen georganiseerd.
Deze bijeenkomsten boden de mogelijkheid om Nederlandse kennis en kunde onder de aandacht
van een groot publiek te brengen.

De Nederlandse deelname aan Expo werd met een serie culturele activiteiten van Nederlandse
kunstenaars ondersteund. Deze, zowel permanente als tijdelijke, kunstuitingen droegen
bij aan de zintuigelijke beleving van de biotoop en versterkten de boodschap van Nederland
op het gebied van water, voedsel en energie. Vanwege het zeer innovatieve karakter
van het Nederlandse paviljoen is bewust gekozen voor hedendaagse Nederlandse kunstenaars
en kunst. De Strandbeesten van Theo Jansen die door wind worden bewogen, de installatie
met het L’Essence de Mastenbroek-parfum van Birthe Leemeijer en de memento mori-klokken
van Joep van Lieshout waren enkele van de kunstwerken die de boodschap van het paviljoen
ondersteunden.

Tot slot is de Nederlandse inzet bij deze EXPO ondersteund door een mediastrategie
via traditionele media en sociale media, zowel online als offline. Aan het Nederlandse
paviljoen en de Nederlandse inzet «uniting water energy food» is door de (internationale)
media gedurende de gehele EXPO-periode regelmatig aandacht besteed o.a. met meer dan
1.800 online artikelen.

Begroting

De begroting voor de Nederlandse deelname bedroeg oorspronkelijk 19,4 miljoen euro.
Vanwege het uitstel van de Expo door de corona-pandemie, en de extra kosten die dit
opleverde, is de begroting verhoogd tot 22,6 miljoen euro. Hiervan is in totaal bijna
18 miljoen euro aangewend voor de aanbesteding, bouw, exploitatie en ontmanteling
van het Nederlandse paviljoen door de uitvoerder van het project, de Rijksdienst voor
Ondernemend Nederland. Daarnaast heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen
500.000 euro ter beschikking gesteld voor het kunstprogramma.

Door innovatieve contractaanbesteding, een actief sponsorbeleid en door royalties
verkregen inkomsten blijven naar verwachting de totale kosten voor de Nederlandse
deelname aan de Expo binnen de begroting.

Conclusie deelname Dubai Expo 2020

Vanwege de kansen om Nederlandse kennis en kunde op het wereldtoneel te presenteren
en de zakelijke mogelijkheden was het kabinet er veel aan gelegen om de Nederlandse
Expo-deelname tot een succes te maken. Ondanks het feit dat deze Expo gepaard ging
met een stevige uitdaging als gevolg van de wereldwijde Corona-pandemie kijkt het
kabinet met tevredenheid terug op de resultaten van onze deelname3. Met een innovatief concept heeft Nederland zich voor een zeer breed publiek als
dé samenwerkingspartner voor het ontwikkelen van duurzame oplossingen op het terrein
van water, energie en voedsel weten te presenteren. Onze samenwerkingspartners aan
de kant van het bedrijfsleven en kennisinstellingen hebben intensief gebruik gemaakt
van de mogelijkheden van het Nederlandse paviljoen en zij zien kansen om samen met
de overheid deze inzet in de regio te vergroten. Daarmee kunnen de doelen van de Nederlandse
deelname aan deze Expo – te weten het bevorderen van kansen op zakelijk en maatschappelijk
vlak – verder worden bestendigd.

Deelname Osaka Expo 2025

De Expo Dubai is net succesvol afgerond, de volgende wereldexpo dient zich alweer
aan. De ministerraad heeft vrijdag 20 mei ingestemd met de Nederlandse deelname aan
de Expo van 13 april tot 13 oktober 2025 in Osaka, Japan. Deelname aan de Expo 2025
in Osaka biedt Nederland kansen op het gebied van bilateraal-politieke, economische-,
culturele- en publieksdiplomatie.

Het hoofdthema van de Expo 2025 Osaka is: «Designing Future Society for Our Lives».
De 2025 Expo in Osaka zal gaan over het zichtbaar vormgeven van een wereld waar grote
crises rond bijvoorbeeld klimaat en gezondheid de leefbaarheid zullen bepalen. Dit
zijn onderwerpen waarop het Nederlandse bedrijfsleven in Japan momenteel al actief
is. Kansen in Japan en de Oost-Aziatische regio liggen onder andere op wind op zee,
agri- en horticultuur, health tech & life sciences en culturele uitwisseling in het
kader van 420 jaar betrekkingen met Nederland in 2025. Japan is de derde wereldeconomie
en biedt volop kansen voor Nederlandse ondernemers en kennisinstellingen. Voor de
Nederlandse deelname is 20 miljoen euro gereserveerd. De komende tijd wordt vanuit
de overheid nauw samengewerkt met het Nederlandse bedrijfsleven, kennisinstellingen
en culturele organisaties over het ontwerp en de realisatie van het paviljoen en de
activiteiten rondom de Expo in Osaka.

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,
E.N.A.J. Schreinemacher