Brief regering : Diverse onderwerpen schadeafhandeling Groningen

Nr. 865
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 april 2021

Middels deze brief informeer ik uw Kamer, mede namens de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) over diverse onderwerpen met betrekking tot het
Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en ga ik in op openstaande moties en toezeggingen.
Ik schets de voortgang rondom de afhandeling van de nieuwe schadevormen, de schadeafhandeling
voor agrariërs, mkb’ers en monumenteigenaren en de activiteiten van het IMG ten aanzien
van het verbeteren van de werkwijze voor fysieke schade.

Ik ga in deze brief ook in op andere actualiteiten zoals de samenwerking tussen het
IMG en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), de stand van zaken van het onderzoek
waardedalingsregeling van NAM en de Raad van de Arbiters Bodembeweging (de Arbiter).
Ook bied ik hierbij de jaarrapportage van de Commissie Bijzondere Situaties (CBS)
aan uw Kamer aan1.

Schadeafhandeling door het IMG

De schadeafhandeling in Groningen is sinds 1 juli 2020 in handen van het zelfstandig
bestuursorgaan IMG. Het IMG vergoedt alle soorten schade die een gevolg zijn van gaswinning
uit het Groningenveld en de gasopslag Norg. Op 16 maart jl. heeft het IMG zijn jaarverslag
gepubliceerd, dat als bijlage bij deze brief gevoegd is2. In 2020 heeft het IMG ruim 37.000 schademeldingen afgehandeld en ruim 497 miljoen
euro schadevergoeding toegekend. Ik zal mij inspannen deze kosten volledig op NAM
te verhalen. Over de motie van het lid Nijboer (Kamerstuk 35 603, nr. 64) die oproept tot het onderzoeken van een heffing op de oliebedrijven hiertoe, zal
ik binnenkort uw Kamer informeren.

Ondanks de coronamaatregelen is het IMG erin geslaagd gemiddeld circa 1000 schadeopnames
per week uit te voeren en eind 2020 voor bijna driekwart van de aanvragen een doorlooptijd
van minder dan een half jaar te realiseren. Het IMG is van 400 tot 500 afgehandelde
schademeldingen per week eind 2019 naar gemiddeld 900 tot 1000 afgehandelde schademeldingen
per week gegaan sinds november 2020. De verwerkingscapaciteit van het IMG is dus verdubbeld
in een jaar. Gemiddeld ontvingen meer dan de helft van de bewoners in 2020 binnen
een half jaar een besluit op hun aanvraag voor een schadevergoeding. Daarnaast geven
bewoners het IMG gemiddeld een 7,9. Mede gezien de huidige omstandigheden is dat een
goede prestatie. In deze brief ga ik op een aantal specifieke onderwerpen nader in.

Schade door waardedaling, immateriële schade en fiscale gevolgschade

Sinds 1 juli jl. is het IMG bevoegd om naast fysieke schade ook andere schadevormen
te vergoeden. Voor schade door waardedaling van woningen geldt dat de afhandeling
voortvarend van start is gegaan. Er zijn tot nu toe circa 90.000 aanvragen ingediend,
circa 80.000 aanvragen afgehandeld en ruim 350 miljoen euro aan schadevergoeding toegekend.
Bewoners waarderen de waardedalingsregeling gemiddeld met een 8,1.

Het IMG heeft op 10 maart jl. aangegeven dat de vormgeving van de werkwijze voor de
vergoeding van immateriële schade meer tijd vergt. Er is geen regeling of werkwijze
bekend die als voorbeeld kan dienen. Zowel de inhoud van de regeling, de ICT-systemen
als de uitvoering moeten dus nieuw worden ontwikkeld. De huidige planning van het
IMG is om in het tweede kwartaal van 2021 gefaseerd van start te gaan in plaats van
in het eerste kwartaal, zoals eerder aan uw Kamer toegezegd. Ik begrijp de wens van
uw Kamer om zo spoedig mogelijk te starten met de afhandeling van deze complexe vorm
van schade. De vergoedingssystematiek dient echter zo veel mogelijk rekening te houden
met de persoonlijke omstandigheden van de individuele bewoner én moet tegelijkertijd
niet te belastend zijn. Daarnaast dienen aanvragen ook met toepassing van het civiele
aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht afgewikkeld te worden. Gezien de complexiteit,
is de vertraging begrijpelijk. Het IMG betreurt dat de voorbereiding van de werkwijze
meer tijd heeft gevergd dan aanvankelijk gedacht, maar achtte eerdere concepten van
een werkwijze onvoldoende evenwichtig en genuanceerd.

Fiscaal nadeel door schadevergoedingen die door het IMG zijn uitgekeerd, geldt als
gevolgschade. Voor gevolgschade geldt dat bewoners een aanvraag kunnen indienen in
het kader van bijkomende kosten, die door het IMG worden beoordeeld. De beoordeling
leidt tot een afzonderlijk besluit. De vergoeding is in beginsel eenmalig. Eerder
vroeg het lid De Vries tijdens het AO op 10 september 2020 (Kamerstukken 33 529 en 32 849, nr. 804) aandacht voor de communicatie rondom fiscale gevolgschade. Het IMG heeft deze oproep
ter harte genomen en naar aanleiding daarvan meer informatie ter beschikking gesteld
op de website van het IMG.

Lopende onderzoeken naar schadeafhandeling

Het IMG houdt zijn werkwijze voor de afhandeling van schade continu tegen het licht
om de schadeafhandeling waar nodig te verbeteren, om zo zijn wettelijke taak goed
en zorgvuldig uit te kunnen voeren. In dit verband heeft het IMG ook aandacht voor
de toename van het aantal afwijzingen in specifieke delen van Groningen en Drenthe,
die gebaseerd zijn op adviesrapporten van onafhankelijke deskundigen. De laatste maanden
is voor het IMG duidelijk geworden dat in deze specifieke delen bij circa 10 tot 15
procent een sterk afwijkende beoordeling door de onafhankelijke schadeopnemers wordt
gegeven, vergeleken met eerdere advisering over gebouwen in de directie omgeving.
Om meer duidelijkheid te krijgen over de achterliggende reden van deze afwijkende
beoordelingen heeft het IMG onderzoek uitgevraagd naar zettingsschade en naar diepe
bodemdaling en -stijging. Deze onderzoeken zijn inmiddels gereed. Het IMG hecht aan
een zorgvuldig proces en wil de uitkomsten met de belanghebbenden bespreken. Het IMG
is daarom via openbare webinars in gesprek gegaan met verschillende partijen waaronder
maatschappelijke organisaties, gemeenten en de provincie over deze adviezen en zal
naar verwachting eind april communiceren over mogelijke aanpassingen in de werkwijze.
In afwachting hiervan ligt de schadeafhandeling bij 1.500 meldingen in de specifieke
gebieden stil. Bewoners worden per brief door het IMG geïnformeerd over de vertraging
in de behandeling van hun aanvraag tot vergoeding van schade.

Schadeafhandeling bij agrariërs

Het IMG buigt zich over een goede aanpak voor agrarische ondernemers. Er zijn circa
1.700 meldingen met schade aan agrarische gebouwen waarvan 837 afgehandeld zijn. Waar
dat kan, worden de meldingen afgehandeld binnen de reguliere procedures en indien
nodig past het IMG maatwerk toe. Ook heeft het IMG extra advies ingewonnen ten aanzien
van een geschikte werkwijze voor schade aan mestkelders: Eind september 2020 is het
advies van het panel van deskundigen naar de sector gestuurd. Het IMG is met de sector
in gesprek over het advies en de toekomstige werkwijze en zal deze werkwijze naar
verwachting op korte termijn presenteren.

Ook wordt er gewerkt aan samenhangende oplossingen voor agrarische ondernemers in
het aardbevingsgebied, waarbij agrariërs ondersteund worden om overzicht te krijgen
over de schade- en versterkingsprocedures en de investeringskansen. De Minister van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft op 16 februari jl. uw Kamer geïnformeerd
over de start van het Agroprogramma (Kamerstuk 33 529, nr. 846). Het Agroprogramma investeert in het herstel of verbeteren van het handelingsperspectief
voor agrariërs die door de aardbevingsproblematiek investeringen hebben moeten uitstellen.
Belangrijk daarbij is de inzet van consulenten die agrariërs ondersteunen en ontzorgen.3 Bij de verdeling van de 50 miljoen euro van de bestuurlijke afspraken voor integrale
programma’s (Kamerstuk 33 529, nr. 830) is 19 miljoen euro vrijgemaakt voor dit programma. Onder regie van de provincie
is inmiddels een start gemaakt met de uitvoering. Hiermee wordt invulling gegeven
aan de motie van lid Mulder c.s. over een oplossing voor de problemen van agrarische
ondernemers (Kamerstuk 33 529, nr. 817).

Schadeafhandeling bij mkb’ers

Het IMG geeft aan dat van de ruim 5.700 meldingen met een mkb-kenmerk, 3.440 inmiddels
zijn afgehandeld. Het gaat om de afhandeling van fysieke schade en inkomstenderving.
Daarnaast kunnen mkb’ers vanaf 1 juli bij het IMG een aanvraag indienen voor schade
door waardedaling bij bedrijfspanden, te beginnen met reeds verkochte panden in Loppersum
en Appingedam. Het IMG zal deze aanvragen in behandeling nemen. Tegelijkertijd start
het IMG een onderzoek of een modelmatige benadering (zoals die er nu voor woningen
is) ook mogelijk is voor bedrijfspanden. Hiervoor heeft hiervoor het IMG begin april
een adviescommissie ingesteld.4 Het IMG geeft aan dat het de verwachting is dat het onderzoek en de eventuele ontwikkeling
ervan anderhalf jaar in beslag zal gaan nemen. Voor woningen kostte het ontwikkelen
van de methodiek meerdere jaren.

Tot slot werken provincie, Rijk en maatschappelijke organisaties aan een aanpak voor
ondernemers in het aardbevingsgebied gericht op het bieden van toekomstperspectief5. Naast regelingen die vanuit het IMG en NCG beschikbaar komen voor mkb’ers, wordt
ook vanuit het NPG gewerkt aan extra ondersteuning van het mkb. Bij de verdeling van
de middelen van het bestuurlijk akkoord is afgesproken dat er van de 50 miljoen euro
voor integrale programma’s 11 miljoen euro naar het mkb gaat. Het plan van aanpak,
dat naar verwachting deze zomer wordt gepresenteerd, biedt inzicht in de verschillende
regelingen die momenteel voor mkb’ers beschikbaar zijn en ziet toe op een integrale
ondersteuning. Daarnaast wordt momenteel gewerkt aan het in kaart brengen van de belemmeringen
die ondernemers in het aardbevingsgebied momenteel ervaren, zodat ook hiervoor passende
oplossingen in het plan kunnen worden opgenomen.

Schadeafhandeling bij monumenteigenaren

Het IMG geeft aan dat inmiddels 2891 van de 4554 meldingen met een erfgoedkenmerk
zijn afgehandeld. Om het proces rondom schadeherstel en versterking voor monumenteigenaren
te verbeteren, is op initiatief van de Vereniging van Groningse Monument Eigenaren
(VGME) een pilot gestart. Belangrijk aandachtspunt van de pilot is de samenwerking
tussen de betrokken instanties, zodat de eigenaar meer grip krijgt op het proces naar
een toekomstbestendig monumentaal pand.

Samenloop IMG en NCG

Tijdens de behandeling van het wetsvoorstel Versterken is er veel aandacht geweest
voor de samenwerking tussen het IMG en de NCG. Op basis van een aangenomen amendement
van het lid De Vries c.s. (Kamerstuk 35 603, nr. 27) werk ik samen met de Minister van BZK, en in afstemming met het IMG en de NCG, aan
een algemene maatregel van bestuur (AMvB) met voorhang waarin de plicht voor het IMG
en de NCG tot samenwerking wordt uitgeschreven. De aangenomen motie van leden de Vries
(VVD) en Sienot (D66) over «een oplossingsgerichte aanpak en cultuur bij het IMG en
de NCG»» (Kamerstuk 35 603, nr. 52) en de gewijzigde motie van het lid Agnes Mulder (CDA) over «de uitvoeringsconsequenties
van het wetsvoorstel en van het voorstel van het Groninger Gasberaad over een alternatieve
werkwijze»» (Kamerstuk 35 603, nr. 74) worden hierbij betrokken. Daarnaast hebben de Minister van BZK en ik aan het IMG
en de NCG gevraagd ons te informeren over de huidige uitvoering van de samenwerking.
De NCG en het IMG hebben in 2020 gekeken bij hoeveel van de ruim 26.000 adressen uit
de versterkingsoperatie sprake is van een schademelding bij het IMG. Daaruit volgde
dat op circa 71 procent van de 26.000 adressen geen schademelding is gedaan. Bij de
29 procent die dat wel deed was de schade vaak al afgehandeld. Het IMG en de NCG geven
aan dat gezamenlijk wordt opgetrokken bij de dossiers waar een verzoek ligt deze samen
te behandelen. Dit is een relatief beperkt aantal: een grove inschatting is dat om
circa 5 tot 10 dossiers per week gaat, waarbij vanuit bewoners dan wel medewerkers
een verzoek tot samenwerking komt. Om de samenwerking tussen het IMG en de NCG op
combinatiedossiers te verbeteren, is door beide organisaties een combinatieteam ingesteld.
Bewoners- en zaakbegeleiders van het IMG en de NCG zijn aan elkaar gekoppeld en borgen
dat een integraal dossierbeeld ontstaat. Dit draagt bij aan de gesprekken met bewoners
aan tafel. Het doel is het aantal contactmomenten te verlagen en de bewoner op deze
manier te ontzorgen. Het IMG en de NCG blijven samen kijken naar mogelijkheden tot
verdere samenwerking. De bijgevoegde notitie van het IMG en de NCG gaat hier mede
op in6. Ten slotte evalueren het IMG en de NCG momenteel de samenwerking. Deze evaluatie
wordt in juni a.s. afgerond. In deze evaluatie gaan IMG en de NCG ook in op de wijze
waarop zij de oplossingsgerichte aanpak en cultuur van beide organisaties verbeteren
(Kamerstuk 35 603, nr. 52). De Minister van BZK en ik houden uw Kamer op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen.

Onderzoek waardedaling

Net als uw Kamer hecht ik aan het onderzoek naar de Waarderegeling van NAM. Ik heb
het onderzoeksbureau Finance Ideas gevraagd om, in lijn met de toezegging van mijn
ambtsvoorganger (Kamerstuk 33 529, nr. 832), zo spoedig mogelijk te onderzoeken of bewoners die van NAM een vergoeding voor
schade door waardedaling ontvingen, gekregen hebben waar zij volgens de wet recht
op hadden. Het bureau heeft aangegeven dit te kunnen doen en de volgende vragen te
beantwoorden:

• vormt de wijze waarop schade op grond van de Waarderegeling van NAM werd begroot een
correcte toepassing van het civiele aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht
zoals dat op dat moment gold?; en

• heeft de toepassing van de Waarderegeling van NAM in de gevallen die deel uitmaken
van de steekproef geleid tot het toekennen van vergoedingen die – uitgaande van de
kennis waarover men op dat moment behoorde te beschikken – als te laag worden aangemerkt?

• Een vergelijking met de regeling van het IMG maakt geen deel uit van het onderzoek.
Finance Ideas zal een steekproef uitvoeren onder alle bewoners die een vergoeding
van de NAM hebben gekregen voor schade door waardedaling.

• Het onderzoek bestaat uit dossieronderzoek, gesprekken met bewoners die zich gemeld
hebben, met andere betrokken partijen, waaronder NAM en taxateurs, en een juridische
analyse van de schadeafhandeling. Het dossieronderzoek vergt tijd omdat de juiste
gegevens van het taxatieproces dienen te worden verzameld en vervolgens grondig geanalyseerd.
Voorts bekijkt Finance Ideas in samenwerking met een externe partij of de vergoedingen
voor waardedaling destijds in lijn met de wet- en regelgeving zijn afgehandeld. Naast
het feit dat deze grondige aanpak tijd vergt, bevat dit proces ook de nodige doorlooptijd
gezien het aantal betrokken partijen en het opvragen van de gegevens voor het dossieronderzoek.
Naar verwachting wordt het onderzoek in juli 2021 opgeleverd door Finance Ideas. Het
onderzoeksbureau heeft aangegeven eind mei een tussenrapportage te kunnen opstellen.
Ondanks dat ik net als uw Kamer hecht aan snelle duidelijkheid, is het van belang
dat het onderzoek zorgvuldig wordt uitgevoerd en dat op basis van de onderzoeksresultaten
eventuele vervolgstappen worden genomen.

Ik zal hiermee later, naar verwachting in juli 2021, voldoen aan de motie van het
lid Sienot over het uiterlijk 15 april aanbieden van het onderzoek met appreciatie
(Kamerstuk 35 462, nr. 11).

Arbiter Bodembeweging en subsidieregeling Arbiterprocedure afgerond

De Arbiter heeft een belangrijke rol gespeeld in de verbetering van de schadeafhandeling
in Groningen. De Arbiter heeft vanaf 2 mei 2016 tot 1 juli 2020 geschillen behandeld
in de zogenaamde «oude schadezaken». Wanneer bewoners het niet eens waren met het
aanbod van NAM, konden zij de Arbiter vragen hier naar te kijken. De voormalig voorzitter
van de Raad van de Arbiters Bodembeweging heeft op 28 mei 2020 laten weten dat de
Arbiter in alle zaken een eindadvies had gegeven. Vervolgens is afgesproken dat het
nog mogelijk zou moeten zijn voor bewoners om een half jaar lang vragen te kunnen
stellen over reeds gegeven adviezen van de Arbiter. Derhalve liep de benoemingsperiode
van twee arbiters door tot 1 januari jl. om vragen over reeds gegeven adviezen te
beantwoorden. Met de beëindiging van de benoeming van de resterende twee arbiters
is conform het Instellingsbesluit Raad van de Arbiters Bodembeweging tevens de Arbiter
per 1 januari jl. opgeheven.

Woningeigenaren met aardbevingsschade die er met de NAM niet uitkwamen en een Arbiterprocedure
hebben doorlopen, konden tot 1 april jl. een subsidieaanvraag indienen voor ondersteuning
bij de provincie Groningen. Het gaat bijvoorbeeld om kosten voor juridische of bouwkundige
ondersteuning, tijdens het proces bij de Arbiter of de opvolging ervan door de NAM.
De provincie heeft 119 aanvragen afgehandeld en het totaal uitgekeerde bedrag tot
nu toe is 178.000 euro van de beschikbare 200.000 euro. Hiermee heb ik invulling gegeven
aan de motie van het lid Van der Lee c.s. over een juristenteam voor de ondersteuning
van gedupeerden (Kamerstuk 33 529, nr. 651).7 De resterende middelen zullen ter beschikking worden gesteld aan Stut en Steun met
het oog op ondersteuning van bewoners bij de procedures van schadeafhandeling, versterking
en overige regelingen.

Jaarverslag van de CBS

Middels deze brief bied ik uw Kamer, mede namens de Minister van BZK, het jaarverslag
van de Commissie Bijzondere Situaties (CBS) over 2020 aan (zie bijlage). In 2020 zijn
er 14 aanmeldingen gedaan bij de CBS. Ten opzichte van 2019 is het aantal aanmeldingen
substantieel afgenomen: in dat jaar waren het er in totaal 41. De vorm van de geboden
hulp betrof 9 keer een verhuiskostenvergoeding, 25 keer (waarvan 11 nieuw) een financiële
coach/ zaakwaarnemer/ ontzorger, drie keer het opkopen van een woning door de NAM
in opdracht van de CBS, 3 keer financiële hulp/ garantiebedrag om verkoop te bevorderen,
1 keer het zelf verkopen van een woning en 3 keer een vergoeding voor tijdelijke huur.

De CBS doet in haar jaarverslag ook een aantal constateringen en aanbevelingen:

• De CBS geeft aan dat in de versterkingsopgave sneller en beter moet worden doorgepakt.
Hierop wordt volop ingezet. Het wetsvoorstel Versterken draagt bij aan versnelling
door te voorzien in heldere processen en één integraal versterkingsbesluit. Daarnaast
is de bouwkundige kennis van de gevolgen van aardbevingen op woningen toegenomen en
is er een typologieaanpak ontwikkeld waarmee woningen sneller kunnen worden beoordeeld.

• Onderlinge samenwerking tussen de instanties heeft volgens de CBS een grote meerwaarde.
De laatste tijd is er veel aandacht geweest voor de samenwerking tussen het IMG en
de NCG, onder andere in een amendement (Kamerstuk 35 603, nr. 27) dat is aangenomen bij de behandeling van het wetsvoorstel Versterken. Zoals eerder
aangegeven in deze brief, hebben het IMG en de NCG aangegeven in de komende periode
hun samenwerking te intensiveren. In de AMvB zal deze samenwerking worden vastgelegd.
Deze AMvB wordt bij uw Kamer voorhangen.

• De CBS concludeert dat de psychische nood in het aardbevingsgebied nog altijd hoog
is. Bij de verdeling van de 50 miljoen van de bestuurlijke afspraken (Kamerstuk 33 529, nr. 830) voor integrale programma’s wordt 10 miljoen euro voor sociaal-emotionele ondersteuning
vrijgemaakt. Daarnaast is er, aanvullend op de inzet en middelen voor CBS, in de bestuurlijke
afspraken van 6 november 2020 50 miljoen euro vrijgemaakt voor het kunnen oplossen
van schrijnende situaties.

• Ook gaat het jaarverslag in op de positie van huurders in het aardbevingsgebied. De
CBS noemt huurders een vergeten groep in de aanpak van aardbevingsproblematiek. Huurders
kunnen terecht bij het IMG voor de vergoeding van schade. Daarnaast kunnen woningcorporaties
zelf de schade-opname uitvoeren. De Minister van BZK hecht veel waarde aan de gelijke
behandeling van huurders en eigenaren in de versterkingsopgave. Hiertoe zijn afgelopen
jaar stappen gezet met het sluiten van een akkoord voor het gelijktrekken van vergoedingen
en de tegemoetkomingsbeleidsregel. De Minister van BZK zal de corporaties tijdens
het eerstvolgende corporatie tafeloverleg wijzen op het door de CBS geschetste aandachtspunt
dat de bij corporaties onder de aandacht gebrachte problematiek van huurders niet
altijd goed wordt opgevolgd door corporaties.

Nieuwe inregeling van de CBS

In een eerdere brief aan uw Kamer (Kamerstuk 33 529, nr. 832) heb ik aangegeven dat de financiering van de CBS, op basis van werkafspraken met
de provincie, via de provincie zou gaan. Bij de uitwerking van deze afspraken zijn
de provincie en ik tot de conclusie gekomen dat het eenvoudiger is als de financiering
direct vanuit het Rijk komt, zonder tussenkomst van de provincie. Daartoe werk ik
nu aan een duurzame inpassing van de CBS in het publieke bestel. Bij deze inpassing
staat voorop dat de CBS onafhankelijk kan blijven adviseren. Ik heb nu geen invloed
op de adviezen die de CBS geeft en zal dat in de toekomst ook niet krijgen.

Als er meer bekend is over de inpassing van de CBS dan zal ik uw Kamer daarvan op
de hoogte brengen. Het werk van de CBS kan ondertussen doorgang vinden; de CBS heeft
daartoe voldoende middelen tot haar beschikking.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
B. van ’t Wout