Brief regering : Eindrapportage Alternatieven voor het toeslagenstelsel

Nr. 760 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 december 2020

Het huidige toeslagenstelsel kent grote nadelen die vanuit burgerperspectief niet
acceptabel zijn en tot zeer schrijnende situaties in de samenleving leiden. Het stelsel
met voorschotten leidt in combinatie met een sterke inkomensafhankelijkheid en veel
complexe grondslagen tot een groot aantal terugvorderingen en nabetalingen en daarmee
tot te veel onzekerheid bij mensen. Daarnaast leidt het stelsel ook tot niet gebruik.
Het stelsel verwacht bovendien erg veel van degene die de toeslag moet aanvragen en
zorgt daarmee voor significante belasting bij burgers. Deze problematiek is binnen
het huidige stelsel niet op te lossen; de stap naar een nieuw stelsel is dan ook noodzakelijk.

Gesteund door de motie van de leden Bruins en Van Weyenberg1 heeft het kabinet de opdracht gegeven om richting de formatie alternatieven voor
het toeslagenstelsel uit te werken. Bij deze brief bied ik u de uitwerking van beleidsopties
die onderdeel kunnen zijn van herziening van het stelsel. Zoals aangekondigd in de
tussenrapportage is er ook een paar concrete varianten in kaart gebracht waarin de
beleidsopties worden gecombineerd. De achterliggende stelsels van zorg, wonen en kinderopvang
maken onderdeel uit van de uitwerking, evenals de fiscaliteit en de hoogte van het
wettelijk minimumloon. Voor alternatieven voor de kinderopvangtoeslag is gebruik gemaakt
van de opbrengst van de Scenariostudie Vormgeving Kindvoorzieningen. In de tussenrapportage
van 22 september heb ik uw Kamer geïnformeerd over welke beleidsopties worden uitgewerkt.2

Het resultaat treft u in bijgevoegde rapportage3. Het burgerperspectief staat in de uitwerking centraal, net als in het IBO Toeslagen.
Zo is er een groot aantal beleidsopties vanuit het perspectief van doenvermogen voorgelegd
aan burgers en professionals, die in hun werk te maken hebben met de gevolgen van
het toeslagenstelsel. Hierbij is bijvoorbeeld gekeken welke acties burgers moeten
nemen, in hoeverre opties begrijpelijk zijn en wat de consequenties (zoals terugvorderingen)
zijn voor burgers. In bijlage 1 en 2 vindt u ook een uitgebreidere beschrijving van
dit onderzoek. Daarnaast wordt in de beleidsopties aandacht besteed aan de inkomenseffecten,
de haalbaarheid van uitvoering, de financiële gevolgen en juridische aspecten4.

Er zijn geen eenvoudige of technische oplossingen voor het afschaffen van het toeslagenstelsel.
Het gaat hier bij uitstek om politieke keuzes. Wat de verantwoordelijkheidsverdeling
tussen overheid en burgers is; of kinderopvang een voorziening zou moeten zijn; of
op individueel- of huishoudniveau naar draagkracht zou moeten worden gekeken; of de
doelen waarvoor de toeslagen bedoeld zijn vooral privaat of juist publiek gefinancierd
moeten worden; en wat de gewenste hoogte van de inkomensondersteuning is.

Om de keuzes inzichtelijk te maken, heeft het kabinet – naast de individuele beleidsopties –
ook een aantal illustratieve samenhangende varianten geschetst die bestaan uit een
combinatie van beleidsopties. De uitgewerkte varianten laten een aantal verschillende
mogelijkheden voor een eenvoudiger stelsel zien. Ook laten de uitgewerkte varianten
zien dat wanneer toeslagen – die gerichte inkomensondersteuning bieden – worden afgeschaft,
en worden vervangen door generiekere instrumenten, het onvermijdelijk is dat dit gepaard
gaat met negatieve inkomenseffecten en/of extra geld om deze effecten op te vangen.

Met deze rapportage wordt een brede set aan opties gegeven om bij een komende formatie
te kunnen besluiten om het toeslagenstelsel, geheel of gedeeltelijk, te hervormen
of zelfs af te schaffen. In lijn met de toezegging aan de heer Bruins tijdens de behandeling
van het Belastingplan 2021 wordt er niet alleen naar het eindbeeld gekeken, maar ook
naar de stappen die een volgend kabinet kan zetten om daar te komen.

De verschillende verkiezingsprogramma’s laten ook zien dat de wens om verbeteringen
aan te brengen, breed wordt gedeeld, maar dat de manier waarop, en de manier hoe dit
financieel gedekt wordt, verschilt. De varianten en beleidsopties die ik uw Kamer
met deze brief doe toekomen, beogen hier een bijdrage aan te leveren. Tegelijkertijd
realiseer ik mij dat vernieuwing van het toeslagenstelsel niet eenvoudig zal zijn.
Het vergt moeilijke politieke keuzes met belangrijke consequenties voor de uitvoering,
die waarschijnlijk meerdere kabinetsperiodes zullen behelzen. Er is het afgelopen
jaar veel gesproken over de noodzaak om tot een ander stelsel te komen. De recente
verhoren van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvang maken dit ook zichtbaar.
De varianten en beleidsopties die ik uw Kamer met deze brief doe toekomen, laten zien
dat het wel mogelijk is om richting een eenvoudiger stelsel te gaan. De vervolgstap
is om hierin een keuze te maken.

Hoogachtend, mede namens de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Staatssecretaris
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
de Minister voor Medische Zorg en Sport en de Staatssecretaris van Fiscaliteit en
Belastingdienst,

De Staatssecretaris van Financiën, A.C. van Huffelen