Brief regering : Ontwikkelingen op het gebied van voetbal en veiligheid

Nr. 243 BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 april 2020

Met deze brief informeer ik u over de ontwikkelingen op het gebied van voetbal en
veiligheid. Op 8 februari jl. bent u geïnformeerd over het plan «Ons voetbal is van
iedereen, samen zetten we racisme en discriminatie buitenspel» (Kamerstuk 30 234, nr. 241). In dit plan hebben de KNVB, VWS, J&V en SZW afspraken opgenomen om racisme en discriminatie
in het voetbal tegen te gaan.

Aanleiding om dit plan op te stellen was het incident op 17 november 2019 waarbij
een speler van Excelsior door supporters van FC Den Bosch racistisch is bejegend tijdens
een competitiewedstrijd. Om steun te betuigen aan de speler, scheidsrechter en de
clubs vond er met direct betrokkenen, de KNVB, de Minister-President en de Minister
voor Medische Zorg en Sport en mijzelf op 28 november een overleg plaats waarbij overheid
en voetbal gezamenlijk afspraken hebben gemaakt over de aanpak van racisme binnen
het voetbal. Ook het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is betrokken
bij deze aanpak zodat preventieve acties, vanuit samenlevingsperspectief, onderdeel
zijn van de afspraken.

Het incident bij FC Den Bosch geeft aan dat racisme en discriminatie in het voetbal
actueel is en hoog op de prioriteitenlijst van de gemeenten, politie, OM, de KNVB
en clubs moet staan. Racistische uitspraken in het voetbal en in onze samenleving
moeten worden voorkomen en bestreden. Ik kom later in deze brief terug op dit belangrijke
onderwerp.

Het Auditteam Voetbal en Veiligheid1 heeft twee benchmarks uitgebracht, op 25 september 2018 en op 1 oktober 2019. Ook
heeft de politie eind 2019 nieuwe cijfers op het gebied van voetbal en veiligheid
uitgebracht. Daarnaast besteed ik in deze brief aandacht aan een aantal actuele ontwikkelingen.
Met deze brief kom ik ook tegemoet aan de toezegging die ik op 29 november 2018 heb
gedaan om uw Kamer te informeren over het onderzoek van het Auditteam Voetbal en Veiligheid
naar het behalen van de doelstellingen op het gebied van toegankelijk, gastvrij en
veilig voetbal. Tevens ga ik in op de wijze waarop ik uitvoering geef aan de gewijzigde
motie van de Kamerleden Jasper van Dijk en Yeşilgöz-Zegerius (Kamerstuk 35 300 XV, nr. 22) die verzoekt, in overleg met het OM en de KNVB te bezien hoe de strafrechtelijke
vervolging van racisme in het stadion verbeterd kan worden.

Succesvolle aanpak

Betaald voetbalwedstrijden in Nederland trekken jaarlijks miljoenen bezoekers. Het
overgrote deel van deze wedstrijden verloopt zonder noemenswaardige incidenten.

De KNVB, OM, politie, betaald voetbal organisaties (bvo’s), gemeenten met een bvo,
diverse vertegenwoordigers van supporters en het Ministerie van Justitie en Veiligheid
werken al vele jaren succesvol samen om het aantal incidenten bij betaald voetbalwedstrijden
terug te dringen en randvoorwaarden te scheppen om het bezoek aan een voetbalwedstrijd
een feest te laten zijn. Ordeverstoorders worden aangepakt en goedwillende supporters
niet onnodig beperkt in hun bewegingsvrijheid en sportbeleving. Het gaat om een goede
balans tussen enerzijds iedereen veilig een wedstrijd laten bezoeken, waarvoor de
nodige veiligheidsmaatregelen moeten worden getroffen, en tegelijkertijd het creëren
van open en publieksvriendelijke voetbalbeleving door een gastvrije behandeling met
zo min mogelijk barrières voor supporters. Mede daarom werk ik samen met alle partners
aan toegankelijk, gastvrij en veilig voetbal. Deze intensieve samenwerking leidt tot
resultaat. Een voorbeeld is actieve betrokkenheid van burgemeesters bij het opstellen
van de competitieplanning waardoor de inzet van de politie aan de voorkant beter kan
worden bepaald.

Een ander voorbeeld hiervan is de samenwerking rond de dreigende politiestaking in
september 2018. Vrijwel alle driehoeken slaagden erin om samen met de bvo’s ervoor
te zorgen dat de wedstrijden in het betaalde voetbal doorgang konden vinden. Ook de
eerste resultaten van de benchmarks (zie hieronder) stemmen positief; we zetten belangrijke
stappen, maar we zijn er nog niet.

Toegankelijk, gastvrij en veilig voetbal

Het project Toegankelijk, gastvrij en veilig voetbal richting 2020 (TGVV2020)2 behelst vijf samenhangende speerpunten: persoonsgerichte aanpak, gastheerschap, safety,
regierol gemeenten en betrokkenheid supporters.

Het Auditteam Voetbal en Veiligheid (hierna: Auditteam) heeft twee benchmarks uitgevoerd
over de voortgang ten aanzien van deze speerpunten. Uit deze benchmarks blijkt dat
partijen vooral op het gebied van gastheerschap en regierol gemeenten goed op weg
zijn. Supporters zijn over het algemeen positief over de ontvangst, bejegening en
faciliteiten in de Nederlandse voetbalstadions (gastheerschap). De manier waarop gemeenten
hun regierol invullen, het bij elkaar brengen van partijen en het maken van onderlinge
afspraken, wordt door de overige partijen gewaardeerd. Het Auditteam constateert dat
alle partijen zich onverminderd in moeten zetten om verbeteringen door te blijven
voeren. Dit geldt met name voor partijen op lokaal niveau die met de aanbevelingen
aan de slag moeten zoals het communiceren over maatregelen om ongewenste personen
te weren uit de voetbalstadions en het betrekken van supporters en de Supporters Liaison
Officer bij beleidsvorming. Hierbij adviseert het Auditteam om lokaal maatwerk toe
te passen. Immers, «best practices» die in de ene gemeente tot resultaten hebben geleid,
geven geen garanties op succes in andere gemeenten. De benchmarks zijn als bijlage
toegevoegd aan deze brief3. Het Auditteam treft op dit moment voorbereidingen om een nieuwe benchmark uit te
voeren. Over de uitkomsten van die meting informeer ik uw Kamer begin 2021.

Reactie op de benchmarks van het auditteam

Met waardering heb ik kennisgenomen van de benchmarks van het Auditteam. Ik complimenteer
hen voor het uitgevoerde werk. Er zijn flinke stappen gezet, maar de conclusie van
het Auditteam dat «we er nog niet zijn», beaam ik. Beide benchmarks bevatten soortgelijke
aanbevelingen waar ik hieronder op in ga.

Het Auditteam ziet vooral op het gebied van de persoonsgerichte aanpak verbetermogelijkheden.
Ik roep betrokken partijen op om hier gezamenlijk op te investeren en dit onderwerp
te bespreken in de driehoek met de bvo. Ik zal de partijen het komend jaar hierin
actief ondersteunen door het instellen van een team om de persoonsgerichte aanpak
een slagvaardige rol te geven bij de aanpak van voetbalgeweld, racisme en discriminatie
en andere excessen. Het doel is om eind van dit jaar in alle gemeenten met een bvo
een werkende persoonsgerichte aanpak te hebben gerealiseerd.

Het voetbal volgsysteem is doorontwikkeld naar de ketenvoorziening voetbal. Dit systeem
draagt bij aan de persoonsgerichte aanpak van voetbalhooligans, de goede organisatie
van betaald voetbalwedstrijden en het correct registreren van voetbal gerelateerde
incidenten. Deze ketenvoorziening is sinds 14 juni 2019 operationeel. De werking van
de voorziening wordt de komende periode gemonitord.

In het kader van gastheerschap vraag ik de clubs gehoor te geven aan de aanbeveling
van het Auditteam om daar waar mogelijk- in overleg met supporters-hekken in de uitvakken
te verwijderen. Ook de aanbeveling van het Auditteam om calamiteitenplannen structureel
te oefenen onderschrijf ik. Safety is een van de speerpunten van TGVV2020. Het belang
van het onderwerp safety is door het gedeeltelijk instorten van het dak van het AZ-stadion
nogmaals onderstreept. Tot slot nodig ik alle bvo gemeenten uit om supporters te betrekken
bij de verschillende voetbaloverleggen. Praten over supporters moet worden omgezet in praten met supporters.

Discriminatie en racisme

Discriminatie en racisme horen niet thuis in onze samenleving en dus ook niet in het
voetbal. Elke uiting hiervan is er één te veel. Ik heb hierover meermaals met de KNVB
contact gehad dit jaar. De gebeurtenissen bij de wedstrijd FC Den Bosch – Excelsior
zondag 17 november jl. zijn onacceptabel. Terecht is de wedstrijd na de racistische
bejegening tijdelijk stilgelegd. Mijn waardering voor het optreden van de scheidsrechter
en de reactie van de KNVB heb ik uitgesproken in het overleg tussen kabinet, KNVB
en andere direct betrokkenen. Daders die betrokken zijn bij dergelijke incidenten
moeten worden aangepakt, zowel in hun betrokkenheid bij de club (tuchtrechtelijke
stadionverboden bijvoorbeeld) als via het straf- en bestuursrecht. Naar aanleiding
van het incident in Den Bosch heeft de KNVB

zeven landelijke stadionverboden opgelegd, waarbij 1 persoon voor aantoonbaar racisme
dit stadionverbod opgelegd heeft gekregen. De overige verboden zijn opgelegd i.v.m.
het afsteken van vuurwerk en het gooien van voorwerpen. Het OM onderzoekt op dit moment
of op basis van de beelden tot strafrechtelijke vervolging kan worden overgegaan.

In het gesprek dat is gevoerd over dit incident bij de KNVB in Zeist is afgesproken
dat een plan van aanpak discriminatie en racisme wordt opgesteld. Het plan «Ons voetbal
is van iedereen. Samen zetten wij racisme en discriminatie buitenspel» is door de
KNVB, de ministeries van VWS en SZW en mijn departement gezamenlijk opgesteld en op
8 februari aan uw Kamer verzonden. In het plan worden diverse maatregelen aangekondigd
waarmee partijen gezamenlijk racisme en discriminatie in het voetbal willen uitbannen.
De bijdrage vanuit JenV bestaat uit:

• een versterking van de samenhang tussen civiel-, bestuurs- en strafrechtelijke mogelijkheden;

In overleg met de KNVB, politie, OM en gemeenten wordt de afstemming tussen de verschillende
soorten maatregelen aangescherpt zodat de meeste effectieve maatregel kan worden genomen
om discriminatie en racisme te voorkomen en te bestrijden. Zo werkt de KNVB aan een
aanpassing van het Handboek Competitiezaken op het terrein van het doen van aangifte
van strafbare feiten door de club (of speler).

Gebleken is inmiddels dat de bekendheid met de bestaande mogelijkheden van de verschillende
sanctiemogelijkheden onvoldoende bij de verschillende partners bekend zijn. Voetbalprofessionals
blijven uitgenodigd worden voor bijeenkomsten over de verschillende sanctiemogelijkheden
en de samenhang hiertussen.

Zo is op 3 maart jl. een bijeenkomst in Utrecht georganiseerd waar meer dan 140 voetbalprofessionals
uit het hele land aanwezig waren. Tijdens de bijeenkomst is het onderwerp racisme
aan bod gekomen en is een workshop gegeven over de samenhang tussen civiel, bestuurs-
en strafrechtelijke mogelijkheden.

• een impuls aan de (digitale) meldplicht;

Partijen constateren dat de inzet van de (digitale) meldplicht relatief klein is.
Een meldplicht kan in het civiel- (vrijwillige basis), straf- en bestuursrecht worden
opgelegd. Met onder andere het OM, de Nationale politie, gemeenten en de KNVB wordt
besproken hoe de meldplicht bij het voorkomen en bestrijden van discriminatie en racisme
beter in te zetten zijn.

• het instellen van een werkgroep die onder leiding van twee trekkers ervoor zorgt
dat in iedere gemeente met een bvo een persoonsgerichte aanpak van kracht is voor
personen die zich rondom het voetbal misdragen.

De persoonsgerichte aanpak is bedoeld om met repressieve en preventieve interventies
hardnekkige patronen van ordeverstoorders in het voetbal te doorbreken. Geprioriteerde
personen worden naar een zorg- en/of justitieel traject geleid. Daarbij is aandacht
voor de persoon zelf en voor zijn (gezins)systeem. Het bevoegd gezag (openbaar bestuur
en/of openbaar ministerie) voert de regie over de persoonsgerichte aanpak. De werkgroep
heeft als doel om voor eind 2020 de persoonsgerichte aanpak in alle bvo-gemeenten
te realiseren. Inmiddels zijn twee trekkers aangewezen die samen met de werkgroep
aan de slag gaan:

Henk Jan Meijer (oud-burgemeester van Zwolle) en Jan Willem van Dop (algemeen directeur
bij Go Ahead Eagles).

Een plan van aanpak met heldere uitgangspunten van wat een goede persoonsgerichte
aanpak is op basis van positieve ervaringen, zoals ook gebleken uit de benchmarks
van het auditteam vormt de leidraad. Op basis hiervan zal in contact met alle bvo
gemeenten en partners gewerkt worden aan een aanpak, die vanaf eind 2020 zijn uitwerking
krijgt aan de concrete casustafel.

Politie en OM zetten ook nu al stevig in om discriminatie en racisme in en rondom
stadions aan te pakken. Het is en blijft een aandachtspunt. Ook is recherchecapaciteit
beschikbaar voor dergelijke overtredingen. In Rotterdam is de regionale discriminatie
officier van het OM aanwezig bij specifieke wedstrijden om te bepalen of bepaalde
uitingen strafbaar zijn. En zij doen zoals gemeld nu ook onderzoek naar het incident
in Den Bosch. De FIFA heeft in juli 2019 alle bonden aangeschreven om aandacht te
vragen voor de aanpak van racisme middels een 3-stappen procedure. De KNVB volgt deze
lijn, waarbij wedstrijden kunnen worden stilgelegd, zoals tijdens de wedstrijd FC
Den Bosch-Excelsior is gebeurd, of zelfs gestaakt als gevolg van racisme. Voor wat
betreft de aanpak van daders; individuen die zich schuldig maken aan groepsbelediging
en/of discriminatie worden gestraft met een stadionverbod van vijf jaar (dat wordt
vanaf volgend seizoen 10 jaar) en kunnen hoge boetes krijgen. Ook kan de KNVB aan
clubs, waarbij supporters zich schuldig hebben gemaakt aan kwetsende spreekkoren,
voorstellen om een alternatief traject – zoals deelname aan het Spreekkoren project
van de Anne Frank stichting – te volgen in ruil voor strafvermindering.

Daarnaast kunnen OM en politie een strafrechtelijk onderzoek starten zoals zij dit
ook doen naar aanleiding van het incident 17 november jl.

In het plan «Ons voetbal is van iedereen» is aangekondigd om in stadions meer gebruik
te maken van slimme technologieën. Slimme technologieën kunnen een belangrijke bijdrage
leveren aan de strafrechtelijke vervolging van racisme en discriminatie. Clubs kunnen
aangifte doen bij de politie en daarbij bijvoorbeeld beelden aan hen overdragen. Op
dit moment doet een aantal clubs dat al. De beelden alleen zijn niet altijd voldoende
voor een strafrechtelijke vervolging omdat geluid ontbreekt of de beelden niet scherp
genoeg zijn. Juist bij de opsporing én vervolging van discriminatoire uitlatingen
is het van belang om vast te stellen wat de precieze uitlating is en door wie deze
gedaan wordt. Met de huidige middelen (oa. reguliere camera’s en inzet stewards) is
voldoende strafrechtelijk bewijs vaak lastig rond te krijgen.

Rondom de slimme technologie wordt vanuit het plan een challenge georganiseerd waarbij
het beste voorstel in de praktijk zal worden getest. De resultaten zullen inzicht
geven in hoeverre speciale technologieën kunnen bijdragen aan de opsporing van daders.
Op voornoemde wijze geef ik invulling aan de motie van de leden Jasper van Dijk en
Yeşilgöz-Zegerius (Kamerstuk 35 300 XV, nr. 22).

Zoals toegezegd wordt u begin volgend jaar geïnformeerd over de uitvoering van het
plan, waarbij ik hoop dat de impact van het coronavirus en de aanpak hiervan voor
niet al te veel vertraging zorgt in het proces dat ik voor ogen zie.

Jaarverslag politie Voetbal en Veiligheid seizoen 2018–2019

Jaarlijks brengt het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV) van de politie
een jaarverslag uit. Uit het meest recente jaarverslag blijkt dat in de Eerste Divisie
van het betaald voetbal het percentage wedstrijden in de lichtste risicocategorie
(A-categorie) de afgelopen drie seizoenen daalde van 63 naar 59%. Het opleggen van
generieke maatregelen wordt door de samenwerkende partijen daar waar mogelijk vervangen
door maatwerk; zodat niet alle maatregelen worden opgelegd tijdens een wedstrijd,
maar enkel die maatregelen die horen bij een specifieke risicocategorie. Zo blijkt
uit het jaarverslag dat het aantal combiregelingen in de Eredivisie aanzienlijk is
afgenomen in dezelfde periode (van 50 naar 44%). Een combiregeling is een vrijheidsbeperkende
generieke maatregel die door het bevoegd gezag kan worden opgelegd aan bezoekende
supporters van een wedstrijd in het betaald voetbal. De verkoop van een toegangskaartje
is dan gekoppeld aan een verplichte wijze van vervoer, bijvoorbeeld met de auto, bus
of trein. In de Eerste Divisie is juist sprake van een toename van het aantal combiregelingen
(van 35 naar 41%).

Het aantal civielrechtelijke landelijke stadionverboden (dit zijn stadionverboden
die de KNVB oplegt naar aanleiding van een melding van een bvo of het OM) steeg in
het seizoen 2018–2019 naar 595. In het seizoen 2016–2017 was er sprake van 571 stadionverboden.
De toename is vooral toe te schrijven aan de bvo’s; zij melden steeds vaker personen
aan voor een stadionverbod. Ruim eenvijfde van de stadionverboden in het seizoen 2018–2019
zijn opgelegd n.a.v. vuurwerkincidenten.

Het lukt steeds beter om voetbalvandalen te weren uit (de nabijheid van) voetbalstadions.
Daarnaast worden supporters gastvrijer behandeld en komen grootschalige incidenten
relatief weinig voor.

Veiligheid voetbalstadions

Op zaterdag 10 augustus jl. is het dak van het AZ stadion gedeeltelijk ingestort.
Over deze gebeurtenis zijn vragen door uw Kamer gesteld die de Minister van BZK op
30 augustus jl. mede namens mij heeft beantwoord.

In overleg met de Regiegroep Voetbal en Veiligheid (waarin mijn ministerie, gemeenten,
politie, OM en de KNVB zijn vertegenwoordigd) en het Ministerie van BZK is gebleken
dat er, vooruitlopend op de onderzoeksresultaten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid,
verbeteracties mogelijk zijn. Samen met de Minister van BZK zijn daartoe de volgende
twee acties in gang gezet:

1) Het verduidelijken van de zogenaamde veiligheidsverklaring.

2) Het opstellen van een protocol voor het periodiek beoordelen van de constructieve
veiligheid van bestaande voetbalstadions.

De Minister van BZK heeft u op 18 november 2019 geïnformeerd over de gesprekken die
in dit kader hebben plaatsgevonden (Kamerstuk 28 325, nr. 203) en houdt u op de hoogte van verdere ontwikkelingen.

Weerbare bvo’s

Tijdens de Bestuurlijke Bijeenkomst is gesproken over de weerbaarheid van bvo’s. De
Regiegroep heeft drie werkgroepen in het leven geroepen die de onderwerpen financieringsstromen,
oneigenlijke invloed harde kern en georganiseerde criminaliteit rondom het voetbal
hebben bestudeerd. Dit heeft geleid tot een aantal aanbevelingen waarmee de partners
de komende tijd aan de slag gaan, zoals het vergroten van het bewustzijn en de weerbaarheid
van de bvo’s en de rol van de driehoek plus bvo.

Vuurwerk

Een hardnekkig probleem met betrekking tot de veiligheid bij voetbalwedstrijden betreft
het afsteken van vuurwerk, zowel in als buiten het stadion. De aanpak van vuurwerk
is door de samenwerkende partijen als prioriteit benoemd. Het afsteken van vuurwerk
in- en buiten stadions is bij wet verboden4. Naast het veiligheidsrisico kleven er ook significante gezondheidsrisico’s aan het
gebruik van vuurwerk in de nabije omgeving van andere mensen.

De Regiegroep Voetbal en Veiligheid heeft daarom een projectplan Aanpak vuurwerk opgesteld
om onvergund vuurwerk in en rondom de stadions uit te bannen. In deze aanpak worden
handreikingen gegeven aan zowel de clubs als de gemeenten en andere partners voor
optreden. Recente vuurwerkincidenten hebben geleid tot straffen waarbij supporters
van specifieke tribunes geen toegang kregen tot het stadion en deze tribunes moesten
in zijn geheel leeg blijven tijdens een thuiswedstrijd. Het bereiken van een gedragsverandering
bij supporters ten aanzien van vuurwerk zal de nodige tijd vergen. Het Auditteam heeft
aangegeven onderzoek te willen doen naar het gebruik van vuurwerk rondom het betaalde
voetbal. Uit het jaarverslag van de politie blijkt dat het aantal vuurwerkincidenten
in het betaald voetbal is afgenomen van 277 (seizoen 2016–2017) naar 252 (seizoen
2018–2019).

Tot slot

Ik blijf ook na 2020 met alle partners (ook internationaal) aan het werk om toegankelijk,
gastvrij en veilig voetbal mogelijk te maken. Er is direct contact met voetbalprofessionals,
maar ook met bestuurders waardoor snel kan worden geschakeld bij nieuwe fenomenen
rondom het voetbal. De gebeurtenissen rondom de wedstrijd FC Den Bosch – Excelsior
tonen aan dat er meer nodig is om iedereen een mooie en veilige voetbalervaring te
laten beleven.

Ik zal u begin 2021 wederom informeren over de volledige resultaten van het project
Toegankelijk, Gastvrij en Veilig Voetbal 2020.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
F.B.J. Grapperhaus