Brief regering : Toezeggingen naar aanleiding van het debat van 4 december 2019 over de oplossing voor ouders in de CAF 11-zaak

Nr. 574
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 december 2019

Uw Kamer heeft bij de Regeling van werkzaamheden op donderdag 12 december jl. (Handelingen
II 2019/20, nr. 36, item 14) vragen gesteld over de door ouders ontvangen dossiers inzake de stopzetting van
kinderopvangtoeslagen. Met deze brief bied ik u de beantwoording van deze Kamervragen
aan en maak ik van de gelegenheid gebruik om ook in te gaan op een aantal toezeggingen
dat voortvloeit uit het debat over de oplossing voor ouders in de CAF 11-zaak van
4 december jl. (Handelingen II 2019/20, nr. 32, items 3 en 6). In deze brief zal ik
uw Kamer achtereenvolgens informeren over de volgende onderwerpen:

I. Vóór eind 2019 CAF 11-ouders uitbetalen

II. Einde aan alles-of-niets-benadering door proportioneel vaststellen

III. Toelichting op informatie uit verslagen MT-toeslagen

IV. Kamervragen ouderdossiers kinderopvangtoeslagen (bijgevoegd)1

V. Blik naar de toekomst

VI. Samenvattend alle acties op een rijtje

I. Vóór eind 2019 CAF 11-ouders uitbetalen

De afgelopen periode heb ik alles op alles gezet om de gedupeerde ouders in de CAF
11 zaak zo snel en volledig mogelijk te compenseren en nog voor eind 2019 grotendeels
uit te betalen. In totaal ontvangt vandaag ongeveer 90% van de ouders een brief met
een berekening. Ruim 200 ouders krijgen een bedrag tot € 20.000, ruim 70 ouders een
bedrag daarboven met als hoogste bedrag € 66.000. Het bedrag is gebaseerd op het advies
van de Adviescommissie uitvoering toeslagen. Hierin zijn echter nog niet meegenomen
de eventuele kosten voor juridische bijstand en de mogelijke schade als gevolg van
verkoop van bezittingen. Voor de compensatie van de CAF 11-ouders is het wel zeker
dat dit het bedrag is waar zij in ieder geval recht op hebben. Dit bedrag bestaat
uit de eerste vier elementen van de compensatieregeling van de Adviescommissie uitvoering
toeslagen: bedrag correctiebesluiten Toeslagen, forfaitair bedrag materiële- en immateriële
schade en vergoeding voor de in rekening gebrachte invorderingskosten. Ouders die
naar aanleiding van deze brief en de berekeningen die erin staan, vragen hebben, kunnen
verzoeken om een persoonlijk gesprek. Hier is ook een apart telefoonnummer voor beschikbaar
dat is opgenomen in de brief aan de ouders. Begin 2020 ontvangen de getroffen ouders
dan de definitieve compensatiebeschikking waarin alle elementen zijn opgenomen. Daar
kunnen zij op dat moment nog bezwaar tegen maken.

De ouders ontvangen ook van mij een brief. Ik schrijf daarin dat het geldbedrag nooit
alles kan goedmaken en dat ik het onrecht dat hen is aangedaan en het gevoel van machteloosheid
waar ze zo lang mee hebben rondgelopen, helaas op geen enkele manier kan wegnemen.
Dat besef ik ten zeerste. Voor een klein deel van de ouders dat geen compensatie ontvangt,
geldt dat hun situatie onafhankelijk is beoordeeld door de commissie van onafhankelijke
deskundigen, conform de aanbevelingen van de Adviescommissie uitvoering toeslagen.
De Adviescommissie heeft geoordeeld dat er in deze gevallen evident sprake is van
het ontbreken van het recht op kinderopvangtoeslag of dat er ook na herhaaldelijk
verzoek (over alle drie de toeslagjaren) geen reactie is gekomen. Deze commissie is
recent ingesteld en bestaat uit de heer Cees Schaap, mevrouw Diana van Hout en de
heer Rens Pieterse. Het instellingsbesluit is bijgevoegd2. Ook deze ouders ontvangen van mij een brief.

Indien ouders vragen hebben over de hoogte van de compensatie, worden ze uitgenodigd
voor een persoonlijke toelichting op de berekening. In lijn met de motie van het lid
Omtzigt c.s. zal Toeslagen bevorderen dat ouders eenvoudig en zonder tegenwerking
hun recht kunnen halen.3 De concrete uitwerking hiervan wordt momenteel uitgewerkt en uw Kamer ontvangt in
het nieuwe jaar een brief hierover. Ook de ouders die nu geen compensatie krijgen
worden eerst in de gelegenheid gesteld om een persoonlijke toelichting te krijgen
op de negatieve vooraankondiging. Ook voor deze ouders geldt dat begin 2020 de definitieve
beschikking volgt waar tegen bezwaar kan worden gemaakt. Het bezwaar wordt mede beoordeeld
door een onafhankelijke bezwaarschriftenadviescommissie die eveneens in mijn brief
aan uw Kamer van 15 november is toegezegd (Kamerstuk 31 066, nr. 538).

Bij deze brief stuur ik uw Kamer ook de brieven zoals deze naar de ouders zijn gestuurd4. Dit betreft een brief van Toeslagen en een brief van mij, voor zowel ouders die
wel als die geen compensatie ontvangen.

II. Einde aan alles-of-niets-benadering door proportioneel vaststellen

Ik heb uw kamer eerder laten weten dat ik samen met de Staatssecretaris van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid de alles-of-niets-benadering wil beëindigen en wil overgaan
op een systeem waarbij het recht op kinderopvangtoeslag proportioneel wordt vastgesteld.
Ook het rapport van de Adviescommissie uitvoering toeslagen en recente uitspraken
van de Raad van State onderschrijven het belang hiervan.

Uw Kamer heeft in het verlengde daarvan tijdens het plenaire debat van 4 december
jl. de motie van het lid Snels c.s. aangenomen.5 In deze motie verzoekt uw Kamer de regering nog voor het kerstreces een reactie te
geven op de twee uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State
van 23 oktober 2019. De twee uitspraken van 23 oktober betekenen een omslag in de
jurisprudentie. De eerste uitspraak sluit aan bij de proportionele benadering die
ik samen met de Staatssecretaris van Sociale Zaken en werkgelegenheid wil doorvoeren
binnen de kinderopvangtoeslag. De Raad van State heeft daarbij aangegeven dat Toeslagen
binnen het geldende wettelijke kader de ruimte heeft om bij een gedeeltelijke betaling
van de kosten van kinderopvang tot een andere berekening van het recht op kinderopvangtoeslag
te komen dan vaststelling van dit recht op nihil. Hierbij dient binnen de kaders van
de geldende wetgeving een afweging te worden gemaakt tussen alle relevante belangen.
De uitspraak van de Raad van State betekent in de praktijk dat Toeslagen de mogelijkheid
krijgt om de hoogte van het recht op kinderopvangtoeslag proportioneel vast te stellen.
De Raad van State heeft Toeslagen opgedragen binnen 26 weken uitvoering te geven aan
de uitspraken.

Toeslagen zal het recht op kinderopvangtoeslag proportioneel gaan vaststellen. Dit
wordt vastgelegd in bijgevoegd beleidsbesluit6 welke na inwerkingtreding terugwerkende kracht heeft tot en met 23 oktober 2019.
In dit besluit is aangegeven hoe Toeslagen de kinderopvangtoeslag vaststelt wanneer
een ouder over een berekeningsjaar de kosten van kinderopvang niet volledig heeft
betaald. Het rekenvoorbeeld hieronder maakt duidelijk dat dit forse gevolgen heeft.
In het voorbeeld resteert in plaats van een totale schuld van € 9.500 een maximale
terugvordering van € 450.

Rekenvoorbeeld

Uitgegaan wordt van een gezin met een toetsingsinkomen van € 35.000,– met een recht
op kinderopvangtoeslag van 90% van de (maximale) uurprijs. Voor het rekenvoorbeeld
is aangenomen dat de kosten voor de kinderopvang in totaal € 10.000,– bedragen. De
ouders hebben een voorschot kinderopvangtoeslag ontvangen van € 9.000,– (90% van 10.000).
De kinderopvangorganisatie heeft € 10.000,– gefactureerd, waarvan € 9.500,– door de
ouders is voldaan, waardoor nog een restschuld aan de kinderopvangorganisatie van
€ 500,– openstaat. De Belastingdienst stelt daarom het recht op kinderopvangtoeslag
vast op € 8.550,– (90% van € 9.500,–). In bijgevoegd conceptbeleidsbesluit is het
rekenvoorbeeld nader uitgewerkt (Raadpleegbaar via www.tweedekamer.nl).

(Proportioneel) vaststellen

oude werkwijze

nieuw voorstel

Toetsingsinkomen ouders

35.000,–

35.000,–

Percentage recht opvangtoeslag

90%

90%

Factuurbedrag kinderopvang (eigenlijke kosten)

10.000,–

10.000,–

Gedeelte van de factuur dat is betaald

9.500,–

9.500,–

Ontvangen toeslagvoorschot

9.000,–

9.000,–

Vastgestelde recht kinderopvangtoeslag

0

8.550,–

Maximale terugvordering

9.000,–

450,–

De tweede uitspraak van de Raad van State betekent dat Toeslagen bij het terugvorderingsbesluit
de betrokken belangen moet afwegen en onder bijzondere omstandigheden van terugvordering
kan afzien of het terug te vorderen bedrag kan matigen. De Raad van State heeft Toeslagen
opgedragen binnen 26 weken uitvoering te geven aan de uitspraken. Deze uitspraak raakt
niet uitsluitend de kinderopvangtoeslag, maar is van toepassing op alle inkomensafhankelijke
regelingen die vallen onder de Awir. Ik heb de Belastingdienst opdracht gegeven de
ruimere interpretatie van de wet door de Raad van State in de praktijk toe te passen.
De Belastingdienst doet dit in overleg met de toeslagdepartementen (ministeries Sociale
Zaken en Werkgelegenheid, Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties). Ik zal uw Kamer begin volgend jaar nader informeren over
de wijze waarop invulling wordt gegeven aan deze uitspraak. Daarbij besteed ik ook
aandacht aan de vraag hoe om te gaan met oude gevallen.

III. Toelichting informatie uit verslagen MT Toeslagen

Tijdens het debat over CAF 11 van 4 december jl. heeft mevrouw Leijten gevraagd om
de documenten waarnaar in tweets werd verwezen.7 In de tweets werd geciteerd uit verslagen van het MT Toeslagen die voor alle medewerkers
van de Belastingdienst toegankelijk zijn via de interne beeldkrant. De twee documenten
waarnaar mevrouw Leijten vroeg, stuur ik als bijlage8 mee. Het gaat om:

1. Intern werkdocument «schrijnende gevallen»: Een overzicht van verschillende, uit de
wet- en regelgeving voorkomende, voorbeelden van mogelijke «schrijnende gevallen».
Dit overzicht is opgesteld in het verlengde van mijn brief in juni en het daaropvolgende
debat om signalen vanuit de uitvoering richting beleidsverantwoordelijke ministerie
gestructureerd door te geven. Hierdoor worden knelpunten vroeger gesignaleerd en kan
het beleidsverantwoordelijke ministerie z’n afweging maken. De lijst zal de basis
vormen om met de betrokken beleidsdepartementen overleg te voeren. De in het document
voorkomende namen van betrokkenen en medewerkers zijn onleesbaar gemaakt.

2. Overzicht van alle toeslag gerelateerde CAF-zaken: In het actuele overzicht zijn de
CAF-namen, CAF-nummers, startjaren van onderzoek, betreffende toeslagen en de aanwezigheid
van evaluatieverslagen aangegeven. De lijst telt op tot 167 toeslag gerelateerde CAF-zaken.
Voor een goed begrip van deze lijst, doe ik u daarbij tevens de gehanteerde definitie
van CAF-zaken toekomen, die ook aan de Auditdienst Rijk is verstrekt. De namen die
verwijzen naar kinderopvangorganisaties of individuele medewerkers zijn onleesbaar
gemaakt.

IV. Kamervragen ouderdossiers kinderopvangtoeslagen

Begrijpelijk onbegrip ouders over opgevraagde dossiers kinderopvangtoeslagen

Het verzoek van de ouders die in Rotterdam hebben verzocht om hun eigen complete individuele
dossier Kinderopvangtoeslagen is niet goed afgewikkeld. Door het verstrekken van de
dossiers met grote zwartgelakte stukken zonder daarbij een goede en persoonlijke uitleg
te geven heeft dat bij de ouders geleid tot een gevoel van onvrede over de wijze waarop
de dossiers zijn verstrekt. De dossiers voldeden daarmee niet aan de gestelde verwachting
om antwoord te kunnen geven op de vele vragen van de ouders.

De intentie om dossiers van de ouders te voorzien van een persoonlijke toelichting
heeft vorm gekregen door middel van een standaardbrief. Een echt persoonlijke toelichting
vanuit Toeslagen had moeten plaatsvinden met het beschikbaar stellen van het dossier.
De ouders en uw Kamer hebben hierover dan ook terecht vragen gesteld waar ik in de
beantwoording en in deze begeleidende brief nader op zal ingaan. Ik heb aangegeven
dat Toeslagen met de ouders in gesprek dient te gaan, om samen het dossier te bezien
en om de vragen te beantwoorden. Ouders zijn daartoe inmiddels telefonisch benaderd.

Inhoud dossiers

Uw Kamer heeft een aantal vragen gesteld over de samenstelling van de individuele
ouderdossiers inzake de kinderopvangtoeslag. Bij de eerste negentien ouderdossiers
die nu zijn opgeleverd, komt naar voren dat herzieningen of stopzettingen van kinderopvangtoeslagen
verschillende oorzaken hebben gehad. Bij sommige ouders betrof het wijzigingen in
de inkomenssituatie of opvanguren waardoor het toeslagvoorschot na afloop van het
jaar neerwaarts werd bijgesteld of was sprake van «regulier» individueel toezicht,
bij anderen was sprake van een CAF-zaak en bij een derde categorie was sprake van
een fraude-onderzoek. Bij de laatste twee categorieën bestaan de dossiers niet alleen
uit documenten die betrekking hebben op de individuele situatie, maar ook uit stukken
die zien op het overkoepelende onderzoek naar de kinderopvangorganisatie of het gastouderbureau.
Vanuit de belastingdienstbrede CAF-aanpak zijn daarbij soms ook fiscale aspecten van
de betreffende organisatie onderzocht. De vraagouders maakten nog geen onderdeel uit
van het onderzoek van het CAF. Wel werden de bevindingen vanuit dit onderzoek overgedragen
aan Toeslagen, waarna ook onderzoek bij de betrokken vraagouders plaatsvond. In de
fase van de beoordeling van de bewijsstukken is in het geval van een CAF-zaak over
het algemeen per ouder een bevindingenverslag opgemaakt. De aanwezige verslagen zijn
verstrekt.

Het dossier dat aan de ouders is opgeleverd kan zowel uit individuele documenten bestaan,
als uit documenten die grotendeels op anderen dan henzelf betrekking hebben. Dat betekent
ook dat per casus zal moeten worden beoordeeld of de institutionele vooringenomenheid
van fraudevermoeden, zoals deze is beschreven door de Adviescommissie uitvoering toeslagen,
in deze individuele zaken zich heeft voorgedaan. Voor de CAF-zaken wordt hier onderzoek
naar gedaan door de ADR.

Gehanteerde werkwijze bij het verstrekken van documenten

Voor het lakken van de documenten is de AVG en de AWR als uitgangspunt genomen. In
deze gevallen is conform mijn toezegging ruimhartig informatie verstrekt, binnen de
grenzen van de Awb (op de zaak betrekking hebbende stukken). De dossiers zijn onder
grote tijdsdruk tot stand gekomen, waarbij ook rekening moest worden gehouden met
de privacy van derden. Hierbij is zo zorgvuldig mogelijk te werk gegaan.

In de 19 dossiers is dezelfde werkwijze gehanteerd als het dossier dat onderdeel is
van de uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 12 juli 2019. De rechtbank heeft geoordeeld
dat Toeslagen het volledige dossier over het onderzoek bij een gastouderbureau moet
verstrekken aan een vraagouder. Zoals toegelicht in mijn brief van 23 augustus jl.
wil Toeslagen graag voldoen aan het oordeel van de rechter, maar heeft tevens een
verantwoordelijkheid om vertrouwelijk met gegevens van derden om te gaan.9 Het is de vraag hoe de uitspraak van de rechtbank zich verhoudt tot de geheimhoudingsplicht.
Om die reden is uitsluitend op het onderdeel over de verstrekking van het volledige
dossier hoger beroep ingesteld bij de Raad van State zodat voor alle toekomstige procedures
duidelijkheid kan worden gegeven. Deze duidelijkheid is ook noodzakelijk voor de dossiers
die ouders hebben opgevraagd in Rotterdam. In afwachting van die uitspraak is zowel
in het Rotterdamse dossier als in deze 19 dossiers een gelakte versie verstrekt.

Fouten in de verstrekking van ouders en gastouderbureau zijn gemeld als datalek

In de verstrekte dossiers is ondanks de hierboven beschreven werkwijze in een beperkt
aantal gevallen toch vertrouwelijke informatie terecht gekomen, zoals privacygevoelige
gegevens van derden. Deze hadden moeten worden gelakt. Daar waar dit het geval is,
is er een datalekmelding gedaan bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en waar nodig
is het datalek ook gemeld aan de betrokkenen.

V. Blik naar de toekomst

Gedupeerde ouders uit de CAF 11-zaak krijgen dit jaar nog compensatie. Zodra meer
bekend is over de mate waarin andere ouders gedupeerd zijn, waarvoor het eindrapport
van de Adviescommissie uitvoering toeslagen en het rapport van de ADR wordt afgewacht,
wil ik ook voor hen zorgen dat passende compensatie plaatsvindt. Dat zal een groot
beroep doen op de Toeslagorganisatie. De heer Donner heeft mij laten weten zijn eindrapport
in januari 2020 te publiceren.

Om voor alle getroffen ouders een zorgvuldige en snel herstel mogelijk te maken kies
ik ervoor om naast de huidige organisatie van Toeslagen een nieuwe projectorganisatie
op te zetten. Deze projectorganisatie richt zich op de afwikkeling van zaken uit het
verleden. Tevens zal worden gewerkt aan het omvormen van Toeslagen naar een organisatie
waarbij de menselijke maat als norm wordt gehanteerd.

Over de uitwerking van deze projectorganisatie wordt u in 2020 spoedig geïnformeerd.
In deze nieuwe projectstructuur kan door de inzet van honderden nieuwe mensen substantieel
meer capaciteit ingezet worden op de afwikkeling van zaken uit het verleden, zonder
dat de dagelijkse werkzaamheden daaronder leiden. Daarnaast moet er worden gebouwd
aan een Toeslagensysteem waarin dit soort fouten in de toekomst kunnen worden voorkomen.
Hiermee heb ik samen met mijn collega van Sociale zaken en Werkgelegenheid een begin
gemaakt door de alles-of-niets-benadering te vervangen door het proportioneel vaststellen
van de Kinderopvangtoeslag. Bij al deze maatregelen zal, conform artikel 3.1 van de
Comptabiliteitswet 2016, aandacht zijn voor de doeltreffendheid en doelmatigheid van
het beleid.

VI. Samenvattend: alle acties op een rijtje

De volgende acties lopen:

1. Vóór het einde van het jaar worden CAF 11-ouders zo snel en volledig mogelijk gecompenseerd.

2. De ouders worden persoonlijk benaderd en indien gewenst zal een gesprek plaatsvinden
met Toeslagen om vragen te beantwoorden. Dit zal ook gebeuren bij de 150 andere dossieraanvragen.
Ook leidinggevenden binnen Toeslagen zullen deelnemen aan deze gesprekken.

3. Het opzetten van een nieuwe projectorganisatie waarin door de inzet van honderden
nieuwe mensen substantieel meer capaciteit ingezet wordt op de afwikkeling van zaken
uit het verleden, zonder dat de dagelijkse werkzaamheden daaronder lijden.

4. Het omvormen van Toeslagen tot een uitvoeringsorganisatie waarbij de menselijke maat
als norm wordt gehanteerd. Een goed voorbeeld hiervan is het stopzetten van de alles-of-niets-benadering
door over te gaan op proportioneel vaststellen.

5. Uiteraard zal ook de compensatie van de ouders buiten CAF 11 zo spoedig mogelijk na
publicatie van het eindrapport van de Adviescommissie uitvoering toeslagen en de ADR
worden opgepakt.

De Staatssecretaris van Financiën,
M. Snel