Brief regering : De rol van het CBS in het licht van maatschappelijke en technologische ontwikkelingen

Nr. 81
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 april 2019

De afgelopen periode is bekeken of de wettelijke en beleidsmatige kaders waarbinnen
het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) opereert nog aansluiten op de huidige
technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. Dit traject heb ik aangekondigd
tijdens het Voortgezet Schriftelijk Overleg op 5 juni 2018 (Handelingen II 2017/18,
nr. 89, item 30). Tijdens dit VSO is door de leden Van den Berg en Veldman in een motie (Kamerstuk
34 775 XIII, nr. 140) verzocht om hierbij als uitgangspunt te nemen dat het CBS bij het leveren van diensten
aan private partijen en overheden niet op oneerlijke wijze concurreert met private
partijen. In deze brief doe ik verslag van mijn bevindingen en kondig ik vervolgstappen
aan.

Werkwijze

In dit traject is met bedrijven, het CBS en andere overheidsinstellingen (belangrijke
gebruikers van de statistieken van het CBS) gesproken om beter inzicht te krijgen
in de relevante ontwikkelingen en hoe zij daarmee omgaan. Ik heb in de tussentijd
ook van meerdere bedrijven signalen ontvangen over activiteiten van het CBS die zij
ervaren als marktverstoring.

In een brief aan uw Kamer op 18 oktober 2018 (Kamerstuk 35 000 XIII, nr. 7) heb ik actoren met relevante informatie opgeroepen om zich te melden. Ten eerste
is er gesproken met bedrijven over de relevante ontwikkelingen die zij zien en de
mate waarin zij concurrentie van het CBS ervaren. Ten tweede is er met het CBS gesproken
over de relevante ontwikkelingen en mogelijke oplossingen. Ten derde is er gesproken
met andere overheidsinstellingen, zowel met afnemers van de data van het CBS (zoals
met collega’s bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) als
met overheidsinstellingen, die met dezelfde vraagstukken te maken hebben. Tijdens
het VSO op 5 juni 2018 suggereerde de heer Paternotte om te kijken naar de door OCW
ingevoerde dienstentoets, deze suggestie heb ik ter harte genomen (Handelingen II
2017/18, nr. 89, item 30).

Eerste inzichten en verkenning

Er is veel veranderd sinds de totstandkoming van de Wet op het Centraal bureau voor
de statistiek in 2003 (hierna: CBS-wet). De hoeveelheid beschikbare data is enorm
toegenomen en blijft toenemen, evenals het gebruik daarvan bij het maken van beleid.
De gevolgen van deze maatschappelijke en technologische ontwikkelingen wil ik toetsen
aan de hand van twee publieke belangen: een goede statistiekvoorziening en goed functionerende
markten. De vraag die voorligt, is of aanpassing van de wettelijke en beleidsmatige
kaders van het CBS noodzakelijk is om beide publieke belangen te borgen.

Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat een verdere verkenning nodig is om een goede
afweging te kunnen maken. Ik noem kort de eerste conclusie die uit de gesprekken getrokken
kan worden en vat de overwegingen die tot deze conclusie hebben geleid samen. Vervolgens
zal ik uitgebreider in gaan op de analyse en overwegingen.

Zowel het CBS als marktpartijen bieden toegevoegde waarde op de markt voor statistische
dienstverlening. In samenspraak met CBS en marktpartijen zal een eventuele herijking
van de rolverdeling tussen beide worden verkend ten aanzien van de statistische diensten
in opdracht.1 Mede afhankelijk van de uitkomst van de verkenning zal bezien worden hoe die rolverdeling
kan worden vastgelegd.

Het CBS heeft een betere samenwerking met bedrijven tot prioriteit benoemd, onder
andere door te werken aan een data-ecosysteem. Het doel van de samenwerking is om
gezamenlijk te voorzien in de behoefte van overheidsorganisaties naar statistische
informatie en datadiensten. Ik verwelkom deze inzet van het CBS. Dit past ook in het
model van een samenwerking tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven om samen data
over maatschappelijke vraagstukken te kunnen leveren en inzichtelijk te maken ten
behoeve van het beleid en de uitvoering.

Onderdeel van de verkenning is in ieder geval een aantal gesprekken tussen het CBS
en betrokken bedrijven. Bij beide is daar ook bereidheid toe. Alle actoren die hier
behoefte aan hebben moeten gehoord worden.

Vervolgstappen: verkenning

• Ik zal de komende tijd gesprekken faciliteren tussen het CBS, marktpartijen en data-afnemers
om te komen tot heldere uitgangspunten voor het CBS bij statistisch onderzoek op aanvraag
van overheidsorganisaties enerzijds en private partijen anderzijds. Daarbij zal rekening
gehouden worden met de belangen van overheden, wetenschap en bedrijfsleven, zowel
vanuit de vraagkant naar statistisch onderzoek als vanuit het oogpunt van goed functionerende
markten. Het is een belangrijk uitgangspunt dat er hierbij rekening wordt gehouden
met alle hierboven geschetste belangen; dus zowel voldoende ruimte voor marktpartijen
als dat overheden, wetenschap en bedrijfsleven toegang hebben tot hoogwaardige statistische
informatie.

• Ik zal de heer Noé van Hulst, een ervaren topambtenaar en voormalige Permanente Vertegenwoordiger
van Nederland bij de OESO, vragen dit proces te begeleiden en een advies te formuleren
op basis van een goede afweging van alle belangen.

• De resultaten van dit proces zullen worden vastgelegd, bijvoorbeeld in beleidsregels
of in de wet. Ik heb vertrouwen dat dit proces tot een goed resultaat zal leiden,
bij voorkeur met een breed draagvlak. Ik zal uw Kamer informeren over de uitkomst
van deze gesprekken.

Overwegingen en analyse rolverdeling CBS en marktpartijen

Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen leiden tot dynamiek

We zitten in een tijdperk waarin steeds meer data worden gegenereerd, bijvoorbeeld
doordat de technologie het mogelijk maakt om in vrijwel elk elektronisch apparaat
een sensor te plaatsen. Deze data bieden kansen om nieuwe statistieken te maken en
bestaande statistieken betrouwbaarder of actueler. Het CBS is hier intensief mee bezig.
In de digitale economie zijn er ook steeds meer ondernemingen die beschikken over
veel data (Kamerstuk 24 036, nr. 418) en/of hun brood verdienen met kwalitatief hoogwaardige statistische dienstverlening.

Met het grotere aanbod van data en statistische dienstverlening kan goed worden ingespeeld
op de behoefte van lokale, regionale en nationale overheden en private partijen naar
meer objectieve en kwalitatief hoogwaardige statistische informatie, waarmee zij beter
gefundeerde keuzes kunnen maken. Zowel de Nederlandse overheid als de Europese Unie
hebben grote ambities in het kader van de digitale overheid.

Bedrijven spelen grotere rol

Met het grotere aanbod van statistische diensten door marktpartijen worden overheden
steeds beter voorzien in hun behoefte aan statistieken. Marktpartijen hebben toegang
tot data waar het CBS niet altijd toegang toe heeft en kunnen en mogen activiteiten
ontplooien die buiten de wettelijke taakopdracht van het CBS vallen. Daarnaast kunnen
bedrijven ook statistische diensten leveren die het CBS ook levert of kan leveren.
Tegelijkertijd heeft het CBS vanuit zijn rol als datahub van de overheid juist unieke
toegang tot veel data. Bedrijven werken vaak samen met het CBS, bijvoorbeeld om nieuwe
diensten te ontwikkelen of door toegang tot geanonimiseerde microdata bij het CBS.
Deze ontwikkelingen zorgen dat statistieken steeds meer toegankelijk worden.

Uitgangspunten: twee publieke belangen

De gevolgen van de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen voor het wettelijk
en beleidsmatig kader worden getoetst aan twee publieke belangen. Het eerste belang
is dat van een goede statistiekvoorziening. Dit belang is toegelicht in de memorie
van toelichting van de Wet op het Centraal bureau voor de statistiek (hierna: CBS-wet)
uit 2003 (Kamerstuk 28 277, nr. 3): «Statistieken van hoge kwaliteit en betrouwbaarheid zijn van vitaal belang voor het
functioneren van zowel de democratie als de economie. Goede en betrouwbare statistieken
geven een objectief inzicht in de maatschappelijke en economische werkelijkheid. Dit
inzicht is in gelijke mate aanwezig voor alle actoren. Als de onderhandelings- en
besluitvormingsprocessen in de politiek en in de economie gefaciliteerd worden door
onbetwiste gegevens, wordt voorkomen dat actoren een informatieachterstand hebben.»

Bij een goede statistiekvoorziening hoort ook het borgen van privacy en geheimhouding,
betrouwbaarheid, toegankelijkheid, vergelijkbaarheid2 en vindbaarheid.

Het tweede publieke belang waaraan ik de ontwikkelingen toets, is dat van goed functionerende
markten. Het CBS kan met zijn activiteiten invloed hebben op het functioneren van
markten. De bestaande wettelijke kaders bieden marktpartijen ruimte om activiteiten
te ontplooien en diensten aan te bieden. Echter, de dynamiek in het aanbod van het
CBS en bedrijven vraagt om een duidelijkere rolverdeling tussen het CBS en marktpartijen.
Hierbij is het allereerst van belang dat hoogwaardige statistische dienstverlening
beschikbaar blijft. Ten tweede kan verdere verbetering van de statische dienstverlening
gefaciliteerd en gestimuleerd worden door ruimte en stimulans te bieden voor creativiteit
en innovatie.

Tot slot

Een steeds verder digitaliserende samenleving heeft op veel aspecten van onze instituties
grote invloed en vraagt soms om aanpassing van wettelijke en beleidsmatige kaders.
De digitalisering zien we ook terug in de groeiende vraag naar de statistische informatie,
de grotere rol van bedrijven bij het leveren van statistische informatie en de groei
en verschuiving van relevante databronnen en de locatie daarvan.

Ik heb in deze brief mijn eerste bevindingen geschetst en de vervolgstappen die genomen
zullen worden om te bepalen hoe de rolverdeling tussen het CBS en private partijen
zich te midden van deze grote transitie van digitalisering moet ontwikkelen. Ik nodig
alle belangstellende marktpartijen en statistiekafnemers uit om input te geven in
de gesprekken met CBS onder begeleiding van de heer Noé van Hulst.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
E.D. Wiebes