Brief regering : Hoofdlijnen Jaarplan AIVD 2019

Nr. 153
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 december 2018

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de hoofdlijnen van het AIVD Jaarplan 2019.
Het Jaarplan van de AIVD vormt een nadere uitwerking van beleidsartikel 2 van de begroting
van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Kamerstuk 35 000 VII, nr. 2). Het Jaarplan van de AIVD is vanwege zijn inhoud staatsgeheim gerubriceerd en wordt
integraal gedeeld met de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten van
uw Kamer.

Tevens informeer ik u met deze brief over de stand van zaken ten aanzien van de beoogde
gezamenlijke huisvesting van de AIVD en de MIVD.

Nationale veiligheid en de rol van de AIVD

De nationale veiligheid wordt bij voortduring bedreigd door terrorisme, cyber- en
inlichtingenactiviteiten, heimelijke (politieke) beïnvloeding door statelijke actoren,
alsmede door veranderende geopolitieke verhoudingen. De verschillende dreigingen zijn
met elkaar verweven en versterken elkaar. De positie en de belangen van Nederland
op het wereldtoneel vergen diepgaand inzicht in internationale politieke ontwikkelingen.
Als gevolg van bovenstaande ontwikkelingen heeft het kabinet besloten tot budgettaire
intensiveringen die de AIVD in staat stellen de terroristische- en digitale dreiging
beter te adresseren.

De AIVD staat voor de veiligheid van Nederland door tijdig dreigingen, (politieke)
ontwikkelingen en risico's te onderkennen die niet direct zichtbaar zijn. Hiertoe
verricht de AIVD onderzoek in binnen- en buitenland op basis van de Wet op de inlichtingen-
en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv2017). Bij het verrichten van onderzoek wordt tevens
de geïntensiveerde internationale samenwerking met buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten
voortgezet. De AIVD deelt gericht kennis en informatie met samenwerkingspartners en
stelt deze en andere organisaties in de gelegenheid om te handelen.

Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv2017)

Met de Wiv 2017 zijn de bevoegdheden van de diensten gemoderniseerd en de waarborgen
voor de privacy aanzienlijk verstevigd ten opzichte van de oude wet.

Uiteraard zijn in aanloop naar de inwerkingtreding van de wet de nodige voorbereidingen
getroffen door de AIVD. Ook na inwerkingtreding is er veel werk verzet voor een succesvolle
implementatie van de Wiv 2017. Het werk is echter nog niet klaar en de implementatie
vergt meer tijd en inspanning dan vooraf ingeschat. Dit komt deels doordat de versterking
van de waarborgen van de Wiv 2017 diepgaand ingrijpt op de kern van het werk van de
AIVD, namelijk de verwerving en verwerking van gegevens, en deels vanwege de technische
complexiteit van de uitvoeringspraktijk van de AIVD. Terwijl de AIVD het nieuwe wettelijke
kader implementeert, inclusief de nieuwe, extra toetsing door de Toetsingscommissie
Inzet Bevoegdheden (TIB), gaat de operationele taakuitvoering gewoon door. Recent
hebben de TIB en de toezichthouder CTIVD geconstateerd dat verbetering noodzakelijk
is van de kwaliteit van de verzoeken tot toestemming, de uitvoering van de zorgplicht
en datareductie.

Omdat de uitvoering van de Wiv meer tijd en inspanning vergt dan aanvankelijk ingeschat,
heeft de AIVD onlangs extra maatregelen genomen om sturing en regie op dit proces
te versterken en om zorgvuldig bij te houden of deze versterking het gewenst effect
heeft. Hiertoe wordt ingezet op vier pijlers: de kwaliteit van de verzoeken tot toestemming,
de zorgplicht, datareductie en onderzoeksopdracht gerichte interceptie.

Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen- en Veiligheid

De onderzoeken van de AIVD zijn gebaseerd op de Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen-
en Veiligheid (GA I&V). De GA I&V beschrijft de behoefte aan inlichtingen vanuit verschillende
behoeftestellers en vormt daarmee de basis voor de jaarplannen van de AIVD en MIVD.
De GA I&V wordt gezamenlijk vastgesteld door de Minister-President en de ministers
van Binnenlandse Zaken en Defensie, nadat ter zake overleg is gevoerd met de ministers
van Justitie en Veiligheid en Buitenlandse Zaken.

In 2018 is in nauwe samenwerking tussen de behoeftestellers en de diensten een nieuwe
GA tot stand gekomen voor de periode 2019–2022. Dit is de eerste GA I&V onder de nieuwe
Wiv.

Prioriteiten en accenten 2019

Hieronder worden per aandachtsgebied de hoofdlijnen beschreven binnen het AIVD onderzoek
voor 2019.

Jihadistisch terrorisme

De terroristische dreiging wordt gekenmerkt door een aanhoudende dreiging van aanslagen
in West-Europa zowel door toedoen van organisaties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika
als van «homegrown» jihadistische bewegingen. Zo blijft ISIS een dreiging vormen ondanks
het uiteenvallen van het «kalifaat» en het verlies van grondgebied. Ook Al Qaida (AQ)
blijft de intentie houden het Westen te treffen en heeft de afgelopen jaren in de
luwte van ISIS kunnen werken aan de opbouw van een infrastructuur in Syrië. ISIS en
AQ streven niet alleen naar aanslagen door aangestuurde operatives, ze trachten ook
door middel van propaganda en virtuele rekrutering geradicaliseerde moslims in Europa
te inspireren en stimuleren tot het plegen van een aanslag.

Het dreigingsbeeld wordt tevens bepaald door de nog altijd aanzienlijke aantallen
buitenlandse strijders in het Syrisch-Iraakse strijdgebied en de terugkeerders uit
dat gebied. Doordat de uitgereisde strijders nog met regelmaat in contact staan met
het «thuisfront» kunnen ze voeding geven aan een verdere inbedding van het jihadistisch
gedachtegoed in gemeenschappen in het Westen en gebruik maken van deze contacten om
personen aan te sporen tot (ondersteuning van) aanslagen. De terugkeerders nemen soms
gevechtservaring, expertise, training en/of status mee én kunnen de jihadistische
beweging een extra impuls geven.

Daarnaast kunnen deze personen zich aansluiten bij faciliterings- en aanslagnetwerken
in Europa en daarmee een dreiging vormen voor Europa waaronder Nederland.

De AIVD blijft een substantieel deel van de beschikbare middelen en capaciteiten inzetten
voor het onderzoek naar terroristische dreiging door de inlichtingenposities op het
gewenste niveau te houden. In dit kader wordt tevens aan de (inter)nationale samenwerking
met partnerorganisaties verder vorm gegeven, waaronder Counter Terrorism Group (CTG).

Radicalisering

Radicalisering van verschillende bevolkingsgroepen in Nederland is voor de AIVD reden
tot zorg en aanleiding voor het onderzoek naar tendensen binnen radicalisering. De
groei van de radicale islam kan leiden tot geweld in de vorm van jihadistisch terrorisme,
maar ook op zichzelf een dreiging vormen tegen de open samenleving doordat radicale
aanjagers groepen mensen isoleren en hen opdragen de open samenleving en democratie
actief af te wijzen. Het onderzoek van de AIVD richt zich met name op het salafisme.
Deze aanjagers pogen op uiteenlopende manieren hun dwingende invloed uit te oefenen
op vaak kwetsbare individuen en groepen binnen de moslim-gemeenschap. Hierbij wordt
de eigen geloofsopvatting dwingend opgelegd, daarvan afwijken ontmoedigd en andersdenkenden
worden verguisd. Het doel van het onderzoek naar radicaliseringstendensen is het bieden
van handelingsperspectief voor ketenpartners teneinde bedreigingen voor de democratische
rechtsorde tijdig te kunnen neutraliseren.

Extremisme

De onderzoeksinspanningen op het gebied van extremisme worden gecontinueerd.

De focus van het onderzoek blijft op de, soms gewelddadige, harde kern van linksen
rechts-extremisten, maar binnen het extremisme ontstaan steeds vaker gelegenheidscoalities.
Duiding van potentiële dreiging is essentieel om onze ketenpartners en gezagsdragers
op nationaal en lokaal niveau handelingsperspectief te bieden. Zie ook de recent verschenen
publicatie van de dienst: Rechts-extremisme in Nederland, een fenomeen in beweging.

Contraproliferatie

Massavernietigingswapens vormen een grote bedreiging voor de internationale vrede
en veiligheid. Nederland heeft internationale verdragen ondertekend die erop gericht
zijn om de proliferatie van dergelijke wapens tegen te gaan. De AIVD en de MIVD doen
gezamenlijk onderzoek naar landen die ervan worden verdacht dat zij, in strijd met
die internationale verdragen, werken aan het ontwikkelen van massavernietigingswapens
en hun overbrengingsmiddelen of daar al over beschikken.

Landenonderzoek

Het onderzoek naar andere landen wordt uitgevoerd om de Nederlandse overheid achtergrondinformatie
en handelingsperspectief te bieden en te gebruiken bij overleg over onderwerpen die
de Nederlandse nationale en internationale politieke belangen raken. De (geo)politieke
ontwikkelingen in de wereld bepalen naar welke landen onderzoek wordt gedaan door
de AIVD.

Spionage en heimelijke politieke beïnvloeding

Klassieke inlichtingenactiviteiten in Nederland of gericht tegen Nederlandse belangen
vinden voortdurend plaats. De activiteiten richten zich met name op het vergaren van
(geheime) informatie op het gebied van politiek, defensie, wetenschap en economie
en schaden de Nederlandse nationale veiligheid, soevereiniteit en economische belangen.
Daarnaast worden activiteiten ontplooid door buitenlandse mogendheden bedoeld om politieke
en economische besluitvorming of de beeldvorming heimelijk te beïnvloeden. Deze activiteiten
kunnen schade aanrichten aan de Nederlandse nationale veiligheid, soevereiniteit en
economische belangen en vormen daarom onderdeel van onderzoek.

Digitalisering en dreiging

Naast de meer traditionele vormen van spionage is door digitalisering van de samenleving
ons land kwetsbaar voor inbreuken door statelijke en non- statelijke actoren die hun
economische of politieke positie pogen te versterken.

Hoogwaardige digitale aanvallen met als oogmerk spionage, beïnvloeding, sabotage of terrorisme vormen een omvangrijke en toenemende bedreiging voor
de integriteit en de vertrouwelijkheid van de Nederlandse overheid.

De AIVD kan dankzij toegekende financiële middelen externe belanghebbenden in het
civiele domein vaker tijdig en gericht van dreigingsgerelateerde informatie voorzien
om de weerstand tegen digitale aanvallen te verhogen en digitale schade te beperken
of te voorkomen. Daarnaast verschaft de AIVD (externe) belanghebbenden van informatiebeveiligingsadvies.
Dit wordt gedaan door het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging (NBV) dat ook
beveiligingsproducten ontwikkelt en evalueert voor het beveiligen van staatsgeheime-
en gevoelige informatie.

Ongekende dreiging

De onderzoeken van de AIVD zijn niet alleen gericht op het inzichtelijk maken van
alle aspecten van bestaande, reeds gekende dreigingen, maar ook op tijdig onderkennen
en duiden van nog ongekende dreigingen, binnen en buiten de GA I&V.

Hoofdlijnen andere taken en doelstellingen 2019

Naast de hierboven beschreven prioriteiten en accenten voor 2019, wordt hieronder
inzicht gegeven in de overige taken en doelstellingen voor 2019.

Veiligheidsonderzoeken

De AIVD heeft tot taak om veiligheidsonderzoeken uit te voeren, zoals bedoeld in de
Wiv en in de Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo). Sinds 1 oktober 2018 werken de AIVD
en MIVD samen in de Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO). Daarmee is uitvoering gegeven
aan de aanbeveling van de commissie-Dessens om een gemeenschappelijke organisatie
voor veiligheidsonderzoeken te vormen. In 2019 wordt invulling gegeven aan het advies
van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) om het beleid van veiligheidsonderzoeken tussen de AIVD en de
MIVD te harmoniseren.

Veiligheidsbevordering en Stelsel bewaken en beveiligen

Veiligheidsbevordering behelst de bevordering van het (laten) nemen van beschermende
maatregelen voor processen, organisaties en sectoren die belangrijk zijn voor de nationale
en (economische) veiligheid. Ten behoeve van het Stelsel bewaken en beveiligen biedt
de AIVD inzicht in de (potentiële) dreiging tegen politieke ambtsdragers, de overheid,
diplomatieke vertegenwoordigingen, internationale organisaties en grootschalige evenementen.

Co-locatie AIVD en MIVD

Bij het Algemeen overleg IVD-aangelegenheden op 3 oktober jl. (Kamerstuk 29 924, nr. 171) heb ik u toegezegd voor het einde van het jaar te informeren over de stand van zaken
met betrekking tot de co-locatie van de AIVD en de MIVD. In 2015 hebben de Ministers
van Binnenlandse Zaken en Defensie opdracht gegeven tot het realiseren van nieuwbouw
voor de gezamenlijke huisvesting van de AIVD en de MIVD op de Frederikkazerne in Den
Haag. Echter, sinds 2015 is het nodige veranderd in de (geo-)politieke verhoudingen
en de dreiging tegen Nederland is toegenomen. Deze ontwikkelingen, in combinatie met
een steeds verdergaande digitalisering van de samenleving, leidden de afgelopen jaren
tot een groei van de diensten. Door deze groei van de beide diensten moet het te realiseren
gebouw voldoende ruimte bieden om een groei van tenminste 40% op te kunnen vangen.
Daarnaast dienen de ICT-voorzieningen te worden uitgebreid. Bij de uitwerking van de specifieke eisen voor het gebouw
bleek bovendien dat de werkelijke kosten hoger worden ingeschat dan oorspronkelijk
begroot. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een nieuwe studie naar de ruimtelijke
inpassing van de gezamenlijke huisvesting op de Frederikkazerne en naar de financiële
consequenties. Deze studie kost iets meer tijd dan verwacht. Wij zullen u daarover
uiterlijk in februari informeren.

Rapportage en verantwoording

Met deze Jaarplanbrief geef ik u inzicht in de prioriteiten en accenten voor de AIVD
in 2019. Verantwoording over de uitvoering van het Jaarplan geven wij in het openbaar
door middel van het departementale jaarverslag en het eigen jaarverslag van de AIVD. Tussentijds rapporteren wij over de voortgang
via periodieke voortgangsrapportages. Deze voortgangsrapportages worden gedeeld en
besproken met de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten van uw Kamer.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren