Brief regering : Jaarlijkse Vergadering verdragspartijen Internationaal Strafhof

Nr. 43
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 december 2018

Van 5 tot en met 12 december a.s. vindt in Den Haag de jaarlijkse Vergadering van
verdragspartijen van het Statuut van Rome plaats. Via deze brief informeert het kabinet
u over de Nederlandse inzet tijdens deze Vergadering, de versterking van het Strafhof
en de recente onderzoeken die door het Strafhof geïnitieerd zijn, alsmede de laatste
stand van zaken rond de inzet en de resultaten van het Koninkrijk in de Veiligheidsraad
van de Verenigde Naties op het terrein van de bestrijding van straffeloosheid via
het Strafhof.

Inleiding: 20 jaar Statuut en de Nederlandse inzet voor het Strafhof

Het kabinet hecht grote waarde aan de bevordering van de internationale rechtsorde.
De inzet van het kabinet voor het bestrijden van straffeloosheid voor internationale
misdrijven en de versterking en universaliteit van het Strafhof is onverminderd groot.
Om deze reden is het thema accountability als een van de drie prioriteiten voor het Koninkrijk in het VN-Veiligheidsraadjaar
gekozen en is de bevordering van de internationale rechtsorde als een van de zes prioriteiten
van het geactualiseerd mensenrechtenbeleid opgenomen (Kamerstuk 32 735, nr. 198).

Het Statuut van Rome, waarmee het Strafhof is opgericht, viert dit jaar zijn 20e verjaardag. Gedurende dit jubileumjaar zijn er vele activiteiten georganiseerd om
het belang van deze unieke prestatie van multilaterale diplomatie en mijlpaal binnen
het internationaal recht te benadrukken en vieren. Op 17 juli, de dag van het Internationaal
Strafrecht (de geboortedag van het Statuut 20 jaar geleden), vond er een evenement
plaats op het Strafhof zelf over de successen en uitdagingen van het Hof. Ook werd
tijdens de Ministeriële week van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een
bijeenkomst van het Informal Ministerial Network van het Strafhof georganiseerd waar Nederland aan deelnam. Bij deze gelegenheid ondertekende
Nederland tevens een verklaring die de onafhankelijkheid van het Hof onderstreept
en de noodzaak het Hof te steunen in zijn strijd tegen straffeloosheid benadrukt.
Nederland organiseert en marge van de aankomende Vergadering van Verdragspartijen
bovendien een high level event in het kader van de 20e verjaardag van het Statuut van Rome. Tijdens het event, dat plaatsvindt in het Vredespaleis,
zullen onder andere Minister Kaag en de president van het Hof spreken over de kansen
en risico’s voor het Strafhof.

Tegelijkertijd was er ook stevige kritiek op het Hof in dit jubileumjaar. Het Hof
ziet zich gesteld voor verschillende uitdagingen die de effectiviteit ondermijnen,
bijvoorbeeld op het terrein van de openstaande arrestatiebevelen. Het kabinet is overtuigd
van het belang van constructief multilateralisme om gezamenlijke uitdagingen effectief
aan te kunnen pakken en blijft daarom een voortrekkersrol spelen om instituties zoals
het Strafhof te versterken. Het kabinet blijft daarom benadrukken dat de onafhankelijkheid
van, en steun voor het Strafhof, essentieel zijn in de strijd tegen straffeloosheid
en voor de slachtoffers van internationale misdrijven. Nederland heeft hierbij als
gastland van het Strafhof een bijzondere verantwoordelijkheid.

Tijdens deze Vergadering zullen er verschillende resoluties aangenomen worden, inclusief
een rapport over universaliteit, en zullen er sessies over samenwerking met het Strafhof,
de rol van slachtoffers en de kritiek van niet-verdragspartijen op het Strafhof op
de agenda staan. De Nederlandse inzet ten aanzien van deze onderwerpen is hieronder
opgenomen. Tijdens de Vergadering dient tevens de begroting van het Strafhof voor
2019 te worden goedgekeurd. Nederland vindt het belangrijk dat het Strafhof voldoende
financiële middelen heeft om uitvoering te geven aan zijn mandaat. Nederland zet zich
daarom actief in voor een toereikende begroting. Om het werk van het Strafhof verder
te versterken, zal Nederland tijdens de Vergadering een extra donatie van 1 miljoen
euro aankondigen voor het Trust Fund for Victims van het Strafhof, waarmee slachtoffers van de meest ernstige misdrijven gesteund
worden.

Versterking Strafhof

Universaliteit

Om straffeloosheid voor internationale misdrijven een halt toe te roepen is het belangrijk
dat alle landen toetreden tot het Statuut van Rome. Nederland is sinds begin van dit
jaar focal point for universality binnen de Haagse werkgroep van het Strafhof, en zet zich in dit kader in om nieuwe
landen te overtuigen zich aan te sluiten bij het Statuut van Rome. Deze taak deelt
Nederland met Zuid-Korea. Deze samenwerking biedt kansen om landen in Azië te benaderen
over toetreding, op dit moment de meest ondervertegenwoordigde regio binnen het Statuut
van Rome. Een aantal landen is dicht bij toetreding. Nederland zet zich zowel bilateraal
als multilateraal in om deze landen te ondersteunen bij hun proces tot ratificatie.
Hiertoe zijn verschillende evenementen georganiseerd, in nauwe samenwerking met het
Strafhof. Ook tijdens de aanstaande Vergadering organiseert Nederland, samen met Zuid-Korea
en de organisatie Parliamentarians for Global action, een bijeenkomst waarin uitdagingen en oplossingen voor universele ratificatie van
het Statuut van Rome worden besproken. Bedoeling is het rapport van de universaliteitswerkgroep
tijdens de Vergadering aan te nemen.

Het blijft daarnaast belangrijk de dialoog met kritische landen gaande te houden.
Hoewel alleen Burundi uit het Statuut van Rome is gestapt, blijft met name de Afrikaanse
Unie kritiek op het Strafhof uiten. Dit betreft met name het vraagstuk rond immuniteiten
van staatshoofden. Staatshoofden genieten geen immuniteit onder het Statuut van Rome,
wat volgens sommige Afrikaanse landen in strijd is met hun verplichtingen onder internationaal
recht. Zij willen daarom een zogenoemde advisory opinion van het Internationaal Gerechtshof om hierover duidelijkheid te scheppen. De exacte
adviesvraag is echter nog niet duidelijk. Verschillende Afrikaanse landen tonen zich
echter ook sterke pleitbezorgers voor het Strafhof. Nederland trekt samen met deze
landen, zoals Gambia en Senegal, op om het draagvlak voor het Strafhof binnen Afrika
te vergroten.

De Filipijnen besloten in maart van dit jaar uit het Statuut van Rome te stappen,
in reactie op het gestarte vooronderzoek van de aanklager van het Strafhof naar de
situatie in de Filipijnen. De aangekondigde terugtreding zal een jaar na dato in werking
treden, maar zal geen effect hebben op de omvang van het al gestarte onderzoek van
de aanklager. Nederland betreurt het voornemen tot uittreding en heeft de wens uitgesproken
dat de Filipijnen deze beslissing niet doorzetten.

Samenwerking met het Strafhof en complementariteit

Het Strafhof is in verregaande mate afhankelijk van de samenwerking met verdragspartijen
om zijn werk uit te voeren. De openstaande arrestatiebevelen vormen één van de grootste
uitdagingen van het Hof op dit moment. Dit onderwerp zal tevens besproken worden tijdens
de Vergadering. Momenteel zitten er zeven verdachten in hechtenis voor lopende zaken.
Het merendeel van deze zaken wordt naar verwachting op korte termijn afgerond. Hoewel
het Hof 15 openstaande arrestatiebevelen heeft uitstaan, kunnen deze zaken niet worden
behandeld omdat de verdachten nog altijd op vrije voeten zijn en het Statuut geen
berechting in absentia toestaat. Voor de aanwas van nieuwe zaken zijn arrestaties en uitlevering van verdachten
dus noodzakelijk. Ook voor de legitimiteit van het Hof is het van groot belang om
voortgang te boeken. Berichten over verdachten die ondanks hun arrestatiebevel misdrijven
blijven plegen, zoals in de zaak Al-Werfalli in Libië, of verdachten die zonder problemen
kunnen reizen, zoals zittend president van Soedan Al-Bashir, ondermijnen de legitimiteit
van het Strafhof.

Om deze redenen is Nederland samen met het Hof een arrest warrants contact group gestart om samenwerking op het gebied van arrestaties en uitlevering tussen landen
en het Hof te intensiveren. Deze samenwerking draagt bij aan concrete ideeën en mogelijkheden
om het Strafhof te assisteren bij het oppakken en uitleveren van verdachten.

Nationale overheden zijn en blijven in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor
de vervolging en berechting van de meest ernstige misdrijven (complementariteitsbeginsel).
Om de samenwerking tussen nationale overheden te versterken werkt Nederland sinds
2011 aan een verdrag voor uitlevering en rechtshulp in strafzaken voor de meest ernstige
internationale misdrijven. Er ligt inmiddels een concept-verdrag, dat begin 2019 tijdens
een internationale conferentie in Nederland zal worden besproken. Inmiddels steunen
60 landen dit initiatief, een aantal dat naar verwachting nog zal toenemen in de aanloop
naar formele onderhandelingen. Tijdens deze Vergadering organiseert Nederland een
side event om partijen bij het Strafhof te informeren over het concept-verdrag.

Recente onderzoeken van de Aanklager

Venezuela

De aanklager van het Strafhof is in februari 2018 een vooronderzoek gestart naar de
situatie in Venezuela. Het vooronderzoek gaat over misdrijven gepleegd sinds april
2017, in de context van demonstraties en gerelateerde politieke onrust. In september
jl. hebben 6 landen (Peru, Chili, Colombia, Paraguay, Argentinië en Canada) de situatie
in Venezuela officieel doorverwezen naar het Strafhof. De doorverwijzing is opvallend
omdat het de eerste keer is dat verdragspartijen een situatie in een andere verdragspartij
doorverwijzen. Nederland ziet de doorverwijzing als een teken van steun aan het Hof
in zijn onderzoek naar de situatie. Door het verzoek dat is ingediend zal de overgang
van een vooronderzoek naar een officieel onderzoek versneld kunnen worden.

Myanmar

De aanklager van het Strafhof is een vooronderzoek gestart naar de deportatie van
Rohingya vanuit Myanmar naar Bangladesh. Myanmar is geen partij bij het Statuut van
Rome, maar een deel van het misdrijf heeft plaatsgevonden op het grondgebied van verdragspartij
Bangladesh. De aanklager stelde op grond hiervan dat het Hof rechtsmacht heeft over
dit feit, wat is bevestigd door de rechters van het Hof. Het is de eerste keer dat
de aanklager op deze manier haar rechtsmacht uitoefent. Hoewel het onderzoek van de
aanklager beperkt moet blijven tot de misdrijven die een grensoverschrijdend element
hebben, vormt de beslissing van het Hof een creatieve oplossing om straffeloosheid
in Myanmar tot op zekere hoogte tegen te gaan. Om ook vervolging van andere misdrijven
dan deportatie mogelijk te maken, blijft Nederland zich inzetten voor een Veiligheidsraad
verwijzing naar het Hof van de gehele situatie in Myanmar.

Afghanistan en kritiek van de VS

In reactie op de mogelijke start van een officieel onderzoek naar de situatie in Afghanistan
uitte de National Security Advisor Bolton van de VS stevige kritiek op het Hof en dreigde hij met sancties tegen Strafhof-personeel
en landen die meewerken aan onderzoeken tegen Amerikaanse onderdanen en bondgenoten
(waaronder Israël). President Trump sprak het voornemen uit nog meer bilaterale verdragen
te willen sluiten die uitlevering van Amerikanen moeten voorkomen. De houding van
de VS heeft ook gevolgen voor de positie van het Strafhof met betrekking tot verschillende
resoluties van de Verenigde Naties, met inbegrip van doorverwijzingen naar het Strafhof
door de Veiligheidsraad. Het kabinet heeft, zowel binnenlands als tijdens de Algemene
Vergadering van de VN, aangegeven pal voor het Strafhof te zullen blijven staan en
heeft deze boodschap ook uitgedragen in bilaterale contacten. Ook in Europees verband
is besloten dat EU lidstaten hun steun voor het Hof sterk blijven uitdragen. Deze
boodschap zal Nederland ook in de Vergadering van Verdragspartijen herhalen, waar
een speciaal agenda item voor dit onderwerp is gereserveerd.

Accountability prioriteit tijdens lidmaatschap Veiligheidsraad

Accountability was dit jaar één van de drie kernprioriteiten tijdens het Nederlandse
lidmaatschap van de Veiligheidsraad. Nederland heeft zich ingezet voor de versterking
van samenwerking tussen het Strafhof en de Veiligheidsraad. Zo organiseerde Nederland
een zeer geslaagde Arria-formule bijeenkomst1 over dit thema. De bijeenkomst werd ge-cosponsord door de acht Verdragspartijen van het Statuut van Rome 2 in de Veiligheidsraad, als teken van hun steun voor het Strafhof. En marge van deze
Arria-formule werd een rapport gelanceerd met verschillende aanbevelingen voor het
verbeteren van de samenwerking tussen het Strafhof en de Veiligheidsraad. Ook heeft
Nederland zich structureel ingezet voor verwijzing naar het Strafhof in resoluties
en statements. Hoewel dit geen makkelijke opgave was, heeft dit in verschillende gevallen
tot opname van sterke referenties naar accountability en het Strafhof geleid. Nederland
vervulde dit jaar bovendien de rol van International Criminal Court focal-point binnen de Veiligheidsraad. In dat verband heeft Nederland de sleutelrol die het Strafhof
vervult in de preventie van de meest ernstige misdrijven benadrukt. Het kabinet zal
tijdens de Vergadering aandacht vragen voor de aanbevelingen voor het verbeteren van
de samenwerking tussen het Strafhof en de Veiligheidsraad.

Na afloop van de Vergadering zult u via een brief worden geïnformeerd over de belangrijkste
uitkomsten van de Vergadering.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
S.A. Blok

De Minister van Justitie en Veiligheid,
F.B.J. Grapperhaus