Brief regering : Aanpak netcongestie

Nr. 597
BRIEF VAN DE MINISTER VAN KLIMAAT EN GROENE GROEI

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 6 oktober 2025

Vermindering van congestie op het elektriciteitsnet en het opvangen van de gevolgen
daarvan zijn essentiële randvoorwaarden voor de voortgang van de energietransitie
en voor het realiseren van maatschappelijke ambities op het gebied van economie, woningbouw,
mobiliteit en strategische autonomie. Het kabinet werkt met volle inzet samen met
netbeheerders, medeoverheden en marktpartijen keihard aan de aanpak van dit probleem,
in het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) en met de versnellingsaanpak die
het kabinet in april heeft gepresenteerd. Tegelijkertijd neemt netcongestie nog steeds
toe. Met name ondernemers en maatschappelijke instellingen lopen aan tegen groeiende
wachttijden voor een nieuwe of verzwaarde aansluiting op het net: uit de cijfers van
de netbeheerders1 blijkt dat de wachtrij voor grootverbruikers bij de regionale netbeheerders is gegroeid
naar zo’n 14.000 aanvragen. Nieuw mogelijk gemaakte oplossingen zoals flexibele contracten
blijken onvoldoende van de grond te komen. Tijdens werkbezoeken in het land hoor ik
ook dat het bedrijven en netbeheerders veel tijd en moeite kost om daar werkbare afspraken
over te maken. De situatie op het stroomnet is fundamenteel veranderd ten opzichte
van het verleden en ook in het nieuwe energiesysteem zal netcapaciteit schaars blijven.
Gemakkelijke oplossingen zijn er niet meer. Dit geeft aanleiding om ook de bestaande
procedures, uitgangspunten en werkwijzen fundamenteel tegen het licht te houden. En
om lastige knelpunten in de uitvoering weg te nemen. Dit is nodig om nu het urgente
probleem van groeiende wachtrijen aan te pakken, maar ook om klaar te zijn voor het
energiesysteem van de toekomst. Dit nieuwe energiesysteem is cruciaal voor de weerbaarheid
en strategische onafhankelijkheid van ons land. Dit systeem kent zowel centrale als
decentrale elementen en flexibiliteit is daarvan een essentieel kenmerk.

Het kabinet gaat tegen deze achtergrond met netbeheerders om tafel om te verdiepen
op de aanpak en dit fundamentele gesprek te voeren. Ten eerste om te bezien welke
uitgangspunten en vanzelfsprekendheden op de helling moeten om het energiesysteem
van de toekomst mogelijk te maken en netcongestie structureel aan te pakken. Ten tweede
om te bespreken hoe op de korte termijn de bestaande mogelijkheden voor flexibel gebruik
van het elektriciteitsnet maximaal kunnen worden benut. De uitdagingen van de drukte
op het net op de kortere termijn, en de overgang naar een nieuw systeem, krijgen we
alleen voor elkaar met een nieuwe manier van denken en werken van alle betrokken partijen.

In deze brief schetst het kabinet langs de drie actielijnen van het LAN – Sneller
Bouwen, Beter Benutten en Slimmer Inzicht – de belangrijkste uitdagingen en richtingen
voor mogelijke doorbraken om netcongestie structureel aan te pakken. Als bijlage vindt
u een uitgebreid overzicht van gezette stappen en vooruitzichten, waaronder de voortgang
van het versnellingspakket voor uitbreiding van het hoogspanningsnet. Verder is een
overzicht bijgevoegd van hoe het kabinet uitvoering heeft gegeven aan een aantal aan
netcongestie gerelateerde moties en toezeggingen. Ook vindt u als bijlage een beperkte
actualisatie van de voortgang van het LAN. Deze bevat een weergave van de voortgang
van de acties en cijfermatige informatie over gerealiseerde aansluitingen, betere
benutting en ontwikkeling van de wachtrijen. In maart 2026 ontvangen de beide Kamers
een nieuwe integrale rapportage over de voortgang van de LAN-acties. Hierin zullen
alle cijfers van de netbeheerders inclusief cijfers over de fysieke uitbreiding van
het elektriciteitsnet opgenomen worden. Tot slot gaan bij deze brief enkele voor de
aanpak van netcongestie relevante rapporten.

Sneller Bouwen

Om netcongestie structureel te verminderen is een zo snel mogelijke uitbreiding van
het net noodzakelijk. Het bouwen van grote stations en verbindingen en 50.000 transformatorhuisjes
zal de komende jaren nog in volle gang zijn. Het realiseren van structurele versnelling
door wetgeving en nieuwe manieren van (samen)werken kost tijd. Er is ruimte voor versnelling
van de bouw, maar dit biedt geen oplossingen die nu meteen tot meer netcapaciteit
leiden. Met het versnellingspakket voor uitbreiding van het hoogspanningsnet van 25 april
jl.2 hebben we de ambitie neergezet om de doorlooptijden van uitbreidingsprojecten met
maanden tot jaren te verkorten. De geïdentificeerde maatregelen en nieuwe werkwijzen
worden waar mogelijk en zo snel mogelijk ook op de midden- en laagspanningsnetten
van de regionale netbeheerders toegepast. Deze versnelling vraagt, naast beleid en
regels voor kortere procedures, om maatschappelijke keuzes tussen vlot doorpakken
en andere belangen zoals lokale autonomie, inspraak van omwonenden en gebruik van
ruimte ten koste van ander gebruik. Echte versnelling vraagt om het toekennen van
een zwaarder belang aan energie in de keuzes die we gezamenlijk maken. Het in beeld
brengen van dilemma’s zal onderwerp zijn van gesprek van het kabinet met netbeheerders
en andere betrokkenen, zodat politieke en maatschappelijke keuzes onderbouwd kunnen
worden gemaakt om verder te versnellen.

Beter Benutten

Forse uitbreiding van het net is noodzakelijk en al in gang gezet. De fysieke ruimte
voor netuitbreidingen is echter niet eindeloos beschikbaar en de kosten van het net
kunnen niet onbeperkt oplopen. De toenemende elektrificatie van bedrijfsprocessen
en huishoudens leidt tot grotere pieken in de vraag naar transportcapaciteit terwijl
aan de andere kant de groei van duurzame opwek met wind en zon leidt tot minder constante
invoeding van elektriciteit. Daarom is meer flexibel gebruik van het net essentieel
om op korte termijn de gevolgen van netcongestie te mitigeren, én als permanent onderdeel
van het energiesysteem van de toekomst.

Bedrijven en instellingen lopen in toenemende mate aan tegen schaarse netcapaciteit
als knelpunt bij groei en verduurzaming. De wachtrij voor afname door grootverbruikers
is verder gegroeid tot ca. 14.000 verzoeken. Daarmee groeit ook de noodzaak voor meer
flexibiliteit in afname en invoeding. Door pieken te dempen en dalen te vullen kan
optimaal gebruik worden gemaakt van de bestaande infrastructuur en worden op termijn
kosten voor netverzwaring beperkt. De in de afgelopen tijd ontwikkelde contractvormen
voor transportcapaciteit om deze flexibiliteit in de praktijk te brengen zijn een
nieuw fenomeen voor zowel netbeheerders als marktpartijen. De uitrol komt in de praktijk
nog onvoldoende van de grond. Netbeheerders zullen ervaring moeten opdoen met het
aan de man brengen van deze nieuwe producten, en marktpartijen zullen bewogen moeten
worden om flexibeler met gebruik en invoeding van elektriciteit om te gaan. Voor een
echte doorbraak zullen ook bedrijven die niet op een wachtrij staan, maar wel kunnen
helpen door capaciteit in te brengen, moeten worden betrokken in de aanpak.

Ook met het contracteren en inzetten van bestaande gasgestookte opwek kan regionaal
meer ruimte op het net worden gecreëerd, door deze beschikbaar te hebben voor netbeheerders
om op piekmomenten bij te kunnen springen. Fossiele opwek met gas is geen toekomstbestendige
oplossing, maar is op dit moment nodig om aansluitingen te realiseren en de voortgaande
elektrificatie op gang te houden. Met de netbeheerders worden knelpunten in kaart
gebracht om gasgestookt vermogen beter in te zetten.

Tot slot is efficiëntere benutting te realiseren door het net gecontroleerd zwaarder
te belasten dan tot nu toe gebruikelijk is. Op dit moment wordt onderzocht wat hierbij
mogelijk is en wat dit betekent voor de betrouwbaarheid van het net. De eerste resultaten
worden in november verwacht, het totaalrapport begin 2026.

Het kabinet is er van overtuigd dat op deze punten op relatief korte termijn winst
te behalen is en bespreekt met netbeheerders en het bedrijfsleven hoe hierin doorbraken
te realiseren zijn.

Hieronder wordt nader ingegaan op de stand van zaken van stimulering van betere benutting.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen grootverbruikers en kleinverbruikers, wat
aansluit bij het verschil tussen deze groepen dat ook in regelgeving en aanpak geldt.

Grootverbruikers

De juridische randvoorwaarden voor flexcontracten voor grootverbruikers en invoeders
zijn op orde gebracht. Het is nu zaak om grootschalige uitrol in de praktijk te realiseren.
Het aantal afgesloten contracten is nog te beperkt. Netbeheerders onderkennen dit
en werken aan verbetering om dit aantrekkelijker te maken voor bedrijven. Flexcontracten
kunnen op de korte termijn uitkomst bieden voor bedrijven op de wachtrij, en zijn
een stap in de transitie naar het energiesysteem van de toekomst waarin flexibel omgaan
met het elektriciteitsnet belangrijk blijft, ook met het oog op de betaalbaarheid.
Om flexibel netgebruik de norm te maken zullen ook bedrijven en instellingen die wel
over voldoende vaste transportcapaciteit beschikken, moeten worden gestimuleerd om
hun elektriciteitsgebruik te flexibiliseren om zo ruimte voor partijen op de wachtrij
te creëren. De uitrol van de nieuwe flexproducten moet worden opgeschaald door het
aantrekkelijker en bruikbaarder te maken voor bedrijven. Dit is primair de verantwoordelijkheid
van de netbeheerders, maar ook hun klanten zullen moeten worden bewogen om gebruik
te maken van de nieuwe mogelijkheden. Het kabinet zit met netbeheerders en het bedrijfsleven
om tafel om hen hierin waar mogelijk te faciliteren.

Met name bij bestaande aangeslotenen met een niet-flexibel contract blijkt het lastig
om flexibiliteit te ontsluiten. Deze partijen hebben zelf vaak geen acuut probleem
en zijn daarom minder geneigd om mee te werken aan flexibilisering. Het is van belang
om barrières en achterliggende gedachten bij deze groep netgebruikers te achterhalen.
Op basis daarvan kan de beste wijze voor netbeheerders worden bepaald om hen hiervoor
succesvol te benaderen. Vanuit het LAN wordt hiertoe onderzoek uitgevoerd, de resultaten
hiervan zullen begin 2026 beschikbaar zijn. Voorbeelden uit de praktijk laten zien
dat er nog veel mogelijk is. Dit voorjaar sloot Tennet een tijdsduurgebonden transportrecht
(TDTR) af met een grote batterij-exploitant in Zeeland. Doordat deze partij daarvoor
nog een niet-flexibel contract had, kwam zo transportcapaciteit vrij voor 61 partijen
op de wachtrij bij de regionale netbeheerder Stedin, waarvan 25 partijen met maatschappelijke
prioriteit zoals gedefinieerd in het prioriteringskader.

Kleinverbruikers

Ook voor huishoudens en bedrijven met een kleine aansluiting geldt dat het beter benutten
van het net onnodige verzwaringen en kostenstijgingen kan voorkomen. Zij gaan daarom
op termijn ook te maken krijgen met systeemveranderingen. Binnen de actielijn Beter
Benutten Kleinverbruikers wordt gewerkt aan een toekomstbestendig systeem waarin kleinverbruikers
slim en efficiënt gebruik maken van het laagspanningsnet. De invoering van dit nieuwe
systeem is voorzien in 2028. Naast slimme apparaten, communicatie en bewustwording,
is een essentiële pijler het financieel belonen van het gebruik van stroom buiten
de piekuren. De netbeheerders hebben de afgelopen maanden, mede op verzoek van de
Tweede Kamer3, het voorgestelde tijdsafhankelijk tarief vereenvoudigd tot 4 prijsniveaus. Hiermee
blijft het nettarief enerzijds voldoende begrijpelijk en anderzijds voldoende effectief
om efficiënt gebruik van het net te stimuleren. Het belangrijkste is nu om dit nieuwe
tarief zo snel mogelijk in te voeren, omdat een financiële beloning noodzakelijk is
om het nieuwe systeem echt te laten werken.

Slimmer Inzicht

Gerichte aanpak van netcongestie staat of valt met scherp inzicht in de belasting,
capaciteit en inrichting van het elektriciteitsnet, en met goede prognoses van hoe
zich dit in de toekomst ontwikkelt, ook gegeven infrastructuurprojecten die op termijn
nieuwe capaciteit opleveren. Deze behoefte bestaat bij alle bestuurlijke lagen van
landelijk tot lokaal. Ook voor bedrijven is dit inzicht essentieel om onderbouwde
investeringsbeslissingen te kunnen nemen. Hier is nog ruimte voor versnelling en verbetering,
waarbij de netbeheerders aan zet zijn. Inzet van het gesprek met netbeheerders is
om landelijk eenduidige uitgangspunten en methodes voor het maken van prognoses vast
te stellen. Mogelijk kunnen in sommige gebieden scherpere prognoses leiden tot aanvullende
ruimte op het elektriciteitsnet.

Tot slot

De aanpak van netcongestie vraagt nu en in de komende jaren de volle inzet van kabinet
en parlement én van netbeheerders, medeoverheden, betrokken marktpartijen en ook burgers.
Gemakkelijke oplossingen zijn niet voorhanden. Gezamenlijk zullen we scherpe maar
zorgvuldige afwegingen moeten maken tussen toegang tot het elektriciteitsnet en andere
maatschappelijke belangen en prioriteiten. Daarmee werken we toe naar een nieuw energiesysteem
waarin schaarse transportcapaciteit van elektriciteit eerlijk wordt verdeeld en optimaal
benut. De koers die is ingezet met het LAN en het versnellingspakket zetten het kabinet
en alle partners onverminderd door. Tegelijk zijn er ook op korte termijn echte doorbraken
nodig om perspectief te bieden aan het groeiende aantal partijen in de wachtrij. Dit
kan alleen door maximaal gebruik te maken van de mogelijkheden die snel effect hebben.
Dit alles vereist moed van alle betrokken partijen om samen de huidige uitgangspunten
en werkwijzen fundamenteel tegen het licht te houden.

Het kabinet gaat daarom met netbeheerders om tafel om de mogelijkheden en dilemma’s
op de korte en langere termijn in beeld te brengen, zodat onderbouwd de noodzakelijke
politieke en maatschappelijke keuzes kunnen worden gemaakt. De Kamer wordt op de hoogte
gehouden van de voortgang. Alleen door samen alle mogelijkheden maximaal te benutten,
kunnen we op korte termijn bedrijven en instellingen die wachten op transportvermogen
perspectief bieden én netcongestie structureel aanpakken. Dat is hard nodig voor het
bouwen van woningen, het stimuleren van de economie en toegroeien naar een duurzaam,
weerbaar en robuust energiesysteem.

De Minister van Klimaat en Groene Groei,
S.Th.M. Hermans