Brief regering : Voortgang programma ‘Erkennen & Waarderen’

Nr. 1147
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 juni 2024

Deze week verschijnt het jaarverslag 2023 van het landelijke programma Erkennen &
Waarderen en worden de resultaten van de eerste Erkennen & Waarderen cultuurbarometer
gepubliceerd.1 Ik heb aan uw Kamer toegezegd jaarlijks informatie te sturen over de voortgang van
het programma Erkennen & Waarderen.2 In deze brief schets ik kort de gemaakte voortgang in 2023 en informeer ik uw Kamer
over de resultaten van de Erkennen & Waarderen cultuurbarometer. Met deze brief bouw
ik voort op mijn brief van vorig jaar over de voortgang van het programma3 en mijn recente brief aan uw Kamer over Erkennen & Waarderen en de internationale
praktijk bij wetenschapsfinanciers.4

Erkennen & Waarderen

In november 2019 hebben de publieke kennisinstellingen en onderzoeksfinanciers de
position paper «Ruimte voor ieders talent; Naar een nieuwe balans in het erkennen
en waarderen van wetenschappers» gepubliceerd.5 Hierin gaven zij aan te zullen werken aan een bredere erkenning en waardering van
het werk van wetenschappers door meer oog te hebben voor de verschillende taken en
talenten van wetenschappers. Daaruit volgde een landelijk veranderprogramma waarvan
de uitvoering sinds 2022 gezamenlijk gefinancierd wordt door de genoemde kennisinstellingen
en OCW.

Het programma kent vijf ambities:

1. een grotere diversiteit van loopbaanpaden en profielen voor wetenschappers;

2. het beoordelen van zowel individuele als teamprestaties van wetenschappers;

3. focus op de kwaliteit van het wetenschappelijk werk (en minder op kwantiteit);

4. alle aspecten van open science stimuleren;

5. goed academisch leiderschap stimuleren.

Voortgang in 2023

Zowel op nationaal niveau, als binnen de instellingen, faculteiten, instituten, afdelingen
en teams, wordt hard gewerkt aan de beoogde cultuurverandering. Het landelijke programma
zorgt voor de samenhang in de implementatie. Het jaarverslag 2023, bijgevoegd bij
deze brief, gaat alleen over het landelijke programma. Daaruit blijkt dat er ook in
2023 flinke stappen zijn gezet om de beoogde cultuurverandering aan te jagen.

Ik licht hier graag een aantal mijlpalen uit. Ten eerste publiceerden de Nederlandse
kennisinstellingen en wetenschapsfinanciers in 2023 de routekaart «Ruimte voor ieders
talent in de praktijk», waarin zij concreet aangaven welke acties zij de komende jaren
willen realiseren.6 Dit is een belangrijke stap om Erkennen & Waarderen definitief te verankeren in de
praktijk. Uit het jaarverslag blijkt tevens dat alle instellingen in 2023 bezig zijn
geweest met het realiseren van differentiatie en dynamiek in de loopbaanpaden van
wetenschappers. Een derde van de universiteiten heeft in 2023 al een centraal kader
met uitgangspunten voor de loopbaanpaden van wetenschappers vastgesteld. Er zijn afspraken
over Erkennen & Waarderen in de cao Nederlandse Universiteiten 2023–2024 opgenomen.
Daarnaast zijn er weer veel bijeenkomsten georganiseerd om de dialoog over Erkennen
& Waarderen voort te zetten, samenwerking te versterken en ideeën op te doen voor
de implementatie. Ook is het goed om terug te lezen dat Nederland zeer actief is op
internationaal niveau, zoals in de Coalition for Advancing Research Assessment.

Tot slot is het adviesrapport «Het ranken van de universiteit: Over de effecten van
rankings op de academische gemeenschap en hoe daar mee om te gaan» gepubliceerd.7 Daarmee is er meer duidelijkheid gekomen over hoe de Nederlandse instellingen in
de toekomst om willen gaan met wereldwijde ranglijsten van universiteiten, ook wel
league tables genoemd.8 Universiteiten van Nederland (UNL) heeft in een bestuurlijke reactie aangegeven de
analyse te onderschrijven dat het gebruik van de league tables problematisch is. De universiteiten zullen onder andere veranderingen doorvoeren
in hun gebruik van de league tables, bijdragen aan het ontwikkelen van alternatieven en op internationaal niveau op zoek
gaan naar draagvlak voor de aanbevelingen in het adviesrapport.

Resultaten van de eerste Erkennen & Waarderen cultuurbarometer

Gedurende de looptijd van het programma wordt er tweemaal een Erkennen & Waarderen
cultuurbarometer uitgezet om inzichtelijk te maken of de ambities van het programma
en bijbehorend gedrag op de werkvloer worden herkend, ervaren en gedeeld. Begin 2024
is een vragenlijst verspreid onder alle wetenschappers van de verbonden instellingen.
Uit de resultaten blijkt dat het programma breed gedragen wordt. Zo’n 40% van de respondenten
is bekend met het programma Erkennen & Waarderen. Alle ambities worden in hoge mate
onderschreven. Wetenschappers staan het meest achter de ambities omtrent diversificatie
van loopbaanpaden en focus op kwaliteit. Bijna de helft van de respondenten verwacht
door de implementatie van het programma meer werkplezier en minder frustratie en ergernis
te ervaren dan voorheen.

Tegelijkertijd maken de resultaten duidelijk dat er nog werk te verzetten is. Zo voelt
ongeveer een kwart van de respondenten zich momenteel nog onvoldoende erkend en gewaardeerd
voor het werk dat zij doen. Alhoewel meer dan een derde van de respondenten aangeeft
een positieve verandering te zien als gevolg van het programma Erkennen & Waarderen
in het systeem, beleid en de cultuur, wordt door een groter deel geen verandering
gezien. Uit de cultuurbarometer blijkt tevens dat er wetenschappers bezorgd zijn over
de effecten van het programma op de eigen loopbaan of de kwaliteit van onderwijs en
onderzoek. Ook is een meerderheid bezorgd dat het juist niet lukt om de ambities van
het programma Erkennen & Waarderen in de praktijk te brengen. Ook de Inspectie van
het Onderwijs bevestigt in de Staat van het Onderwijs 2024 dat de universiteiten de
intenties die zij zelf formuleren in het programma Erkennen en waarderen nog niet
voldoende realiseren.9

Concluderend laat deze cultuurbarometer zien dat wetenschappers hopen op een verandering
in de wetenschap en dat deze verandering in gang gezet is, maar ook dat het tijd kost
om daadwerkelijk ambities te realiseren. Dat is geen verrassing; het is vanaf het
begin duidelijk geweest dat de diepgaande cultuurverandering die de Nederlandse kennisinstellingen
nastreven tijd vergt. Uit mijn gesprekken met de programmapartners blijkt dat de resultaten
van de cultuurbarometer serieus worden genomen en worden gebruikt als aanknopingspunt
voor het leggen van accenten of doorvoeren van interne veranderingen.

Vooruitblik

In 2024 staan voor de actoren in het landelijke programma Erkennen & Waarderen primair
drie thema’s centraal: de doorontwikkeling van de loopbaan- en ontwikkelpaden, het
erkennen en waarderen van team science, en de ontwikkeling van kwaliteitskenmerken
voor de beoordeling van de verschillende taken van wetenschappers binnen de instellingen
en door wetenschapsfinanciers. Daarbij wordt ingezet op inzicht in de voortgang binnen
de instellingen en op samenwerking, verbinding en kennisuitwisseling. Volgend jaar
wordt uw Kamer opnieuw geïnformeerd over de voortgang van het programma.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
R.H. Dijkgraaf