Brief regering : Verslag Financieel Stabiliteitscomité van 10 november 2022

Nr. 183
BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 2 december 2022

Hierbij zend ik u het verslag van de bijeenkomst van het Financieel Stabiliteitscomité
van 10 november jl. Dit verslag wordt ook gepubliceerd op de eigen website van het
Financieel Stabiliteitscomité.

In het Financieel Stabiliteitscomité spreken vertegenwoordigers van DNB, de AFM en
het Ministerie van Financiën ten minste twee keer per jaar onder leiding van de president
van DNB over ontwikkelingen op het gebied van de stabiliteit van het Nederlandse financiële
stelsel. Het CPB neemt als externe deskundige deel aan de vergadering. De deelnemers
namens het Ministerie van Financiën en CPB nemen geen deel aan de besluitvorming over
het signaleren van risico’s en het doen van aanbevelingen.

De Minister van Financiën,
S.A.M. Kaag

Verslag FSC 10 november 2022

In het Financieel Stabiliteitscomité (FSC) spreken vertegenwoordigers van de Autoriteit
Financiële Markten (AFM), De Nederlandsche Bank (DNB) en het Ministerie van Financiën
over ontwikkelingen op het gebied van financiële stabiliteit in Nederland. Het Centraal
Planbureau (CPB) neemt als externe deskundige deel aan de vergaderingen.

In de vergadering van 10 november 2022 heeft het FSC gesproken over de actuele ontwikkelingen
en risico’s voor financiële stabiliteit. Daarnaast stonden de ontwikkelingen op energiemarkten,
de hefboomfinanciering bij beleggingsfondsen en het vaststellen van het Reglement
van Orde op de agenda.

Actuele ontwikkelingen en risico’s financiële stabiliteit

Het macro-economisch beeld voor de Nederlandse economie is nog relatief goed. Hoewel
de werkloosheid licht oploopt blijft de arbeidsmarkt krap en het aantal faillissementen
tot nu toe beperkt. Het financiële systeem heeft de economische en monetaire aanpassingen
goed doorstaan. Daarbij leidt de normalisatie van financiële condities na een lange
periode van lage rente ook tot stabilisatie en afbouw van onderliggende kwetsbaarheden,
bijvoorbeeld ten aanzien van hoge schulden en een gespannen huizenmarkt. Tegelijkertijd
bevat de huidige economische en financiële situatie grote onzekerheden. De grondstoffenmarkten
en met name de energiemarkten zijn weliswaar in rustiger vaarwater gekomen, maar de
onbalans in vraag en aanbod is niet verdwenen, waardoor nieuwe schokken kunnen optreden.
Ook is sprake van aanhoudende onzekerheid op financiële markten ten aanzien van de
renteontwikkeling en de economische vooruitzichten. Daarnaast spreekt het FSC zijn
zorgen uit over de hoge inflatie, met logischerwijs oplopende rentes. Deze vormen
een risico voor de financiële stabiliteit, omdat oplopende rentes de betaalbaarheid
van schulden beïnvloeden en een hoge inflatie tot negatieve koopkrachteffecten leidt.

De huidige schokken in de economie kunnen resulteren in een economische krimp in Nederland.
Een technische recessie, waarbij sprake is van twee kwartalen van negatieve groei,
behoort tot de mogelijkheden, maar de verwachting is dat een krimp beperkt zal zijn.
Dit neemt niet weg dat zich ook verschillende staartrisico’s kunnen voordoen die de
weerbaarheid van de economie verder onder druk kunnen zetten. Het FSC spreekt af om
dergelijke risico’s en de impact op financiële stabiliteit nader te verkennen. Daarnaast
deelt het FSC de zorgen in de recente waarschuwing van de ESRB over kwetsbaarheden in het financieel systeem en onderschrijft het de oproep van de ESRB dat banken vanwege kwetsbaarheden en neerwaartse
risico’s prudent moeten omgaan met de beschikbare kapitaalruimte.

Op de langere termijn verbetert een hogere rente de winstgevendheid van banken en
ook voor de financiële positie van verzekeraars en pensioenfondsen is een stijgende
rente in beginsel positief. Tegelijkertijd kunnen betalingsproblemen bij bedrijven
en huishoudens toenemen door de hogere rente, de hoge energiekosten en een lagere
economische groei. De stijgende hypotheekrente en de verslechterde economische vooruitzichten
vergroten de kans op een prijscorrectie op de huizenmarkt. Een welkome afkoeling lijkt
ingezet, maar deze kan tot financiële risico’s leiden. De stijgende rente kan een
risico vormen bij de herfinanciering van lopende en dan in het bijzonder aflossingsvrije
hypotheken. Een prijscorrectie kan resulteren in onderwaterproblematiek bij jonge,
recente huizenkopers. In het bedrijfsleven nemen financiële risico’s ook toe, vooral
voor energie-intensieve bedrijven en bedrijven die overheidssteun moeten terugbetalen.
Banken moeten daarom rekening houden met toenemende kredietverliezen en waar nodig
tijdig voorzieningen treffen en buffers op peil houden. Hoewel de stijging van de
risicovrije rente heeft geresulteerd in hogere dekkingsgraden voor pensioenfondsen,
waardoor pensioenuitkeringen kunnen stijgen, holt de hoge inflatie de dekkingsgraad
in reële termen uit. Indexatie van pensioenen helpt om de koopkracht van pensioengerechtigden
te stutten, maar het is goed dat pensioenfondsen ook oog hebben voor de financiële
positie op middellange termijn, ook met het oog op de transitie naar een nieuw pensioencontract.

De steunpakketten van de overheid beperken de impact van economische schokken voor
huishoudens en bedrijven, maar het generieke karakter van de maatregelen is op langere
termijn budgettair niet houdbaar. Gerichte maatregelen met duidelijke dekking van
de uitgaven dragen bij aan houdbare overheidsfinanciën op langere termijn en zijn
belangrijk voor het vertrouwen. Dit geldt vooral ook in Europese context: in sommige
lidstaten is de positie van de overheidsfinanciën kwetsbaar. Waakzaamheid is geboden
voor een heropleving van Europese schuldproblemen en sterk oplopende spreads, wanneer
twijfels over begrotingsbeleid ontstaan. Het FSC verwelkomt het initiatief van de
Europese Commissie om de begrotingsafspraken te herzien en meer te richten op schuldhoudbaarheid.
Een beoordeling van de voorstellen is afhankelijk van de precieze vormgeving en handhaving
die ervoor moeten zorgen dat overheidsschulden op een houdbaar pad blijven en op adequate
wijze gefinancierd worden.

De recente stress in de Britse staatsobligatiemarkt laat zien dat het marktsentiment
snel kan omslaan indien twijfel ontstaat over de budgettaire houdbaarheid Britse pensioenfondsen
werden hard geraakt door de oplopende rente. Vanwege hun rentederivaten en margeverplichtingen
ontstonden zelfversterkende effecten op de prijsdaling van Britse staatsobligaties
en de stijging van rentes. Hoewel Nederlandse pensioenfondsen ook gebruik maken van
derivaten om renterisico’s te verminderen is zulke mate van stress voor Nederlandse
pensioenfondsen minder waarschijnlijk. Het FSC blijft de ontwikkelingen echter zorgvuldig
monitoren en zal in een volgende vergadering de liquiditeitsrisico’s voor institutionele
beleggers nader bespreken.

Het FSC constateert dat de recente onrust op cryptomarkten nogmaals laat zien dat
crypto’s risicovolle activa zijn, meestal geen adequate dekking hebben en dat niet
alle partijen even betrouwbaar zijn. Vanuit het perspectief van financiële stabiliteit
is van belang dat de verwevenheid met de traditionele financiële sector (nog) relatief
klein is, waardoor de uitstralingseffecten beperkt zijn gebleven. Daarnaast moeten
consumenten zich goed bewust zijn van de kwetsbaarheden en het feit dat de koersen
fors kunnen schommelen. Het FSC vindt het belangrijk dat consumenten goed begrijpen
dat DNB bij geregistreerde aanbieders van cryptodiensten uitsluitend toezicht houdt
of aanbieders voldoen aan de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme
en de Sanctiewet 1977. De geregistreerde crypto-ondernemingen staan niet onder prudentieel
toezicht van DNB of onder gedragstoezicht van de AFM. Dit betekent dat geen toezicht
wordt gehouden op financiële bedrijfsrisico’s en geen sprake is van specifieke financiële
consumentenbescherming.

Financiële stabiliteitsrisico’s bij hoge en volatiele energieprijzen

Sinds begin 2022 is de prijs van gas hard gestegen. Na een piek in de zomer is een
daling ingezet, al is de prijs nog hoger dan het langjarig gemiddelde. De afname van
aanbod van Russisch gas resulteerde in een onbalans tussen vraag en aanbod en stuwde
de gasprijs tot grote hoogten. In een markt met een sterk verminderd aanbod steeg
in de zomermaanden de vraag naar gas, onder andere om gasopslagen te vullen en de
verminderde elektriciteitsproductie van Franse kerncentrales te vervangen door gascentrales.
Vanwege het relatief zachte herfstweer en de inmiddels gevulde gasvoorraden is de
gasprijs recent fors gedaald, maar nog steeds op een relatief hoog niveau.

Het FSC benadrukt het belang van een goed functionerende energiemarkt. De belangrijkste
structurele oplossing is het weer in balans brengen van vraag en aanbod, waarbij het
FSC constateert dat er al belangrijke stappen worden gezet om gas te besparen, waardoor
de gasvraag momenteel significant is gedaald ten opzichte van eerdere jaren. Bredere
toepassing van circuit breakers, die de handel tijdelijk pauzeren om excessieve volatiliteit binnen een handelsdag
tegen te gaan, zijn een mogelijke optie voor meer stabiliteit mits deze goed gekalibreerd
zijn. Het FSC stelt dat een prijslimiet onverstandig is, omdat deze het goed functioneren
van de gasmarkt aantast en mogelijk tot lagere verhandelde volumes en verdere tekorten
leidt. Dit zou dan een averechts effect hebben.

De recente hoge bijstortverplichtingen voor energiebedrijven op hun derivaten hebben
de aandacht. Het FSC waarschuwt dat het onverstandig is om maatregelen te nemen die
risico’s van energiebedrijven naar het financiële systeem zouden verplaatsen. Het
verlagen van onderpandseisen tast het risicobeheer van centrale tegenpartijen (CCP’s)
aan en is niet wenselijk. Het FSC steunt verdere analyses naar risico’s bij de derivatenhandel
van energiebedrijven om beter zicht te krijgen op risico’s voor het financiële systeem
en op de vraag of aanvullende regulering opportuun is.

Hefboomfinanciering bij beleggingsfondsen

Hefboomfinanciering (leverage) bij beleggingsfondsen kan bestaande risicokanalen in
fondsen versterken en een oorzaak of katalysator zijn van financiële instabiliteit.
Risico’s van acute liquiditeitsstress als gevolg van onttrekkingen worden bij de meeste
fondsen verminderd door bestaande liquiditeitsmanagementtools, waardoor systeemrisico’s
via dit kanaal beperkt lijken te zijn, al is er voor enkele fondsen ruimte voor verbetering
in hun risicobeheer. Daarnaast kan toepassing van een leveragelimiet een bijdrage
leveren aan lagere risico’s. Het FSC geeft aan dat, daar waar leverage een duidelijke
bron of versterker is van risico’s, een leveragelimiet risico’s kan mitigeren, maar
risico’s zich ook zouden kunnen verplaatsen. Het FSC stelt dat verdere Europese consistentie
en coördinatie van dit instrument wenselijk is. In ieder geval wordt de inzet van
leveragelimieten voor beleggingsfondsen verder onderzocht.

Derivatenposities en gelieerde margin calls kunnen leiden tot acute liquiditeitsstress en mogelijk systeemrisico’s, zoals bijvoorbeeld
recent bij Britse pensioenfondsen plaatsvond. De Nederlandse pensioensector maakt
ook gebruik maakt van vergelijkbare derivaten, maar het FSC stelt dat de risico’s
op een vergelijkbare situatie kleiner zijn vanwege onder andere een lagere rente-afdekking
door Nederlandse pensioenfondsen, een grotere diversificatie in aangehouden onderpand
(Europese staatsobligaties) en hogere liquiditeitsbuffers, waardoor een neerwaartse
prijsspiraal vanwege fire sales minder aannemelijk is. Het FSC benadrukt verder dat het van belang is om de gevolgen
van potentiële liquiditeitsdruk en het liquiditeitsbeheer bij beleggingsfondsen voor
institutionele beleggers beter in kaart te brengen en in samenhang met de rol van
onder andere geldmarktfondsen te monitoren. Daarnaast waarschuwt het FSC voor alertheid
op verborgen hefboomrisico’s in de niet-bancaire financiële sector en benadrukt het
belang dat regelgeving niet achterblijft bij actuele ontwikkelingen.

Wettelijke verankering Financieel Stabiliteitscomité: vaststellen Reglement van Orde

Het FSC is in 2012 opgericht per ministerieel besluit om invulling te geven aan een
belangrijke les uit de wereldwijde kredietcrisis dat er meer aandacht moet zijn voor
macro-economische ontwikkelingen en de impact op de stabiliteit van het financieel
systeem als geheel. In de afgelopen jaren hebben onder andere het Internationaal Monetair
Fonds en de Financial Stability Board erop gewezen dat – in overeenstemming met internationale
standaarden – het FSC een formele wettelijke basis moet hebben.

Naar aanleiding hiervan heeft de regering een wetsvoorstel (Kamerstuk 36 131) ingediend voor de wettelijke verankering van het FSC in de Bankwet 1998 die de taken
en structuur van DNB regelt. Dit wetsvoorstel is op 17 november jl. door de Tweede
Kamer aangenomen (Handelingen II 2022/23, nr. 24, Stemmingen). Conform hetgeen is bepaald in het voorgestelde wetsartikel regelen
de deelnemers de verdere werkwijze van het overleg via een Reglement van Orde dat
de samenstelling van het comité, activiteiten, werkwijze en besluitvorming alsook
het voorzitterschap en secretariaat beschrijft. Het FSC stemt in met het opgestelde
Reglement van Orde dat in overeenstemming is met de bestaande praktijk. Het Reglement
van Orde zal van kracht worden vanaf het moment van inwerkingtreding van de wet en
dan ook op de website van het FSC worden gepubliceerd.

Volgende vergadering

De volgende vergadering van het FSC vindt in februari of maart 2023 plaats. Het FSC
zal dan naast actuele onderwerpen onder andere spreken over liquiditeitsrisico’s bij
pensioenfondsen en staartrisico’s voor het financiële systeem. De definitieve agenda
wordt enkele weken voorafgaand aan de vergadering vastgesteld.