Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Rajkowski en Veltman over het bericht ‘Arriva: 92 procent van boetes voor zwartrijden van en naar azc Ter Apel niet betaald’

Antwoord van Staatssecretaris Aartsen (Infrastructuur en Waterstaat), mede namens
de Minister van Asiel en Migratie (ontvangen 29 september 2025). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 2432.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Arriva 92 procent van boetes voor zwartrijden van en
naar azc Ter Apel niet betaald»?1

Antwoord 1

Ja. Bij navraag geeft Arriva aan dat het genoemde percentage van 92 procent betrekking
heeft op het aantal uitgeschreven boetes voor zwartrijden die in heel 2024 niet aan
Arriva zijn betaald. Het betreft hier het percentage van de blauwnettreinen van Arriva.
Dat zijn naast de Vechtdallijnen (Zwolle-Emmen en Almelo-Mariënberg) ook de trein
tussen Zutphen-Hengelo en Oldenzaal. Arriva geeft aan dat zij vooral zien dat het
percentage grotendeels wordt bepaald door boetes die zijn uitgeschreven op de Vechtdallijnen.
Het kabinet acht dit, gelet op de omvang en concentratie op met name de Vechtdallijnen,
een onwenselijk hoog percentage. In onderstaande beantwoording wordt nader ingegaan
op de inzet om dit percentage terug te dringen.

Vraag 2

Bent u het eens dat het onwenselijk is dat mensen (en dus ook asielzoekers) die zwartrijden
geen boete krijgen, geen boete betalen of bij herhaaldelijke overtreding geen reisverbod
krijgen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat doet u hier dan aan?

Antwoord 2

Het is onwenselijk dat mensen die zwartrijden geen boete krijgen, geen boete betalen
of bij herhaaldelijke overtreding geen reisverbod krijgen. Ik ben hierop tegen en
vind dat alle vormen van zwartrijden, ongeacht wie hiervoor verantwoordelijk is, aangepakt
moeten worden. Zwartrijden en het niet betalen van de boete ondermijnen het systeem
en dragen bij aan een verloedering van het openbaar vervoer. Ik ben dan ook samen
met vervoerders, het Ministerie van Asiel en Migratie (AenM) en het COA in gesprek
om te bezien welke stappen mogelijk zijn om dat te verbeteren. De Minister voor AenM
heeft aan de Kamer toegezegd te onderzoeken hoe boetes die opgelegd zijn aan inwoners
van een AZC vaker verhaald kunnen worden op de overtreder.

Vraag 3

Bent u het eens dat identiteitscontrole noodzakelijk is om vast te stellen wie zwartrijdt
of overlastgevend gedrag vertoont, zodat iemand gesanctioneerd kan worden? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 3

Ik erken het belang van een efficiënte identiteitsvaststelling om sancties aan personen
die zwartrijden of overlast veroorzaken op te kunnen leggen. Bij navraag geeft Arriva
aan dat als een boa iemand betrapt op zwartrijden, de boa een geldig ID-bewijs zal
vorderen. Mocht deze er niet zijn, dan kan de boa de identiteit opzoeken via de Basisregistratie
Personen (BRP). Daarnaast heeft de boa het recht om te fouilleren om zo toch een ID-bewijs
te vinden. Mocht dit allemaal niet voldoende zijn, dan vraagt de boa de politie om
een ID-check te doen. Pas nadat de identiteit is vastgelegd kunnen boetes worden uitgeschreven.
Een vlotte identiteitsvaststelling is daarom essentieel om effectief te kunnen optreden
tegen zwartrijders en overlastgevers.

Vraag 4

Op welke manier kan de identiteit van asielzoekers gecontroleerd worden in het openbaar
vervoer als zij geen rijbewijs of ander ID-bewijs bij zich zeggen te hebben?

Antwoord 4

Het controleren in het OV van de identiteit van reizigers kan op verschillende manieren.
De toezichthouders (conducteurs zonder boa-bevoegdheid) en boa’s van de vervoersbedrijven
zijn in gevallen bevoegd om (bepaalde) sancties op te leggen. Zij kunnen in het geval
zij een persoon willen sanctioneren de persoon vragen naar een geldig identiteitsbewijs.
Daarnaast kunnen boa’s aan de hand van a-typische vragen de BRP raadplegen om de door
de boa staande gehouden persoon opgegeven NAW-gegevens (naam, adres en woonplaats)
te controleren. Ook hebben boa’s onder specifieke omstandigheden de mogelijkheid een
identiteitsfouillering toe te passen. Daarnaast krijgen de boa’s uit het IV-domein
die werkzaam zijn voor private werkgevers per 1 juli 2026 toegang tot het Rijbewijzenregister,
wat de zelfstandige identiteitsvaststelling voor deze boa’s zal verbeteren.

In de praktijk komt het echter regelmatig voor dat het de boa’s en toezichthouders
onvoldoende middelen hebben om de identiteit te controleren als de reiziger niet wil
meewerken en/of niet in de betreffende registers is opgenomen. Over deze knelpunten
en de aanpak daarvan, hebben de Minister van JenV en ik 9 juli jl. een brief aan de
Kamer gestuurd in reactie op het rapport van OV-NL «Handhaven in het OV».2

Vraag 5

Bent u het eens dat het onwenselijk is dat iemand 50 keer kan worden betrapt op zwartrijden,
geen reisverbod krijgt en ogenschijnlijk ook niet de boetes betaalt? Zo ja, waarom
heeft het verhalen van de boetes geen prioriteit of wordt op geen enkele manier kenbaar
gemaakt aan de asielzoeker dat dit niet is hoe je je in Nederland gedraagt?

Antwoord 5

Ja, dit is zeer onwenselijk gedrag van eenieder, ongeacht diens afkomst of verblijfsrechtelijke
status. Het kan niet zo zijn dat iemand zich herhaaldelijk onttrekt aan betaling zonder
dat daar consequenties aan verbonden zijn. Dat er toch nog gevallen bekend zijn van
dergelijke veelplegers is mij ook een doorn in het oog. Daarom werk ik samen met de
Minister voor Asiel en Migratie en de vervoerders aan maatregelen die dergelijke veelplegers
een halt toeroepen, binnen het bestaande juridische kader. Daarbij krijgen bewoners
van het COA op meerdere momenten voorlichting over onder andere openbaar vervoer in
Nederland. Ook staat er toegankelijke informatie op MyCOA.nl over onder andere regels
en betalen in het ov. Deze informatie is tot stand gekomen in samenwerking met openbaar
vervoerders. Uiteindelijk moet namelijk helder zijn: wie gebruik maakt van het openbaar
vervoer, betaalt gewoon zijn rit.

Vraag 6

Bent u het eens dat het wenselijk is om identiteitsvaststelling door BOA’s (Buitengewoon
Opsporingsambtenaren), zo nodig als politievrijwilliger, te realiseren? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 6

Zoals ook hierboven aangegeven, deel ik het beeld dat het van belang is om de informatiepositie
van boa’s te verbeteren, met als doelstelling om de boa’s zo veel als mogelijk eigenstandig
hun taken uit te kunnen laten voeren. Specifieker wanneer het gaat om een zelfstandigere
identificatie van staande gehouden personen door boa’s. Voor een toelichting op de
inzet op dit punt van onder andere de Minister van Justitie en Veiligheid verwijs
ik u naar de beantwoording van de vragen 3 en 4. De boa’s waar het in casu om gaat,
zijn werkzaam voor of bij een openbaarvervoersbedrijf en voeren vanuit die rol hun
taken en werkzaamheden uit. Deze boa’s zijn aldus tijdens het uitvoeren van deze taak
niet werkzaam voor de politieorganisatie als politievrijwilliger. Zij kunnen dus geen
gebruikmaken van de bevoegdheden die zij als politievrijwilliger zouden hebben. Het
laten vaststellen van een identiteit door boa’s als politievrijwilliger wordt daarom
niet als optie gezien. Daarom wordt in samenwerking met het Ministerie van JenV onderzocht
of de Basisvoorziening vreemdelingen toegankelijk wordt gemaakt voor boa's.

Vraag 7

Bent u het eens dat het wenselijk kan zijn om in overleg met COA (Centraal Orgaan
opvang asielzoekers), AVIM (Afdeling Vreemdelingenpolitie), OM (Openbaar Ministerie),
Arriva en andere partners voor langere termijn een pilot op te zetten waarbij er regelmatig
in de treinen wordt gecontroleerd op een geldig vervoersbewijs en indien nodig boetes
daadwerkelijk op asielzoekers worden verhaald of dat vreemdelingen kunnen worden meegenomen
door de politie? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wanneer gaat u dit realiseren?

Antwoord 7

Zwartrijden is een overtreding van de Wet Personenvervoer, waarbij het voor mij belangrijk
is dat daders ook de consequenties hiervan ervaren. Uit de signalen die ik vanuit
Arriva ontvang, is het mij duidelijk geworden dat er momenteel veel gecontroleerd
wordt in het openbaar vervoer. Openbaar vervoerders zorgen er ook voor dat boetes
uitgeschreven worden waar ze uitgeschreven moeten worden. Het is niet toegestaan om
doelgroep-controles op vervoersbewijzen in het OV te doen. Er kunnen alleen algemene
controles worden gedaan waarbij iedereen die zwartrijdt een boete krijgt, niet alleen
asielzoekers. Met het Ministerie van Asiel en Migratie en het COA ben ik in gesprek
om het betalingspercentage te verbeteren.

Vraag 8

Bent u het eens dat het de stewards en BOA’s van Arriva onevenredig veel tijd en capaciteit
kost om boetes uit te delen die uiteindelijk niet worden betaald?

Antwoord 8

Uit de gesprekken met Arriva komt naar voren dat er momenteel veel wordt gecontroleerd
en boetes ook uitgeschreven worden waar nodig. Ik heb geen signalen ontvangen dat
dit onevenredig veel tijd kost. Waar het spaak loopt, is bij het betalen van de boetes.
Zoals ook bij vraag 7 is aangegeven, ben ik met het Ministerie van Asiel en Migratie
en het COA in gesprek om hier stappen op te zetten en het betalingspercentage te verbeteren.

Vraag 9

Hoe lang duurt het voordat een boete uitgeschreven door een steward terecht komt bij
het COA?

Antwoord 9

Wanneer een boete wordt uitgeschreven, bestaat de mogelijkheid om per direct per pin
te betalen. Gebeurt dit niet, dan ontvangt de betrokkene op de 14e dag na de overtreding een betalingsherinnering, inclusief 15 euro administratiekosten.
Indien ook dan geen betaling volgt, wordt op de 25e dag een aanmaning verstuurd. Op dat moment wordt de overtreding een justitiële aangelegenheid.
Vervolgens wordt de boete overgedragen aan het incassobureau en het Centraal Justitieel
Incassobureau (CJIB).

Voor alle uitgeschreven boetes geldt deze procedure. In het geval van asielzoekers
wordt, na vaststelling van de identiteit en het niet direct kunnen voldoen van de
boete per pin, de boete verstuurd naar hun verblijfsadres bij het COA. De boete wordt
binnen enkele dagen na verzending ontvangen. De boete komt vervolgens terecht bij
de asielzoeker. Het COA zorgt ervoor dat de post beschikbaar is voor de bewoners,
die deze zelf moeten ophalen en verantwoordelijk zijn voor de afhandeling. Het COA
heeft hier geen inzage in en is ook niet verantwoordelijk voor de asielzoekers en
de betaling van hun boetes. Het proces verloopt daarna hetzelfde zoals bij de hierboven
beschreven procedure. Dit houdt in dat in het geval van een aanmaning op dag 28, Arriva
de boete overdraagt aan het incassobureau en het CJIB. Arriva heeft hier verder geen
zicht op de afhandeling. In de praktijk worden de meeste zaken geseponeerd, omdat
betaling te lang uitblijft. Er bestaan verschillende interpretaties over de redenen
waarom het CJIB overgaat tot seponering. Om hier meer inzicht in te krijgen, is extra
tijd nodig voor aanvullend onderzoek en een diepgaandere analyse bij het CJIB.

Vraag 10

Wat doet het COA in het geval van een boete waarbij de identiteit van de asielzoeker
vastgesteld kon worden en de asielzoeker een inwoner is van asielzoekerscentrum (azc)
Ter Apel? Is het COA bereid om maatregelen te nemen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Het niet betalen van boetes vormt in de praktijk een hardnekkig probleem dat de handhaving
onder druk zet. Dit is voor het kabinet een belangrijk thema en heeft onze nadrukkelijke
aandacht. Op 7 november 2024 is in opdracht van het Ministerie van IenW, Decentrale
OV autoriteiten en alle ov-vervoerbedrijven in Nederland een onderzoek uitgevoerd naar het betaalmoraal in het openbaar
vervoer3.

Bij navraag geeft het COA aan dat, net zoals bij andere post die op persoonlijke titel
aan een bewoner wordt gestuurd, deze post beschikbaar wordt gesteld aan de betreffende
bewoner. Bewoners zijn zelf verantwoordelijk voor het ophalen, openen en beantwoorden
van hun post. Het COA heeft geen bevoegdheid om post van bewoners te openen. Het COA
onderstreept het belang dat bewoners, net zoals iedereen in Nederland, zich aan de
regels houden en in voorkomende gevallen boetes betalen. Dit is dan ook onderdeel
van de voorlichting over het gebruik van het openbaar vervoer aan bewoners en het
COA is daarom ook nauw betrokken bij bovengenoemde gesprekken met ook vervoerders
om verbeteringen door te voeren voor het vaker innen van boetes.

Daarnaast is er een integrale werkgroep overlastgevende asielzoekers in het openbaar
vervoer, waarin het Ministerie van Asiel en Migratie en het Ministerie van Infrastructuur
en Waterstaat samen met vervoerders onderzoeken welke kansrijke maatregelen kunnen
bijdragen aan het aanpakken van dit probleem. In dit verband wordt ook specifiek gekeken
naar het niet betalen van boetes bij zwartrijden. De Minister voor AenM heeft aan
de Kamer toegezegd te onderzoeken hoe we die boetes efficiënter kunnen innen bij de
veroorzaker.

Vraag 11

Kunt u deze vragen beantwoorden voor het zomerreces 2025?

Antwoord 11

Deze vragen zijn tot mijn spijt niet vóór het zomerreces beantwoord. De beantwoording
van deze vragen vergde meer tijd, omdat de inhoud hiervan met Arriva en andere betrokken
organisaties afgestemd diende te worden.